فراتاب-سرویس سیاسی:هنوز چند روز از سفر رییس جمهوری کرواسی به ایران نگذشته که تهران بار دیگر میزبان یک میهمان خارجی عالی رتبه است. «نارندرا مودی» نخست وزیر هند دیروز یکشنبه دوم خرداد در صدر هیاتی بزرگ برای گفت وگو با مقام های جمهوری اسلامی ایران و امضای تفاهمنامه ها و قراردادهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی وارد تهران شد.
در جریان این سفر قرار است نخست وزیر هند با رهبر انقلاب و «حسن روحانی» رییس جمهوری دیدار و گفت وگو داشته باشد. بر پایه هدف های اعلانی سفر، رایزنی در زمینه ارتباطات منطقه ای، توسعه زیرساخت های اقتصادی، سرمایه گذاری در بخش انرژی، گسترش تجارت دوجانبه و همکاری در زمینه صلح و امنیت منطقه از جمله مهمترین محورهای گفت وگوها است.
این سفر در حالی صورت می گیرد که پیشتر در سفر وزیران امور خارجه و نفت هند به تهران، بستر لازم برای همکاری های دوجانبه در حوزه های مورد علاقه فراهم شده بود.
تارنمای روزنامه «اکسپرس» هند روز پنجشنبه روابط تهران- دهلی نو را تاریخی توصیف کرد و نوشت: چهار روز پس از برداشته شدن تحریم ها در ژانویه گذشته، هند هیاتی را به تهران فرستاد. پس از توافق هسته ای شرایط برای ایران تغییر زیادی کرد و هر هفته تهران پذیرای نمایندگانی از آمریکا، اروپا، چین، کره و دیگر کشورهای جهان بود تا به تجارت خود با ایران سرعت ببخشند. ... با سفر نخست وزیر هند به تهران، این کشور خود را شریک اقتصادی راهبردی برای ایران می بیند که می تواند در بسیاری از زمینه ها به سرمایه گذاری در ایران بپردازد. برای تهران نیز این سفر مرحله جدیدی از پایه گذاری روابط با دیگر کشورها بر پایه چهار ستون امنیت، اقتصاد، انرژی و زیرساخت خواهد بود.
ایران و هند، از پیوندهای تاریخی تا پویایی روابط اقتصادی
پیوندهای فرهنگی اعم از زبانی، مذهبی و نیز نژادی میان تمدن های ایرانی و هندی طی سده های گذشته بسترساز روابط ایران و هند بوده است. زبان فارسی پس از ورود به هند در سده سوم هجری، به تدریج به عنوان زبان رسمی و دیوانی در هند مورد استفاده قرار گرفت تا این که در سده نوزدهم میلادی ناگزیر و با اجبار با زبان انگلیسی جایگزین شد.
بیش از 150 میلیون تَن از جمعیت یک میلیارد و 250 میلیون نفری هند را مسلمانان تشکیل می دهند که از این تعداد حدود 40 میلیون تَن شیعه هستند.
وجود چنین نقطه های اشتراک و روابط نزدیک باعث شد این 2 کشور پس از استقلال هند به طور رسمی پیمانی زیر عنوان «صلح و دوستی ابدی» امضا کنند. از طرفی، هند هم از جمله نخستین کشورهایی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دولت نو در تهران را به رسمیت شناخت.
طی دهه های گذشته ایران و هند ارزش ویژه ای برای مناسبات دوجانبه قائل بوده اند. در جریان تحریم های بین المللی هسته ای علیه جمهوری اسلامی ایران هند هرگز روابط تجاری- اقتصادی خود را با کشورمان قطع نکرد اما به ناچار مجبور به کاهش سطح روابط خود با تهران شد. در این مدت با وجود محدودیت برای خرید انرژی ایران، هند حدود 20 درصد از نفت صادراتی کشورمان را خریداری می کرد. امروز که توافق هسته ای به مرحله اجرا رسیده و تحریم های اقتصادی از پیش روی ایران برداشته شده است، اراده جدی تری نزد 2 طرف برای افزایش سطح مناسبات وجود دارد.
