فراتاب – سرویس بین الملل: بابی گاش Bobby Ghosh از خبرنگاران و تحلیلگران رسانه ای نام آشنا در میان رسانه های مختلف انگلیسی زبان در پوشش مسائل خاورمیانه است. وی که برای تلویزیون سی.ان.ان و نشریاتی نظیر تایم، گاردین و کوارتز کار می کند، در پاییز گذشته سفری به ایران داشت و در این سفر با تنی چند از چهره های سیاسی، مذهبی، پژوهشگر و رسانه ای از جمله آیت الله صانعی، حسین شریعتمداری در روزنامه کیهان و صادق خرازی دیدار و گفت و گو کرد در همین چارچوب نیز مصاحبه ای با بنده در خصوص پیامدهای توافق هسته ای ایران با گروه 1+5 انجام داد اما مصاحبه بسیار طولانی تر شد و گاه تبدیل به مباحثه شد و به مسائلی دیگر نظیر بحران جاری در سوریه و عراق و احتمال تشکیل دولت جدیدی بنام کردستان نیز کشیده شد. در زیر متن کامل این مصاحبه که در تاریخ 29 نوامبر 2015 (8 آذر 1394) برای مجله کوارتز Quartz انجام شده است می آیند و طبیعی است برخی از دیدگاهها و تحولات طی چهار ماه اخیر با تغییراتی مواجه شده است:
مهمترین بخشهای مصاحبه:
- توافق اتمی؛ افزایش تنش در کوتاه مدت و تغییر نظم در بلند مدت
- بابی گاش: ترکیه بدنبال عثمانی گری و ایران صفوی گری در منطقه است؟
- پشنگ: توافق هسته ای، در کوتاه مدت تنش منطقه ای را بیشتر می کند
- پشنگ: ایران خواهان حفظ وضع موجود و ترکیه بدنبال برهم زدن این نظم در منطقه است
- پشنگ: ایران، ترکیه و عربستان نهایتاً ناچار خواهند بود بر سر منطقه با هم توافق کنند
- پشنگ: ماندن بشار اسد برای ایران خط قرمز است اما برای روسیه خیر
- بابی گاش: چرا ایران در منطقه یک متحد طبیعی ندارد
- پشنگ: بسیار سخت خواهد بود در پایان بحران فعلی عراق را همچنان یکپارچه و متحد ببینیم
- پشنگ: در سوریه نیز قرار گرفتن گروههایی که اینک با هم می جنگند در کنار هم و در دولت آینده، بسیار سخت است
- رقابتها و تقابلهای مذهبی در خاورمیانه فعلا ادامه خواهد داشت و در بروز تغییرات محتمل موثر خواهند بود
- بابی گاش: ترکیه و عربستان به مقابله با تشکیل کشور کردستان خواهند پرداخت
- پشنگ: اگر اختلافات و رقابتهای فعلی ترکیه و عربستان با ایران باقی بماند آنها از هر گزینه ای از جمله تضعیف و حتی تجزیه عراق استقبال خواهند کرد
بابی گاش: آقای پشنگ به عنوان نخستین سئوال می خواهم به شرایط جدید سیاست خارجی ایران بخصوص بعد از حل پرونده هسته ای بپردازیم بطور کلی سیاست خارجی ایران بعد از برجام چه وضعیتی دارد؟
پشنگ: توافق هسته ای میان ایران و 1+5 یکی از مهمترین رویدادهای سیاست خارجی ایران طی دهه های اخیر بود یکی از مهمترین پیامدهای آن ایجاد کانال گفت و گو و خط مذاکره مستقیم میان ایران و آمریکا بعد از 35 سال از وقوع انقلاب اسلامی بود و در حقیقت این به معنی شکسته شدن یک تابوی بزرگ سیاسی برای دو کشور بود. حل نسبی بحران هسته ای در قالب برجام با توجه به اهمیت قابل توجهش باعث تاثیرگذاری بر همه ابعاد سیاست داخلی، اقتصادی و البته سیاست خارجی ایران می شود. اما این تجربه جدید کشورهای بزرگ با ایران یعنی حل یک بحران پیچیده از طریق دیپلماسی باعث تقویت جایگاه دیپلماسی در نظام بین الملل می شود و برای ایران و منطقه خاورمیانه هم با پیامدهای جدید و جدی که از آن جمله بهم خوردن ترتیبات امنیتی منطقه پس از 35 سال است، خواهد شد.
