فراتاب؛ محمدرضا ستاری- اجلاس وزرای خارجه کشورهای جنبش عدم تعهد، روز پنچشنبه با حضور محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان در جمهوری آذربایجان به کار خود پایان داد. این جنبش که ریاست دوره‌ای آن در اختیار ونزوئلا است و قرار است سال آینده به جمهوری آذربایجان منتقل شود، دارای 120 کشور عضو است و هدف از برگزاری نوزدهمین اجلاس آن در باکو به روز کردن مواضع اعضا در قبال مسائل بین‌المللی، امضای اسناد امنیتی و سیاسی، مذاکره در خصوص تغییر ساختار سازمان ملل، بحران یمن و تصمیم ترامپ مبنی بر انتقال سفارت آمریکا به قدس بود.
جنبش عدم تعهد چیست؟
جنبش عدم تعهد در سال 1961 میلادی در یوگسلاوی سابق به صورت رسمی متولد شد. پس از پایان جنگ جهانی دوم و شروع جنگ سرد و همزمان با بلوک‌بندی در نظام بین‌الملل در راستای پیمان‌های نظامی، امنیتی، منطقه و فرامنطقه‌ای، کشورهای در حال توسعه با به تعبیری جهان سوم که قصد نداشتند در یکی از اردوگاه‌های سوسیالیسم یا لیبرالیسم باشند، در صدد برآمدند تا با ایجاد نوعی موازنه منفی بر اساس حفظ استقلال و منافع ملی خود، وارد مراوده با دو بلوک شرق و غرب شوند.
سنگ بنای این جنبش در کنفرانس باندونگ اندونزی در سال 1955 میلادی بود و ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بلافاصله به آن پیوست. هر چند نفس ایجاد چنین جبهه‌ای در بحبوحه جنگ سرد و در شرایط بین‌المللی آن زمان اقدام بسیار مهمی تلقی می‌شد، اما در همان ابتدای امر این سازمان بین‌المللی با مشکلات خاص خود همراه بود. نخست، آنچنان که گفته می‌شد برخی از اعضا با چارچوب و مبانی این سازمان سازگاری نداشتند. به طور مثال کوبا به عنوان یکی از اعضای جنبش عدم تعهد به طور کامل از لحاظ اقتصادی و امنیتی به بلوک شوروی تعلق داشت. یا در آمریکای لاتین نیز برخی از کشورهای عضو به عنوان حیات خلوت سنتی ایالات متحده آمریکا تلقی می‌شدند. از سوی دیگر دو دلیل عمده داخلی و خارجی نیز جنبش عدم تعهد را در امر صحنه‌گردانی جهانی با چالش مواجه ساخته بود. ازجمله عوامل مهم بیرونی ناکارآمدی جنبش عدم تعهد، فشار دو بلوک شرق و غرب در پی استفاده از اعضای این سازمان و جهت‌دهی آنها در مواضع و مصوباتشان بود. در سطح داخلی نیز عواملی همچون جناح‌ها و گروه‌بندی‌های داخلی مانند گروه‌های آفریقایی و سازمان‌هایی همچون اتحادیه عرب، پافشاری بر ناسیونالیسم افراطی، عدم ضمانت اجرای مصوبات و نیز نحوه تصمیم‌گیری اعضاء، از عوامل جدی تضعیف ماهیت جنبش عدم تعهد قلمداد می‌شد.