تارنمای «بی.بی.سی» انگلیسی روز شنبه در تحلیل سفر نخست وزیر هند به تهران نوشت: مودی در سفر به تهران درمی یابد که آیا می تواند پایه گذار دوره جدیدی از روابط با تهران باشد یا اینکه فرصت را از دست داده است؟
بی.بی.سی افزود: ایران و هند هرچند اشتراکات فرهنگی و زبانی به قدمت چند قرن دارند اما روابط 2 کشور در عصر حاضر بیشتر اقتصادی و راهبردی بوده است. هند پس از ایران بزرگترین جامعه شیعه را در خود جای داده است. در هند 45 میلیون شیعه زندگی می کنند و هند از جایگاه ایران در میان آن ها اطلاع دارد. از سوی دیگر ایران نیز مهمترین تامین کننده نفت خام هند در چند سال گذشته بوده و موقعیت راهبردی ایران در خلیج فارس می تواند مسیری مناسب برای هند در تجارت با افغانستان و آسیای مرکزی فراهم سازد. ایران در دوره پس از تحریم ها می تواند فرصت های بزرگ سرمایه گذاری را در اختیار شرکت های هندی قرار دهد.
برجام؛ فرصت ساز تحول در روابط تهران- دهلی نو
پس از رویداد توافق هسته ای میان ایران و کشورهای گروه 1+5 در قالب برجام در تیرماه پارسال، هند تلاش های زیادی را برای بهبود روابط با کشورمان صورت داد.
هفتم دی ماه پارسال سند توافقنامه جامع همکاری های اقتصادی میان «علی طیبب نیا» وزیر امور اقتصاد و دارایی کشورمان و«سوشما سواراج» وزیر امور خارجه هند به امضا رسید؛ سندی که بر اساس آن، 2 طرف بر همکاری در زمینه انرژی، توسعه زیرساخت ها و اتصالات، همکاری های بانکی، کنسولی، تجارت و گردشگری توافق کردند. پیش از آن نیز ایران و هند آبان ماه پارسال تفاهم نامه ای در ارتباط با گسترش همکاری تجاری و بازرگانی امضا کردند.
خوشبینی هندی ها به نتیجه نهایی گفت وگوهای هسته ای موجب شد تا آنان مدت ها قبل از توافق به سمت ایران متمایل شوند تا گوی سبقت را از سایر رقیبان بربایند. در ماه های پایانی سال 93 و کشاکش گفت وگوهای هسته ای بود که نمایندگانی از بانک های خصوصی ایران با بانک صادرات و واردات هند موسوم به «اگزیم بانک» موافقتنامه اختصاص خط اعتباری 150 میلیون دلاری امضا کردند. بر اساس این توافق، تا سقف 150 میلیون دلار برای خرید کالا، خدمات فنی و مهندسی و اجرای طرح ها در ایران در نظر گرفته شد.
به رغم اجرایی شدن برجام، برخی موانع باعث پرداخت نشدن بدهی نفتی هند به ایران شده است. هند در ارتباط با خرید نفت ایران در جریان تحریم ها حدود ٦ میلیارد و 500 میلیون دلار به ایران بدهکار است که این مبلغ در پی رایزنی های مقام های 2 طرف، قرار است به کشورمان پرداخت شود. در این مدت، هند بر پرداخت بدهی های خود به صورت روپیه (پول ملی هند) اصرار داشت و ایران بر دریافت ارزهای معتبر بین المللی مانند یورو تاکید می کرد. اینک گویی گشایشی در این امر صورت گرفته است چرا که در آستانه سفر نخست وزیر هند به ایران، «دارمندرا پرادهان» وزیر نفت و گاز هند اظهار کرد: بانک مرکزی هند و ایران برای پرداخت بدهی نفتی این کشور به ایران از طریق بانک های اروپایی به توافق رسیده اند.
تارنمای شبکه تلویزیونی «ان.دی.تی.وی» هند در گزارشی از نهایی شدن نحوه پرداخت 6.5 میلیارد دلار بدهی این کشور به ایران خبر داد و افزود این مبلغ به صورت یورو و از طریق بانک ترکیه ای «هالک بانک» به تهران پرداخت می شود. همچنین هند یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت از ایران است و قرار شده تا حداقل روزانه 400 هزار بشکه نفت از ایران خریداری کند.
ظرفیت های همکاری در فضای پسابرجام
به جز حوزه هایی که پیشتر به آن اشاره شد، امروز بسترهای گوناگونی برای همکاری میان ایران و هند وجود دارد.