بابی گاش: روابط ایران با عربستان سعودی و کشورهای منطقه چه تغییری خواهد کرد؟
پشنگ: طی 35 سال اخیر عمدتاً فعالیت ها، نظم ها و ترتیبات امنیت منطقه ای که از سوی ائتلافی از کشورهای فرامنطقه ای و منطقه ای برقرار بود علیه ایران و در راستای کنترل و مهار این کشور بوده است، اما اینک به نظر می رسد نظم امنیتی پیشین در حال تغییر از نظر ماهیتی است.
طبیعی است در چنین وضعیتی کشورهایی نظیر عربستان سعودی، اسرائیل و تا اندازه ای ترکیه و برخی دیگر از کشورهای عربی نگران از این تغییر در نظم جدید باشند و لذا سعی می کنند تا یا مانع از وقوع این تغییرات محتمل شوند و یا دست کم حرکت و سرعت آن را کُند کنند.
اهمیت این موضوع وقتی دو چندان می شود که دریابیم از فردای سقوط نظام دو قطبی و بخصوص بعد از حمله آمریکا به افغانستان و عراق، کشورهای بزرگ منطقه از جمله ایران، ترکیه و عربستان سعودی به دنبال افزایش نفوذ و قدرت خود در منطقه بوده اند و اینها در یک رقابت جدی با یکدیگر قرار دارند و در این بین مسائل و رقابت و تنشهای هویتی نظیر شیعی -سنی تشدید شده است.
در نتیجه باید تاکید کنم در کوتاه مدت رقابت و تنش میان ایران و عربستان و نیز ترکیه در سطح منطقه ادامه پیدا خواهد کرد روندهای موجود در سیاست داخلی دو کشور عربستان سعودی و ترکیه به ما این مساله را گوشزد می کند که دستیابی به نوعی توافق منطقه ای برای تقسیم حوزه نفوذها بسیار سخت خواهد بود و در نتیجه حل بحرانهای سوریه، عراق، یمن و ... بسیار دشوار خواهد بود.
اما در این بین افزایش ناامنی و بی ثباتی در مناطق بحران زاده و گسترش تروریسم و رادیکالیسم باعث سرایت ناامنی به مناطق پیرامونی و احتمالا همین کشورها خواهد شد در این وضعیت ممکن است قدرتهای منطقه تا حدی از دشمنی های موجود علیه یکدیگر بکاهند البته فشار نظام بین الملل در چنین وضعیتی تاثیر خواهد داشت و ممکن است نوعی نظم و توافق جدید منطقه ای حاصل شود.
بابی گاش: اما همه بازیگران و کشورهای منطقه به این روند و این وضعیت جدید خوشبین نیستند، این می تواند باعث واکنش های مختلفی شود؟
پشنگ: رقابت و تعامل بین طرفین مختلف بطور همزمان در جریان است بطور مثال روابط ایران و ترکیه بسیار گسترده است این دو کشور شرکای اقتصادی محسوب می شوند اما در عین حال دو رقیب جدی سیاسی در خاورمیانه به شمار می روند مقامات ترکیه ای نظیر داود اوغلو روابط ایران و ترکیه را شبیه روابط فرانسه و آلمان می دانند یعنی دو دوست رقیب! اما بحرانهای جاری در سوریه و تا اندازه ای در عراق باعث شده است تا رقابت و تنش بین دو کشور بر روابط دوستانه سایه سنگینی بیافکند و هرقدر این بحرانها طولانی تر شود مساله رقابت و بحران میان طرفین تشدید می شود این وضعیت در بین ایران و عربستان بسیار شدیدتر است.
