فراتاب_علمی:سوالاتی از این قبیل، در این روزها بارها و بارها توسط مراجعین داروخانه و یا بصورت تلفنی از سوی دوستان مطرح میشوند. انواع مختلفی از مواد ضدعفونی کننده و گندزدا در بازار موجود است که هر چند بر رعایت نکات بهداشتی و ضدعفونی کردن محیط تاکید میشود، ولی باید میزان اثربخشی و عوارض مصرف بیش از حد این مواد نیز مورد توجه قرار گیرد.
ضد عفونی کننده ها دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که با اثر بر باکتریها ، ویروس‌ها ، قارچها ، اسپور باکتریها و سایر میکرو ارگانیسم‌ها، آنها را از بین می‌برند و یا از رشد آنها جلوگیری می‌کنند. استفاده از ضدعفونی کننده‌ها برای تامین سلامتی بسیار ضروری و از عوامل مهم پیشگیری از بیماری‌ها بخصوص، بیماریهای واگیردار می‌باشد.
از ساده ترین مواد ضدعفونی کننده ای که بصورت سنتی مصرف میشوند، محلول نمک در آب و سرکه هستند. باید دقت کرد که محلولهایی مانند آب و نمک و سرکه صرفاً میتوانند برای شستشوی سبزیجات و از بین بردن آلودگی های سطحی مفید باشند.
اتانول
یکی از پر مصرف ترین مواد ضدعفونی کننده اتانول یا الکل اتیلیک است که در غلظت ۵۰تا ۷۰درصد بیشترین اثر را روی طیف وسیعی از باکتری ها و تعداد زیادي از ویروس ها دارد و در غلظتهای بالاتر تاثیر آن کاهش می یابد. اتانول در غلظت ۶۰تا ۷۰درصد میتواند باعث از بین رفتن ویروس ها شود. الکل ها بطور کلی اثر مخرب روي سطوح ندارند ولی بعلت سرعت تبخیر بالا روی همه سطوح اثرگذاری کامل نداشته و تاثیری کوتاه مدت دارند. قبل از استفاده از الکل، بهتر است گرد و غبار موجود روی جسم مورد نظر با دستمال تمیز برداشته شده و سپس در صورت امکان براي مدت زمان مناسبی در الکل غوطه ور گردد.
ترکیبات کلر دار
کلر، عنصری است که در ساختمان بسیاری از رنگ برها و سفیدکننده‌ها و ضدعفونی کننده‌ها وجود دارد و بر هر سه دستـﮥ قارچها، باکتری ها و ویروس ها تاثیرگذارست. از کلر برای ضدعفونی کردن آب استخر و آب آشامیدنی و از پِرکلرین جهت میکروب زدایی سبزی‌ها و میوه‌جات استفاده میشود.
از بین ترکیبات کلردار هیپوکلریت ها، کلسیم هیپوکلریت (پرکلرین) و سدیم هیپوکلریت پر کاربرد و موثر هستند.
آب ژاول
ترکیب اصلی موجود در آب ژاول، هیپوکلریت سدیم است که با غلظت ۵درصد در آب ترکیبی فوق‌العاده قوی ایجاد میکند.این ترکیب با نام‌های مختلف تحت عنوان سفید کننده یا وایتکس در بازار موجود و برای ضدعفونی کردن سرویسهای بهداشتی، لباس ها و آشپزخانه مناسب است.
محلول هیپوکلریت یا آب ژاول، تمام انواع میکروارگانیسم ها اعم از قارچ ، ویروس و باکتری را نابود میکند. آب ژاول را باید در ظروف مات و سربسته نگهداری نموده و باید از مصرف آن به همراه جوهر نمک خودداری شود. این نوع محلول را میتوانید به نسبت ۱به ۵با آب مخلوط کرده و با دستمال آغشته تنها در یک جهت روی سطوح بکشید.حتما تا خشک شدن کامل از تماس با سطح خودداری کنید.
ساولن
ساولن که ترکیبی از کلرهگزیدین و ستریماید است، در ضدعفونی سریع ابزارها و وسایل پزشکی و جراحی و همچنین شستشوی دست در اتاق عمل و تمیز کردن زخم‌ها کاربرد دارد. هر چند محلول ۱درصد ساولن باکتری کش قوی بوده و برای ضدعفونی کردن زخم‌ها بسیار مناسب است ولی بر ویروس‌ها اثری ندارد.
در صورت استفاده از ساولن، دقت کنید که تماس ساولن با چشم و گوش بسیار خطرناک است.
نکته مهم در مورد ساولن این است که توسط صابون شسته و بی‌اثر میشود.
ترکیبات حاوی ید
محلول ۲درصد ید در الکل به عنوان تنتور ید در پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد.
