فراتاب - سرویس بین الملل: زمانی که جنگ‌های مذهبی اروپا در قرن هفدهم رخ داد، کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها رودرروی هم قرار گرفتند و بر اثر جنگ، قحطی و بیماری‌های ناشی از آن آلمان 8 میلیون نفر از جمعیت خود را از دست داد. این جنگ یکی از ریشه‌های دشمنی آلمان و فرانسه را کاشت. به‌گونه‌ای که بعدها جنگ‌های جهانی اول و دوم تحت تأثیر اختلافات این دو کشور شعله‌ور گردید. مجموع کشته‌های این جنگ‌ها 60 میلیون نفر بوده و اروپا کانون این بحران به شمار می‌رود. با عنایت به چنین تجاربی در تاریخ اروپا، وحدت فعلی آن در قالب اتحادیه اروپایی سخت باورکردنی است. اما واقعیت این است که اکنون اتحادیه اروپا با عضویت 28 کشور آن سیاست‌های مالی، بانکی، حقوقی و دفاعی مشترکی را در سطح جهان دنبال می‌کند. مقایسه این اتحاد اروپایی با اختلافات و درگیری‌های مذهبی کنونی در جهان اسلام تأسف هر شهروند خاورمیانه‌ای را برمی‌انگیزد. جهان اسلام از زمان خلفای راشدین تحت حاکمیت واحدی به سر برده است. هرچند در خلال این دوران منازعات فرقه‌ای یا مذهبی در دنیای اسلام بروز داشته، اما هیچگاه به سطح اختلافات دنیای مسیحی نرسیده است.
با نگاهی به وضعیت کشورهایی همچون سوریه و عراق که جولانگاه فعلی این گروه‌ها شده‌اند، دورنمای وحدت در جهان اسلام امیدوارکننده نیست؛ اما به‌راستی دلیل این همه جدایی و اختلاف چیست؟ برخی کشورهای عربی که داعیه سنی‌گری را در منطقه دارند، بر آتش این اختلافات می‌دمند و حمایت‌های مالی، تسلیحاتی و معنوی از این گروه‌ها می‌کنند.در دوره حکومت صفویه در ایران و عثمانی در ترکیه هم اختلافات سیاسی تحت پوشش مذهب موجب جدایی و نبردهای فرساینده‌ای بین دو قدرت اصلی خاورمیانه گردید. بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی و استقلال سرزمین‌های عربی، دوباره موجی از تعصبات فرقه‌ای و برادرکشی در میان برخی از مسلمین به راه افتاد. طلایه‌داران این جریان جدید، گروه‌های وهابی و سلفی هستند که همواره شیعیان را به‌عنوان دشمنان و خطری برای موجودیت اهل سنت مطرح می‌کنند. با نگاهی به وضعیت کشورهایی همچون سوریه و عراق که جولانگاه فعلی این گروه‌ها شده‌اند، دورنمای وحدت در جهان اسلام امیدوارکننده نیست؛ اما به‌راستی دلیل این همه جدایی و اختلاف چیست؟ برخی کشورهای عربی که داعیه سنی‌گری را در منطقه دارند، بر آتش این اختلافات می‌دمند و حمایت‌های مالی، تسلیحاتی و معنوی از این گروه‌ها می‌کنند. کشورهای غربی هم به رهبری آمریکا نهایت بهره‌برداری را از این جریان‌ها برای جلوگیری از اتحاد جهان اسلام به عمل می‌آورند. هر ناظر مطلعی که وضعیت ائتلاف دولت‌های خاورمیانه را ملاحظه کند، به یک تقسیم‌بندی دوگانه در جهان اسلام پی می‌برد. بلوک کشورهای سنی مذهب که ادعا دارد؛ در مقابل گرایش‌های شیعی ایران و متحدانش مقاومت می‌کند.
اما آیا این بلوک‌بندی تأمین‌کننده منافع و امنیت تمامی کشورهای مسلمان خواهد بود؟ پاسخ این سؤال با توجه به ناامنی فعلی خاورمیانه منفی است. هر عضو این جامعه بزرگ اسلامی باید بداند که در وهله اول تمامی این کشورها همسایگان یکدیگر هستند و دارای مرزهای جغرافیای مشترکی می‌باشند. پس اگر منطقه خاورمیانه به امنیت نیاز دارد، چنین امنیتی درگرو همکاری تمامی اعضا فارغ از هرگونه تعلقات مذهبی و ملی به دست می‌آید. نکته‌ای که نظام امنیتی اتحادیه اروپا بدان آگاهی دارد و بر پایه احساس نیاز به امنیت مشترک شکل گرفته است. بر این اساس تمامی رژیم‌ها و ائتلاف‌های امنیتی که در منطقه ایجاد می‌شود، باید بر عضویت و همکاری تمامی همسایگان و دول هم‌جوار مبتنی باشد. در مرحله بعد و در سطح اجتماعی نیز مردمان باید به ضرورت اتحاد و همبستگی دینی وقوف یابند. شیعیان و اهل سنت همسانی‌های فراوانی همچون باور به خداوند یکتا، دین اسلام، کتاب آسمانی، قبله مشترک و بسیاری از مشترکات دیگر دارند که ظرفیت‌های بالقوه‌ای را در جهت اتحاد و برادری اسلامی میان آنان ایجاد می‌نماید. به‌عنوان‌مثال تا پیش از قدرت گرفتن گروه‌های افراطی در عراق، شیعیان و اهل سنت سال‌ها در کنار یکدیگر و به آرامش می‌زیستند، اما اقدامات وحشیانه این گروه‌ها در قبال شیعیان، اهل سنت، مسیحیان و پیروان دیگر ادیان، رؤیای دیرینه وحدت اسلامی را کم‌رمق نمود. اقدامات غيرانسانی اين گروه‌ها اين سؤال را در ضمير ملل خاورميانه برمي‌انگيزد که شیعه یا اهل سنت چه اختلاف مبنایی با هم دارند و آیا ساکنان این منطقه برادر یکدیگر نیستند؟ آیا گرايش به اتحاد در میان اهل سنت و شیعیان خاورمیانه پدید آمده است؟ پس لزوم همبستگی اجتماعی و دینی مردم در کنار اتحاد سیاسی دولت‌ها و پیمان‌های مشترک آن‌ها برای تأمین امنیت منطقه، هرکدام بعد خاصی از این وحدت همه‌جانبه دنياي اسلام هستند.
هادی طلوعی (دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس)