بابی گاش: آیا فکر نمی کنید در پایان این روند، روابط دوستانه از بین برود؟ مثل آنچه که بین آلمان، ترکیه (عثمانی) و روسیه بود؟
پشنگ: هر اتفاقی ممکن است بیافتد اما این کشورها در یک منطقه و جغرافیای مشترک، بالاجبار همسایه هم هستند و سرنوشتشان با هم گره خورده است قطعاً گسترش تروریسم، رادیکالیسم و بی ثباتی به ضرر همه آنها خواهد بود هرچند ممکن است روابط دوستانه و تعاملات بسیار کاهش پیدا کند اما بعید می دانم این روابط قطع شود اگر بر فرض اینگونه شود نیز موقت خواهد بود. نکته دیگر این است که در داخل این کشورها صداهای مختلفی وجود دارد بخصوص گروههایی هستند که خواهان صلح، گفت و گو، دوستی و جایگزینی همکاری به جای رقابت و دشمنی هستند. به باور من نهایتاً کشورهای منطقه ناچار هستند به سمت تعامل و کاستن از مشکلات و بحران حرکت کنند و البته اگر پاسخ صریح تری به پرسش شما بدهم باید تاکید کنم که امکان وقوع جنگ مستقیم در میان آنها بسیار سخت و اندک است.
در کوتاه مدت رقابت و تنش میان ایران و عربستان و نیز ترکیه در سطح منطقه ادامه پیدا خواهد کرد روندهای موجود در سیاست داخلی دو کشور عربستان سعودی و ترکیه به ما این مساله را گوشزد می کند که دستیابی به نوعی توافق منطقه ای برای تقسیم حوزه نفوذها بسیار سخت خواهد بود و در نتیجه حل بحرانهای سوریه، عراق، یمن و ... بسیار دشوار خواهد بود.
بابی گاش: گفته می شود ترکیه به نوعی به دنبال نوعثمانی گری و احیای قدرت پیشینش در منطقه است ایران هم از طرف دیگر آیا بدنبال شیعی گری و صفویسیم است؟
پشنگ: ایران و ترکیه کشورهای قدرتمندی در منطقه هستند منطقه بیش از یک دهه است که برای ترکیه اهمیت دوباره ای پیدا کرده است و بدنبال بسط نوعی نفوذ خود که از آن به عنوان نوعثمانی گری یاد می شود، هست. ایران هم دارای مناطق گسترده و حوزه های نفوذ مختلفی از جمله در ایران فرهنگی که گستره ای از شبه قاره، آسیای میانه، قفقاز تا کردستان عراق، ترکیه و سوریه را شامل می شود و از سوی دیگر در مناطق شیعه نشین هم نفوذ قابل توجهی دارد طبیعی است این دو قدرت حوزه های نفوذ مشترکی داشته باشند و بر سر آن رقابت کنند و برای این رقابت تعابیر مختلفی بکار ببرند.
بابی گاش: پس طبیعی است که ایران در حوزه های نفوذ سنتی اش بخواهد که نظم آنگونه که میخواهد حاکم شود؟
پشنگ: نظم مذکور طی دهه اخیر تا حدی طبق نظر ایران در عراق و سوریه برقرار بوده است لذا پیداست که ایران خواهان حفظ وضع سنتی و موجود در منطقه است و این بیشتر ترکیه است که می خواهد نظم موجود را در راستای افزایش نفوذش بهم بریزد لذا سیاست خارجی اش تهاجمی تر به نظر می رسد.