هند دومین کشور پرجمعیت جهان و همچنین چهارمین اقتصاد بزرگ دنیا به شمار می رود. این کشور طی دهه های گذشته رشد اقتصادی چشمگیری را تجربه کرده است. رشد اقتصادی هند در سال 2015 به 7.5 درصد رسید که حتی از چین با رشد اقتصادی 6.9 درصد نیز فراتر بود. به باور تحلیلگران، رشد اقتصادی این کشور مهم جنوب آسیا طی سال های آتی مرز 10 درصد را پشت سر خواهد گذاشت. بنابراین، با چنین رشد اقتصادی و جمعیت زیاد، نیاز دهلی نو هر روز به انرژی ایران افزایش خواهد یافت. همین مسایل باعث شده است تا هند پنجمین مصرف کننده انرژی جهان به حساب آید، ضمن این که هند خود تنها از چهار دهم درصد ذخایر نفت اثبات شده دنیا برخوردار است.
در مقابل، ایران به واسطه برخورداری از ثبات و امنیت، قرار گرفتن در منطقه ای راهبردی و دارا بودن ذخایر فراوان انرژی، فرصت های زیادی را از جنبه های سیاسی و اقتصادی در اختیار دهلی نو قرار می دهد. بنابراین، از نگاه رهبران هند، ایران می تواند شریک باارزشی برای آنان به شمار رود.
به رغم وجود چنین بسترهایی، متاسفانه حجم مبادلات تجاری میان ایران و هند در بخش های گوناگون نفتی و غیرنفتی طی سال 2014 نزدیک به 15 میلیارد دلار بود که رقم مطلوبی نیست. انتظار می رود در سفر مودی به تهران و امضای ده ها تفاهمنامه و توافقنامه، این رقم افزایش قابل توجهی یابد.
ایجاد خط لوله انتقال گاز ایران به هند از راه دریای عمان از موضوع هایی است که می تواند در این سفر مورد توجه قرار گیرد. مسوولان 2 طرف پیشتر در مورد تاسیس این خط لوله 4.5 میلیارد دلاری که قرار است روزانه 31.5 میلیون متر مکعب گاز ایران را به بندر «گجرات» در غرب هند منتقل کند، رایزنی کرده بودند.
جدا از توان بالای ایران و هند در تجارت محصولات انرژی (شامل نفت، گاز و پتروشیمی)، لزوم همکاری های بندری در مناطقی چون بندر چابهار و توسعه ارتباطات دریایی و ریلی 2 طرف احساس می شود. همچنین همکاری 2 کشور در صنعت خودروسازی، فناوری اطلاعات، تولید دارو، خدمات فنی و مهندسی و ... از دیگر بسترهای همکاری به شمار می رود.
شبکه تلویزیونی ان.دی.تی.وی روز جمعه (سی و یکم اردیبهشت) در گزارش دیگری در زمینه اهداف سفر نخست وزیر هند به تهران نوشت: مودی برای رقابت با کشورهای چین و پاکستان به تهران می رود تا قراردادی را در زمینه توسعه بندر چابهار با ایران امضا کند. در روز دوشنبه توافقی مهم در مورد این بندر راهبردی در جنوب شرق ایران به امضا می رسد که می تواند موفقیت بزرگی برای هند در دسترسی به آسیای مرکزی و افغانستان باشد. هند 2 ترمینال را در این بندر مهم، در کنار دریای عمان می سازد.
عضویت ایران و هند در «سازمان همکاری شانگهای» و اتحادیه همکاریهای منطقه ای جنوب آسیا موسوم به «سارک» و نیز عضویت هند در ائتلاف اقتصادهای نوظهور موسوم به «بریکس» (شامل برزیل، روسیه، چین، هند و آفریقای جنوبی) می تواند جدا از تقویت روابط دوجانبه، گسترش دهنده روابط چندجانبه باشد.
به باور ناظران، همکاری میان ایران و هند در ارتباط با موضوع هایی چون مقابله با تروریسم و مواد مخدر و همچنین رفت و آمد هیات های کارشناسان نظامی، انتقال دانش نظامی، تعمیر جنگ افزارها، همکاری های امنیتی و رزمایش های مشترک از جمله مسایل حوزه امنیتی- اطلاعاتی است که 2 طرف می توانند در این سفر به آن توجه داشته باشند.
منبع:ایرنا