این ترکیب در ضدعفونی کردن زخم‌ها، و گندزدایی آب آشامیدنی استفاده میشود. اما امروزه استفاده از آن برای ضدعفونی زخمهای سطحی و کوچک توصیه نمی‌گردد زیرا زمان ترمیم و التیام زخم را افزایش میدهد.
دیگر ترکیبات ید شامل محلول لوگل(محلول قوي حاوي ۵درصد ید) و یدوفرم (محتوي ۲درصد ید) می باشند. در تحقیقات مشخص شده که قدرت میکرب کشی ید کمتر از کلر است.
بتادین
بتادین یکی از مواد ضدعفونی‌کننده قوی می‌باشد که به‌طور گسترده‌ای برای ضدعفونی و پانسمان زخم‌ها به کار می‌رود. بتادین سبز ۱۰٪: محلول آنتی سپتیک و از بین برنده انواع باکتری ها، قارچ ها و ویروس‌هاست.
در سوختگی‌ها به هیچ عنوان از بتادین استفاده نشود. (به خاطر وجود ترکیبات ید) برای ضدعفونی نمودن سایر زخم‌ها این ترکیب باید ۵الی ۶دقیقه روی پوست قرار گرفته و بلافاصله با محلول نرمال سالین شسته شود. بتادین قهوه‌ای یا اسکراب ۷٫۵درصد در عمل‌های جراحی به کار می‌رود.
فرمالدهید
فرمالدهید ، ترکیبی با خاصیت میکروب کشی قوی است و تمام انواع میکروبها را نابود میکند. از این ماده برای ضدعفونی اماکن و وسایل، ابزار جراحی، دستگاه دیالیز و آندوسکوپی استفاده می شود. این ماده سمیت زیادی دارد و بسیار فرار است.
ترکیبات حاوی فنول
یکی دیگر از انواع مواد ضدعفونی کننده و گندزدا، فنول و ترکیبات فنولی هستند.
ترکیبات فنولی در غلظتهای ۰/۲تا ۳درصد بر روي انواع میکرو ارگانیسم هاي فعال موثرند.
این ترکیبات برحسب غلظت میتوانند متوقف کننده فعالیت میکروبها و یا از بین برنده کامل آنها باشند.
فنول در غلظت ۲درصد ، اکثر میکروبها را از بین می‌برد. در بیمارستان‌ها برای ضدعفونی سطوح و ظروف آزمایشگاهی استفاده میشود و نیز در صابون‌ها و شامپوها به عنوان ماده محافظ بکار می‌رود.
ترکیبات جیوه ای
این ترکیبات تاثیر ضعیفی روي باکتري ها و فعالیت نسبتاً خوبی علیه ویروس ها از خود نشان داده اند ولی بدلیل سمی بودن پیشنهاد نمی شوند.
آب اکسیژنه
این ترکیب در گذشته به دلیل خاصیت ضدعفونی‌کنندگی در پانسمان زخمهای عفونی کاربرد داشته ولی امروزه به دلیل آسیبی که به بافت‌های مجاور وارد میکند، دیگر در پانسمان استفاده نمی‌شود و تنها در شرایط خاص برای ضدعفونی لوازم یا سطوح استفاده میشود. برخی از مواد شوینده و پاک کننده موجود در بازار که با عنوان آنتی باکتریال بفروش میرسند هم قادرند تا حد زیادی میکروارگانیسم هایی مانند انواع میکروبهای مولد بیماریهای گوارشی و اسهال و همچنین ویروسهای مسبب آنفولانزا را از بین ببرند.
موضوعی که اهمیت بسیاری دارد، انتخاب صحیح و حفظ تعادل در مصرف مواد ضدعفونی کننده است. باید توجه داشت که مصرف بی رویه و نامناسب این مواد میتواند آسیب های جبران ناپذیری به سیستم تنفسی وارد نماید. علاوه بر این تماس مستقیم با پوست و یا تماس مداوم بخارات این مواد با چشم ها هم میتواند آسیب رسان باشد.
در کنار این موارد باید توجه داشت که مصرف بی رویه این مواد و ورود آنها به آبهای زیرزمینی آسیب شدیدی به محیط زیست وارد کرده و اثرات زیان بار فراوانی در طولانی مدت خواهد داشت.
برخی از این مواد صرفاً جهت استفاده در محیط های صنعتی و دامی بصورت غلیظ تهیه شده اند و استفاده از آنها در فضاهای خانگی و کوچک میتواند بسیار خطرناک باشد.
در پایان توصیه میشود ضمن رعایت نکات بهداشتی، از مصرف نابجا و بی رویه مواد شوینده و ضدعفونی کننده اجتناب شود و حتما قبل از استفاده از این مواد، از بی ضرر بودن ترکیبات آنها اطمینان حاصل نمایید.
نویسنده: دکتر فرناز افضل _داروساز، متخصص مدیریت و اقتصاد دارو
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