بابی گاش: وضعیت بالانس قدرت بین ایران و ترکیه در دو کشور عراق و سوریه چگونه است یعنی کدام کشور دست بالاتر را دارد؟
پشنگ: در عراق ایران هم با شیعیان و هم با کردها دارای روابط و اتحاد است اما ترکیه در وهله اول با اهل سنت که قدرت کمتری دارند و در لایه ی بعدی با بخشی از کردهای عراق که حزب دموکرات محوریت آن را تشکیل می دهد در تعامل است پس طبیعی است قدرت ایران در عراق بیشتر باشد در سوریه ایران با دولت اسد روابط استراتژیک دارد با کردها نیز در ارتباط است اما ترکیه بطور رسمی با ارتش آزاد و بخشی از نیروهای به اصطلاح میانه رو اسلامی در ارتباط است اما رسانه ها و برخی سیاستمداران ترکیه را متهم به داشتن رابطه و اتحادی نانوشته با گروههای رادیکال هم می کنند البته عنصر روسیه را نیز باید در نظر بگیریم ورود روسیه باعث تقویت جناح تهران -دمشق شده است از طرفی دیگر ترکیه در چهار سال اخیر نتوانسته است که آمریکا را برای ایجاد تغییر در سوریه با خود همراه کند.
بابی گاش: پس در ظاهر امر اینک قدرت ایران در عراق و سوریه بیشتر از ترکیه است اما آینده سوریه برای هیچکدام از طرفین قابل پیش بینی نیست! به ناگاه شاهد حضور روسیه در سوریه هستیم آیا این حضور و منافع روسیه بطور اتفاقی با منافع ایران هماهنگ شده است یا سناریوهای خاصی در پشت پرده هست؟
پشنگ: نگاه ایران و روسیه بطور کلی در قبال خاورمیانه و بطور خاص در خصوص سوریه در حال حاضر نزدیک بهم و شبیه است اما این به معنی منافع کاملاً مشابه و نگاههای مشابه تهران و مسکو نیست. به عبارتی دیگر دیدگاه ایران و روسیه در کوتاه مدت نزدیک به هم هست و به مرور زمان احتمال اینکه هر یک به دلیل منافع خود دارای اختلافاتی شوند هست. بطور مثال برای ایران ماندن بشار اسد نوعی خط قرمز به شماره می رود اما روسها دیدگاهی مشابه ندارند.
بابی گاش: آیا فکر می کنید روسیه خواهد توانست با بشار اسد به یک توافق دست یابد؟
پشنگ: در ظاهر امر اینگونه به نظر می رسد در پنج سالی که بحران در سوریه شروع شده است شاهد هستیم بشار اسد تنها یکبار دمشق و سوریه را ترک کرده است و آن هم به قصد سفر به مسکو بوده است. اما قطعاً تنها روسیه تعیین کننده آینده سوریه نخواهد بود. به باور من نهایتاً 5 کشور آمریکا و روسیه به عنوان قدرت های فرامنطقه ای و ایران، ترکیه و عربستان سعودی خواهند بود که سرنوشت آینده سوریه را تعیین می کنند. همچنین باید تاکید کرد که سوریه برای عبور از بحران فعلی می بایست با تغییراتی جدی مواجه شود اما این تغییرات تا چه اندازه به نفع کدام کشورها خواهد بود فعلا مشخص نیست.
دیدگاه ایران و روسیه در کوتاه مدت نزدیک به هم هست و به مرور زمان احتمال اینکه هر یک به دلیل منافع خود دارای اختلافاتی شوند هست. بطور مثال برای ایران ماندن بشار اسد نوعی خط قرمز به شماره می رود اما روسها دیدگاهی مشابه ندارند.
بابی گاش: چرا تاکید می کنید که ماندن بشار اسد برای ایران خط قرمز است اما برای روسیه نیست؟ در حالیکه بشار اسد به تنها کشوری که سفر کرده است روسیه بوده است!
پشنگ: این صحبت و ادعای من نیست بلکه این مواضعی است که تاکنون چندین بار از زبان سرگئی لاوروف ،وزیر خارجه روسیه، و یا سخنگوی وزارت خارجه این کشور بطور رسمی شنیده ایم. همچنین یک نکته دیگر این است که در بررسی رفتار تاریخی جمهوری اسلامی ایران و روسیه در قبال متحدانشان باید تاکید کرد که ایران وفاداری بیشتری در قبال متحدینش دارد در حالیکه روسیه بارها ثابت کرده است که چندان در برابر دوستان و متحدینش وفادار نبوده و نیست.