عدم تعهد در دوران پسا جنگ سرد
از سوی دیگر فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد نیز، با توجه به تحولاتی که متعاقب آن حادث شد، سبب تغییراتی در ماهیت جنبش عدم تعهد شد. به همین دلیل بود که لزوم شکل‌گیری ایده نوسازی در این جنبش به یکی از الزمات مهم در دوران پسا جنگ سرد تبدیل گشت. در همین رابطه دکتر سید مهدی فتاحی استاد علوم سیاسی طی مقاله‌ای با بیان اینکه نگرش سلبی به ماهیت عدم تعهد بیشتر متاثر از برداشتی یک سویه از تحولات بین‌المللی است، معتقد است: اگر پیدایش جنبش عدم تعهد را تنها ناشی از شرایط جهانی در دوران جنگ سرد تلقی کنیم، آن وقت می‌توان عقیده داشت که این جنبش دلایل وجودی خود را از دست داده است. اما آنچه مشخص است، همچنان بسیاری از دلایل ایجادی گذشته، دلایل وجودی خود را حفظ کرده و می‌توانند این جنبش را در ایفای نقش بین‌المللی یاری کنند.
در این میان می‌توان گفت، هر چند صورت بازی تغییر کرده است، اما ماهیت آن همچنان بدون تغییر باقی مانده است. در نتیجه می‌توان از این رهگذر برای این جنبش بیشتر نمودی از یک راهبرد را متصور شد تا یک نهاد یا سازمان. بنابراین متمرکز کردن فعالیت‌ها در جهت همگامی با مسیر تحولات می‌تواند نقش اساسی در شناخت روش‌های نو به منظور مواجهه با نظام بین‌المللی برای جنبش عدم تعهد ایفا کند.
جنبش عدم تعهد در دوران ریاست چهارساله ایران
با این توضیحات، گفتنی است که نوزدهمین اجلاس عدم تعهد با حضور محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان در جمهوری آذربایجان برگزار شد. در این راستا ایران به عنوان رئیس قبلی جنبش عدم تعهد که توانسته بود در طول چهار سال ریاستش مواردی همچون تقویت کادر نمایندگی‌های ایران در خارج از کشور، تشکیل کمیته راهبردی ایده پردازی، برگزاری نشست وزرای علوم جنبش عدم تعهد، راهبرد اقدامات عدم تعهد در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اقدام برای هماهنگ‌سازی مواضع در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در لاهه را در دستور کار خود قرار دهد، در اجلاس شانزدهم فرودین ماه سال 1397، بر لزوم مقاومت در برابر یکجانبه‌گرایی و پیشبرد تصمیم‌گیری چند جانبه با هدف ایجاد یک نظام عادلانه جهانی تاکید کرد. وزیر خارجه ایران همچنین طی سخنرانی خود در اجلاس امسال، با تاکید بر ضرورت اقدام جمعی جنبش عدم تعهد در برابر جنایات رژیم صهیونیستی گفت: باز گذاشتن دست این رژیم برای جنایت نشانه ای از یک جانبه گرایی جدید است که بار دیگر تبدیل به تهدید اصلی برای امنیت جهانی می شود.موج اولیه یکجانبه گرایی در اوایل سال های 2000 میلادی ، منطقه ما را در معرض فاجعه قرار داد و باعث افراط گرایی ،خشونت و تروریسم و تشدید تنش ها و بحران ها در غرب آسیا و فراتر از آن شد. حتی امروز با وجود شکست داعش در سایه مقاومت شجاعانه عراقی ها و مردم سوریه، منطقه ما از بقایای گروه های تروریستی پاک نشده و شاهد نقل وانتقال عناصر داعش است .وی با اشاره به ادامه افراط گرایی و تروریسم در منطقه تصریح کرد که در این شرایط تقویت همکاری های منطقه ای ضروری است .
ظریف تاکید کرد: اعضای جنبش عدم تعهد باید الگوی فراگیراحترام به منافع یکدیگر و همکاری های منطقه ای را جایگزین نظام سلطه گری و استثمار قدیمی که فقط تنش ایجاد می کنند و منجر به مسابقه تسلیحاتی مخرب می شود ، کنند. در این راستا، پیشنهاد ما در تعامل با همسایگان ، انتخاب گفت وگو و مذاکره است تا بدین وسیله شکاف گفتمان از طریق تعامل و اقدامات اعتماد سازی بهبود یابد.
انتشار این مطلب با ذکر منبع فراتاب بلامانع است.
