فراتاب - گروه آموزشی: این روزها سخن از مرکزدائرة المعارف بزرگ اسلامی  و آیندۀ آن  نَقل هر محفل و مجلس است .به سهم خودم از این که مشکلات مرکز به دغدغۀ بیشر رسانه ها و شبکه های مجازی و شماری از اهل قلم و دلسوزان  فرهنگ در عرصۀ عمومی تبدیل شده است ، بسی خرسندم  ؛ اما ای کاش به قول مولانا  اهل قلم  اسرار مرکز را از درون آن می جستند و از ظن خود یار این نهاد فرهنگی نمی شدند.

 بەعنوان کسی که در 10 سال گذشته با دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی همکاری نزدیک داشته ام ، بر این نکتە تاکید می کنم که مرکز دائرة المعارف گرفتار مشکلاتی است ؛ اما ریشه این مشکلات بیش از هر چیز اقتصادی است . متأسفانه مرکز به رغم داشتن برخی منابع محدود برای کسب درآمد ، مانند دیگر نهادهای فرهنگی این کشور همواره به کمکهای دولتی وابسته بوده است . از چند سال گذشته که کمکهای تخصیص یافته دولت در چارچوب جدول 17 به این نهاد مهم فرهنگی کاهش یافت ، مرکز دائرة المعارف گرفتار مشکلات عدیده ای شد .متأسفانه همکاران این مرکز که بخشی از شریف ترین و نجیب ترین و فرهیخته ترین قشرهای فرهنگی این جامعه اند ، به شدت درگیر مشکلات اقتصادی و معیشتی شدند .مدیریت مرکز در دهها نامه و مصاحبه از دولت و فرهنگ دوستان درخواست کمک کرد ؛ اما دست دولت تنگ بود و کمکی که کرد ، کفاف هزینه ها را نداد . جامعه فرهنگی کشور هم از جهت اقتصادی چنان نحیف بود که نتوانست کمکی کند و متأسفانه مدیریت و همکاران فرهنگی مرکز تنها ماندند و روز به روز هم تنهاتر شدند . کار به جایی رسید که آنان در پایان سال گذشته  به سبب تأخیر در تخصیص بودجه توسط دولت هنوز 7 ماه حقوق خود را دریافت نکرده بودند و تا به امروز هم با وجود وصول بخشی از کمک دولت و گرفتن وام  توسط مدیریت مرکز هنوز3 ماه حقوق  ، عیدی و پاداش و حق التألیف یکساله خود را از مرکز طلبکارهستند.

نگارنده منکر وجود مشکلات اداری در مرکز نیست  و مجموعه مدیریتی مرکز مانند هر انسان دیگری  جایز الخطا بوده و هستند ؛ اما این گلایه جدی را از برخی دلسوزان اهل قلم دارد که چرا در این روزها به جای برجسته کردن برخی اختلافات و دل نگران کردن جامعه فرهنگی کشور مشکل اصلی را برجسته نمی کنند؟ همگان کاظم موسوی بجنوردی را می شناسند و می دانند که او از سیاست کنار کشید و با ابتکار شخصی  و کمک گرفتن از اساتید بزرگ کشور و جذب کمکهای دولتی و غیر دولتی یکی از بزرگ ترین مراکز فرهنگی ایران و جهان را تٲسیس کرد .  او می توانست مانند کسانی دیگر شخصیت و سرمایه و وقت خود را صرف امور دیگری کند ؛ اما همه اعتبارشخصی و خانوادگی خود را برای  دائرة المعارفی گذاشت که طبق اساسنامه اش متعلق به مردم و فرهنگ این سرزمین است . هم او بود که بسیاری از بزرگان فرهنگ کشور را که پس از انقلاب فرهنگی ،  مغضوب واقع شدند دعوت به کار کرد و همواره حمایت نمود. نتیجه همکاری و تعامل  کاظم بجنوردی با این اساتید فرهیخته و همکاران فرهنگی مرکز بنای کتابخانه ای یک میلیون جلدی  و تدوین دهها پروژه فرهنگی بی نظیرشد که در میان آنها دائرة المعارف بزرگ اسلامی شهرۀ خاص و عام است. تاکنون 23 جلد از این دائرة المعارف   به زبان فارسی ، 6 جلد به زبان انگلیسی و 9 جلد به زبان عربی ترجمه و چاپ شده است و برای نخستین بار قرائتی ایرانی  از تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران بە جهانیان شناسانده شده است.