بابی گاش: یعنی ممکن است روسیه بر سر متحدینش معامله کند حتی اگر به ضررشان تمام شود؟
پشنگ: بله بی شک، روسیه بارها اینکار را کرده است بطور مثال در رابطه با خود ایران در پرونده هسته ای شاهد هستیم که روسیه رای مثبت به قطعنامه های شورای امنیت داد.
بابی گاش: اما در هر صورت ایران و روسیه اینک در سوریه نزدیک بهم هستند!
پشنگ: در حال حاضر منافع ایران و روسیه در سوریه بهم نزدیک است در روابط بین الملل ما ائتلافهای غیررسمی و نانوشته و اتحادهای رسمی داریم اینک وضعیت تهران و مسکو در دمشق، نوعی ائتلاف نانوشته اما ملموس است.
بابی گاش: این ائتلاف نانوشته تنها در مورد سوریه است؟
پشنگ: در خصوص مسائل و حوزه های دیگری نیز صدق دارد مانند عراق. اما این نزدیکی در حال حاضر در سوریه بیشتر است ولی بطور کلی بد نیست اشاره شود که دیگر خاورمیانه آن اهمیتی که برای اتحاد جماهیر شوروی دارد برای روسیه که میراث دار اصلی شوروی سابق است، ندارد.
بابی گاش: آیا جمهوری اسلامی ایران در منطقه دارای «متحد طبیعی» هست؟ اگر رک تر بپرسم چرا ایران در منطقه متحد طبیعی ندارد؟
پشنگ: در شرایط فعلی دولت عراق یک متحد طبیعی برای ایران به شمار می رود چون یک دولت شیعی به حساب می آید و طی سالهای اخیر مساله شیعه -سنی در منطقه تبدیل به یکی از پارادایم های مسلط شده است. دولت بشار اسد هم چنین وضعیتی برای ایران دارد ولی آنطور که شما هم اشاره کرد از زاویه ای دیگر می توان گفت ترتیبات امنیتی و ائتلافی در منطقه در 35 سال اخیر علیه ایران بوده است و طبیعتاً ایران با توجه به مواضعش و مسائلی دیگر فاقد آن متحد طبیعی بوده است.
این مسائل هم بخشی از آن به مواضع سرسختانه و روابط خشم آلود میان ایران و آمریکا و در رده ای دیگر با اروپا بوده است که باعث شده در طول سالیانی طولانی ایران در منطقه تنها به نظر برسد. ولی وقوع توافق هسته ای، ظهور و قدرت گیری بیش از پیش رادیکالیسم و تروریسم باعث شده تا کم کم این شرایط دچار تغییر شوند.
این مساله در روندی خوشبینانه می تواند به مرور زمان نوعی اتحاد طبیعی بین ایران و غرب ایجاد کند قدرت گیری و تاثیرگذاری فزاینده داعش و رادیکالیسم و بحران امنیت و مساله مهاجران و ... باعث می شود چنین امکانی از دید خوشبینانه به رنسانس روابط ایران و غرب تشدید شود.
بابی گاش: اما در واقعیت این کشورها برای ایران متحدان طبیعی به شمار نمی روند و این اتحاد و ائتلافها استراتژیک و تاکتیکی به شمار می روند ایران از یک طرف از حماس و حزب الله حمایت می کند و از طرف دیگر مدعی مبارزه با داعش است
پشنگ: من مجدداً باید روی تغییرات روی داده در منطقه تاکید کنم نظم در حال تغییر است حتی مرزهای سیاسی هم ممکن است بهم بریزد و این مساله در داشتن و نداشتن متحد طبیعی برای ایران تاثیر گذار خواهد بود.
