فراتاب،محمدرضا ستاری- گروه دیپلماسی- هر چند هند و پاکستان در سال 2003 میلادی توافق آتش بس در مرزهای جامو و کشمیر امضاء کردهاند، اما از آن سال تاکنون هر کدام از طرفین دیگری را متهم به نقض آتشبس و انجام عملیاتهای تحریکآمیز میکنند. در همین رابطه و در شامگاه دوشنبه در تازهترین درگیری میان مرزبانان دو کشور، 7 تن کشته و چندین نفر زخمی شدند.
ارتش پاکستان طی بیانیهای در توضیح این درگیری اعلام کرده است که نیروهای هندی در امتداد خط مرزی با آتش گشودن به سمت پاکستان 4 سرباز را کشته و ارتش پاکستان نیز در اقدامی متقابل 3 نیروی مرزبانی هند را کشته است. درگیری میان هند و پاکستان در منطقه کشمیر در حالی تبدیل به آتش زیر خاکستر در این منطقه شده که دو کشور ادعای مالکیت بر تمامی کشمیر را از زمان استقلال پاکستان در سال 1947 میلادی تا امروز دارند. در این میان دهلینو معقتد است، با امضای توافق آتشبس از 14 سال پیش تاکنون، پاکستان بارها این توافق را نقض کرده است، به طوریکه تنها در یکسال گذشته 228 مورد در خط واقعی کنترل و 221 مورد در امتداد مرزهای بینالمللی این نقض تکرار شده است.
جامو و کشمیر نقطه ثقل بحران
هند و پاکستان از زمان استقلال تاکنون به دلیل پشینه مشترک و ابعاد فاجعه بار جدایی پاکستان از هند در اواخر دهه 1940 میلادی، روابط پر تنشی را سپری کردهاند. اختلافات قومی- مذهبی به همراه اختلافات مرزی در جامو و کشمیر پس از نخستین آزمایش هستهای هند در سال 1974 میلادی، بحث بازدارندگی هستهای و حفظ موازنه قوا را نیز به تنشهای جاری دو کشور افزود.
با بررسی تاریخ جنوب آسیا چه در زمان استعمار که روند حوادث منطقه را به صورت غیر طبیعی رقم زده است و چه پس از استقلال کشورهای این منطقه، شاهد نوعی شکنندگی و قابلیت بحران زایی در جنوب آسیا بودهایم. این منطقه شامل کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش، سریلانکا، نپال، بوتان و مالدیو به لحاظ شاخصهای توسعه انسانی یکی از عقبمانده ترین مناطق جهان محسوب میشود و گره خوردن عنصر تنش میان دو کشور قدرتمند این منطقه یعنی هند و پاکستان سبب شده است که نوعی بیثباتی سیاسی و ناامنی اجتماعی نیز به این وضعیت شکننده دامن بزند.
صرفنظر از حوادث خونبار استقلال پاکستان از هند که منجر به کشته شدن دهها هزار و آواره شدن میلیونها نفر از دو طرف شد، اختلاف دو کشور بر سر کشمیر علاوه بر تنشهای مرزی به بلوکبندیهای منطقهای و بینالمللی نیز منجر شد. در دوران جنگ سرد هند به عنوان متحد شوروی و پاکستان نیز به عنوان متحد آمریکا در صحنه بلوک بندی شرق و غرب حضور داشتند و با فروپاشی شوروی و نزدیکی هند به آمریکا، علاوه بر کاهش جایگاه سابق پاکستان از منظر واشنگتن، دو کشور رقابتی جدید را برای ایفای نقش در نظم نوین پس از فروپاشی شوروی آغاز کردند. همین امر موجب شده تا ژئوپلتیک جنوب آسیا متاثر از تقابل و رویارویی این دو قدرت باشد.
4 جنگ در طول 6 دهه
نمونه کشمیر آشکارترین نمونه عینی یک بحران ژئوپلتیکی است که توانسته بر مجموعه امنیتی فضای منطقه شبه قاره هند اثری بی بدیل و دامنه دار داشته باشد. دو کشور طی بیش از 60 سال چهار جنگ را بر سر این منطقه تجربه کرده و هر کدام ادعای خاص خود را بر سر مالکیت این سرزمین مطرح میکنند.
منطقه کشمیر به واسطه موقعیت ممتاز استراتژیک خود و قرار گرفتن در قلب آسیا، سرچشمه گرفتن 5 رودخانه بزرگ از این منطقه، موقعیت ترانزیتی و شاهراهگونه آن و همچنین اهمیت نظامیاش یکی از نقاط موازنه قدرت میان دهلینو و اسلامآباد است. این رویکرد موازنه گونه و حساسیت برانگیز زمانی تشدید شد که در سال 1998 میلادی دو کشور همزمان با آزمایش هستهای عصر جدیدی از ملاحضات و محاسبات استراتژیک را آغاز کردند و این نقطه عطف با پیوند خوردن به بحران جامو و کشمیر به یکی از چالشهای عمده امنیت بینالملل بدل گردید.
تنشی با تهدیدات هستهای
اکنون هند و پاکستان علیرغم محدودیت از حضور در باشگاه کشورهای هستهای و نفرت افکار عمومی در بخش وسیعی از جهان به واسطه دارا بودن سلاح هستهای، دو قدرت بالفعل اتمی محسوب میشوند که هر لحظه امکان برخورد میان آنها وجود دارد. با چنین شرایطی و با توجه به قرار گرفتن منطقه جنوب آسیا در متن این چالش ،این برخورد میتواند با تسری به چین و منطقه خاورمیانه سرآغاز تنشی باشد که موجودیت جامعه بینالمللی را تهدید کند. در این میان حوادث میان دهلینو و اسلامآباد در حالی تبدیل به یک مناقشه مزمن شده که آمریکا در دکترین امنیتی جدید خود جایگاه ویژهای برای هند در نظر گرفته و متعاقب آن با پاکستان زاویهای معنادار پیدا کرده است. این امر در تنشهای چند روز گذشته میان پاکستان و آمریکا نمایانتر شد، جایی که آمریکا تهدید کرد کمکهای خود را به پاکستان به سبب حمایت دولت اسلامآباد از گروههای افراطی قطع میکند و وزیر خارجه پاکستان نیز به صراحت اعلام کرد که مناسبات راهبردی ما به آمریکا به پایان راه خود رسیده است.
این در حالی است که هند با چین نیز دارای مناقشه مرزی است و پاکستان با نزدیکی به چین قصد نوعی موازنه سازی منطقهای و افزایش فشار بر هند را دنبال میکند. همین امر با درگیری گاه و بیگاه میان دو کشور آتش فشان خاموشی را در قلب آسیا تداعی میکند که هر آن ممکن است فوران کرده و با فوران خود نه تنها منطقه جنوب آسیا و شبه قاره هند، بلکه نظام بینالمللی را نیز با مخاطرهای جدی و کم سابقه در حد جنگهای جهانی اول و دوم مواجه سازد.
باز نشر این مطلب با ذکر منبع فراتاب بلامانع است