آنچه که امروز برای مرکز پیش آمده است ، بیش از هر چیز نتیجه مشکلات اقتصادی  است که خود حاصل  کم توجهی دولت به  این نهاد فرهنگی  ، عدم تخصیص  حدود 40 درصد بودجە مصوب  سال قبل به مرکز و اعلام حذف بودجه آن برای سال 1397 از جدول 17است . در روایات مختلف آمده است که " من لا معاش له لا معاد له " و " کاد الفقر أن یکون کفرا" . افکار عمومی باید بداند که فشار مشکلات اقتصادی  وارده  بر مدیریت و همکاران فرهنگی مرکز و فراموش شدن  و تنها ماندن آنان  در طول چند سال گذشته چنان سنگین و طاقت فرسا بوده که  در وصف  این قلم نمی گنجد. بسیار طبیعی است که در این شرایط سخت و سنگین ممکن است گاه سخنی بر زبان آید یا نوشته ای بر قلم رود که حتی مطابق میل گوینده و نویسنده آن نباشد. برداشت من این است که  مدیریت و همه استادان  و پژوهشگران فرهیخته مرکز، این نهاد فرهنگی را مانند فرزند خود می دانند و با وجود  برخی دغدغه های گاه به حقی که درباره  شیوه کار آنان وجود دارد در مقام مقایسه با  نهادهای مشابه  ، عملکرد و حاصل کارشان در مجموع قابل دفاع و در خور ستایش است . موفقیت مرکز در همه این سالها نتیجه همکاری مدیریت واستادان و پژوهشگران دلسوز مرکز بوده است واین همکاری ضامن تداوم  موفقیتهای آن در آینده  نیزخواهد بود . مدیریت مرکز هم  بە رغم مشکلات مالی موجود و بە احترام زحمات اهل فرهنگ مرکز ، تعدیل نیرو را کنسل و همە همکاران را در اول اردیبهشت بە سر کار برگرداندە است .درـ خاتمه به عنوان پژوهشگری کوچک که تنها افتخارم شاگردی در محضر استادان بزرگ مرکز است ،  از دغدغه های اهل فرهنگ  ، رسانه ها و شبکه های اجتماعی در قبال مرکز دائرة المعارف صمیمانه تشکر می نمایم  و رجای واثق دارم که در شرایط کنونی به جای برجسته کردن اختلافات و مشکلات حاشیە ای  که سبب بهره بردن فرصت طلبان و بدخواهان فرهنگ  این کشور خواهد شد ، همه با هم  تلاش نماییم تا سوءتفاهم های موجود رفع گردد و خانواده بزرگ مرکز دائرة المعارف  همچون گذشته ، بی حاشیە و در آرامش ، به خدمات فرهنگی خود ادامه دهد . ازهمه دوستداران دائرة المعارف هم می خواهم  به هر شکلی که می توانند به مسئولان کشور و دلسوزان عرصه فرهنگ  بقبولانند که خدمت دائره المعارف به فرهنگ ایران و اسلام بسی ارزشمند تر از 6 میلیارد تومان بودجه مورد نیاز برای فعالیت سالانۀ آن است .در شرایطی کە برخی کشورهای همسایە بودجە های کلانی را صرف فرهنگ می کنند ، این انتظار وجود دارد کە  ایران  بیشتراز آنها بە این عرصە توجە کند و از دائرە المعارف کە از معدۆد نهادهایی است  کە سالهاست کار اصیل فرهنگی می نماید و از سرمایە بزرگ علمی و پشتوانە منابع  تحقیق، خوشنامی و شهرت جهانی برخوردار است ، پشتیبانی کند .در حال حاضر، بزرگ ترین خدمت  اصحاب رسانه و اهل قلم  به دائرۀ المعارف تمرکز برعلت العلل مشکلات کنونی مرکز ؛ یعنی بحران اقتصادی و نبود بودجه کافی  است. به یقین با رفع این مشکل ، بقیه مشکلات  و ابهامات موجود هم در فضایی آرام، شفاف  و فرهنگی  حل خواهند شد.

دکتر اسماعیل شمس، عضو هیات علمی دایره المعارف بزرگ اسلامی