بابی گاش: تغییر مرز در کجا؟
پشنگ: من فکر میکنم در کشوری نظیر عراق بسیار سخت خواهد بود در پایان بحران جاری، مرزهای سیاسی و وضعیتش را مثل سابق ببینیم. رهبران کُرد به صراحت از جدایی و استقلال صحبت می کنند و در عمل نیز عراق به سه بخش تقسیم شده است. دولت -ملت های ورشکسته یکی از مشکلات اساسی در خاورمیانه به شمار می روند که در حین بروز بحران های اخیر می بینیم مشکلاتشان چگونه بروز کرده است دولت عراق و حتی دولت سوریه چنین ویژگی هایی را دارند. من فکر می کنم در میان مدت بسیار سخت خواهد بود که عراق را یکپارچه ببینیم. این تغییر مرزها باعث می شود احتمالا دولتهای جدیدی ظهور کنند و این امر هم بطور طبعیی می تواند در داشتن متحدان طبیعی برای کشورهای مختلف تاثیر مثبت یا منفی ایفا کند.
بابی گاش: فکر می کنید سوریه هم تجزیه خواهد شد یا یک کشور متحد باقی خواهد ماند؟
پشنگ: پیش بینی در مورد سوریه بسیار سخت است و احتمال اینکه گروههای فعلی که در سوریه علیه هم به شدت می جنگند و از هم خون می ریزند در آینده در کنار هم و در یک دولت مشترک مشارکت کنند بسیار سخت است.
بابی گاش: آنهایی که از استقلال کردستان صحبت می کنند در مورد استقلال کردستان عراق، ترکیه، سوریه و ایران صحبت می کنند آنها معتقد هستند اگر کردستان در اینجا تشکیل شود هیچکس ،حتی اسرائیل، از آنها حمایت نمی کند و به هیچ عنوان آمریکا هم در آنجا حضور نخواهد داشت و در نتیجه هیچ حمایتی از کردستان نخواهد شد، دیدگاه شما چیست؟
پشنگ: تشکیل یک کردستان بزرگ همزمان محتمل نیست، شرایط و وضعیت کردها در کشورهای چهارگانه دارای کُرد هم متفاوت است بطور مثال کردها با ایرانی ها بیشترین شباهت و اشتراکات تاریخی و فرهنگی را دارند. بطور طبیعی من هم موافقم که کشورهای منطقه و یا فرامنطقه ای از استقلال کردستان حمایت نکنند اما دیدگاه این کشورها چندان یکسان نیست بطور مثال مواضع ایران و ترکیه در حال حاضر در خصوص استقلال کردستان در عراق متفاوت است. همچنین بسیاری از اذهان و شرایط برای وقوع چنین وضعیتی در عراق آماده شده است حتی در بین عراقی ها و برخی رهبران آنها نیز آنگونه است بطور مثال اخیراً نامه ای از مقتدی صدر ،از رهبران عرب و شیعی عراق، منتشر شده است که در آن از کردها خواسته است سطح تنش در برخی مناطق را کم کنند و اگر فردا روزی دو کشور جدا از هم شدند این دو کشور با هم دوست باشند.
بابی گاش: اما اگر دولت مستقل کردستان در عراق بخواهد تشکیل شود علاوه بر دولت عراق، کشورهای ترکیه و عربستان به مقابله با آن برخواهند خواست؛ عراقی ها به راحتی از کرکوک چشم پوشی نخواهند کرد!
پشنگ: من با دید شما در این زمینه در شرایط و زمان فعلی موافق نیستم. چرا که اگر دولت کنونی عراق را یک دولت شیعی که دارای اتحاد استراتژیک با ایران است در نظر بگیریم، رقبای استراتژیک ایران در منطقه یعنی ترکیه و عربستان کاری خواهند کرد که به تضعیف ایران و متحدانش دست زنند تضعیف دولت عراق و تجزیه احتمالی این کشور، می تواند در این راستا ارزیابی کرد. بررسی عملکرد سیاست خارجی ریاض و آنکارا در قبال عراق پس از انتخابات 2010 تاکنون در همین راستا بوده است چرا که همانطور که گفتم آنها عراق جدید را یک متحد طبیعی و استراتژیک ایران در نظر گرفته و می گیرند.
اگر دولت کنونی عراق را یک دولت شیعی که دارای اتحاد استراتژیک با ایران است در نظر بگیریم، رقبای استراتژیک ایران در منطقه یعنی ترکیه و عربستان کاری خواهند کرد که به تضعیف ایران و متحدانش دست زنند تضعیف دولت عراق و تجزیه احتمالی این کشور، می تواند در این راستا ارزیابی کرد.
بابی گاش: اما من اینگونه فکر نمی کنم من 5 سال در عراق زندگی کرده ام، برداشت من این است اینک دولت عراق ضعیف است و چون ضعیف است به کمک ایران نیاز دارد اما به محض اینکه قوی شود از ایران فاصله می گیرد چون آنها خود را عرب می بینند و ایرانی ها فارس هستند لذا این اتحاد تا زمانی که دولت عراق ضعیف باشد ادامه خواهد داشت! دیدگاه شما در این خصوص چیست؟
پشنگ: من هم این دیدگاههای شما را قبول دارم حتی جدای از مساله هویتی عرب -فارس، عراق از دیرباز از تنگنای ژئوپلتیک رنج برده است و همین امر باعث می شود به نوعی همواره با ایران در رقابت باشد مساله عرب و فارس هم این را تشدید می کند، اما مساله مهم این است که اتمسفر فعلی خاورمیانه چیست؟ در این زمان مساله عرب و عجم میان ایران و عراق کمرنگ شده است و دو کشور با گره خوردن سرنوشت شان در سایه عنصر هویتی مذهب شیعی به جنگ با دشمن مشترکی بنام داعش که از یک قرائت افراطی سنی حمایت می کند، رفته اند. در همین فضا رقابت میان ایران، ترکیه و عربستان تشدید می شود. یک واقعیت دیگر را نیز نباید نادیده بگیریم و آن هم توانایی های داخلی در میان جامعه کرد در اقلیم کردستان است. درست است که برای استقلال شرایط پیرامونی و خارجی بسیار مهم است اما قبل از آن مسائل و توان و پتانسیل داخلی است که اهمیت می یابد در اقلیم اختلافات و مشکلاتی وجود دارد اما در عین حال خواست و اراده عمومی برای جدایی هم وجود دارد، همه این عوامل دست به دست هم می دهند تا تاکید کنم در آینده احتمال کمتری برای دیدن عراق طبق نقشه و مرزهای فعلی وجود دارد.
بابی گاش: اختلاف میان عرب و عجم بیش از 3 هزار سال است که وجود دارد اما اختلاف شیعی و سنی جدید است و این حل می شود اما اختلاف عرب و عجم باقی خواهد ماند
پشنگ: تا وقتی در منطقه خاورمیانه برخی از دولت های قدرتمند در تعریف هویتی خود از عناصر مذهبی استفاده خواهند کرد این اختلاف باقی خواهد ماند یعنی تا وقتی که یک دولت خود را شیعه می خواند دولت های دیگر به ناچار خود را سنی طبقه بندی می کنند و یا وقتی گروههای رادیکالی از لزوم پیاده شدن قرائت های افراطی از مذهب سنی در مناطق مختلف خاورمیانه صحبت به میان می آورند و در این راستا از هیچ اقدامی فروگذار نخواهد کرد در نتیجه دیگر هویت های مذهبی نظیر شیعی، مسیحی و ... به واکنش دست خواهند زد. لذا در این زمان فعلی پیش بینی پایان پذیرفتن اختلافات مذهبی در کوتاه مدت چندان آسان نخواهد بود و چندان هم درست نیست!
بابی گاش: بله در خاورمیانه پیش بینی کردن بسیار دشوار است.
بابی گاش: در پایان خوشحالم که وقت خود را در اختیار بنده برای انجام این مصاحبه قرار دادید.
پشنگ: متقابلاً من نیز برای سئوالات و بحث های خوبتان سپاسگزارم.
