فراتاب – گروه اقتصادی: این روزها مطالب بخش بزرگی از نشریات و رسانه های کشور به موضوعی پرداخته اند که از نظر نگارنده هیاهو برای هیچ است و نمایی کامل از اخلاقیات ما ایرانیان را نشان می دهد که قیصریه ای را بخاطر دستمالی به آتش می کشیم. هنگامی که خود دلیل رویدای ناگواری هستیم، از هر سوی دنبال مقصر می گردیم بلکه خود را حداقل در دادگاه وجدانمان تبرئه نماییم، بنابراین به جای ریشه یابی ماجرا در خود، دیگران را متهم به کم کاری و دشمنی می کنیم و عالم و آدم را متهم می کنیم که بدخواه ما هستند و در پی ما، بی آنکه حداقل از اتفاقات پیش آمده درس بگیریم و از تجارب و حادثه پیش آمده در جلوگیری از تکرار حوادث مشابه استفاده نماییم. هرچند اگر کمی امروزی تر به ماجرا نگاه کنیم باید حوادث احتمالی آینده را نیز پیش بینی و شبیه سازی کنیم و برای رفع آنها نیز برنامه ریزی نماییم.
مناقشه ای که اکنون، در خصوص قرارداد گازی 25 ساله ای ایران و ترکمنستان که در سال 1995 بین طرفین امضا و 2 سال بعد اجرای شد، میان نشریات ما و برخی از مسئولین ما در جریان است، بازنمایی آنچه بود که در بالا اشاره گردید.
در کمتر از 4 روز اگر شما روند مطالب منتشره در خصوص مسافرت هیات ایرانی به ترکمنستان را دنبال کنید از یک سری تیترهای حماسی مانند "برجام گازی"، "حل مناقشه گازی در سایه تدبیر و دیپلماسی هوشمندانه"، "استمرار 5 ساله قرارداد"، " بازتولید برجام در قرارداد گازی ایران و ترکمنستان" تا تیترهای تاسف انگیزی مانند "تودهنی به ترکمنستان"، "بد اخلاقی ترکمنستان"، "متهم نمودن وزیر نفت و دولت یازدهم" و ده ها مورد مشابه، که نه راه حل ماجراست و نه کمکی به کشور و هم وطنانمان در شمال کشور می کند، خواهید یافت.
واقعیت آن است که این قرارداد یک قرارداد تجاری است و مثل هر قرارداد دیگر تجاری طرفین در فکر به حداکثر رساندن سود خود هستند و اگر هر طرف در جریان داد و ستد غفلت کند هزینه هایش را هم باید خود بپردازد. اگرچه رابطه ایران و ترکمنستان در این خصوص بر مبنای یک قرارداد تعریف شده با چهارچوب های مشخص است اما هرکس اندک آشنایی با قرادادهای گازی بلند مدت داشته باشد می داند که طرفین در در زمان اجرای قرارداد در صورتی که به این نتیجه برسند اجرای قرارداد دیگر برای آنها سودمند نیست با هزار و یک دلیل قانونی که در قرارداد نیز به آنها اشاره شده اجرای قرارداد را متوقف می کنند. بنابراین این رویه ای معمول است.
همچنانکه شما در رابطه اروپا و روسیه نیز شاهد ماجرای مشابه بوده اید اما نکته اینجاست که بعد از ساز ناکوک زدن طرف قرارداد و یا به اصطلاح عمل خلاف حسن نیت، طرف دیگر با تدوین برنامه به سمت ظرفیت سازی و جایگزینی خریدار یا فروشنده می رود کما اینکه در مورد تهدید اروپا توسط روسیه، اعضای اتحادیه اروپا با احداث پایانه های واردات گاز مایع، روسیه را در موضع تدافعی قرار دادند و اینبار روسیه است که به دنبال خریدار می گردد.
اگر با این تحلیل به موضوع نگاه کنیم آنگاه می توان متفاوت نتیجه گیری نمود. بنابراین مسئولینی که در سال 2008 و زمانی که طرف ترکمن گاز را قطع کرد هرکاری کردند تا جریان دوباره گاز برقرار شود، از نظر نگارنده کار درستی را انجام داده اند چرا که هیچ اخلاقی به آنها اجازه نمی داد که به قیمت سرد شدن خانه های هموطنان شان با ترکمن ها به جدال برخیزند اما ایراد اصلی اینجاست که از آن زمان تاکنون برای آنکه دیگر ترکمنستان ما را تحت فشار قرار ندهد چه کرده ایم؟ جالب است که در این بازه زمانی دو دولت با دو رویکرد کاملا متفاوت نیز مصدر امور بوده اند که هم می توانستند برای رفع مشکل برنامه ریزی کنند و هم و آن را بطور کامل اجرایی نمایند، اما ...
بنابراین در کنار انتقادات درستی که می شود بر هریک از مسئولین سابق و حاضر، وارد کرد انتقاد اصلی به کلیت جامعه ما از آن روی وارد است به این مسئله و مسائل مشابه فصلی و گذرا می نگرند و هیچگاه به دنبال برنامه ریزی برای حل موضوع نیستند. به عنوان نمونه نمایندگان استان های شمالی و شرقی کشور و بخصوص کمیسیون انرژی مجلس که در این مورد خاص ذی نفع هستند آیا به جای فرافکنی و متهم نمودن ترکمنستان از وزارت نفت و کارشناسان داخل و خارج این وزارتخانه برنامه ای برای رفع ریشه ای موضوع طلب نموده اند؟ آیا آنان پس از دریافت برنامه اجرای گام به گام آن را پی گیری می کنند؟ آیا مسئولین وزارت نفت برای رفع مشکلاتی از این دست برنامه ریزی دراز مدتی دارند یا فقط در هنگام بروز حادثه با تجویز قطع گاز صنایع و نیروگاه ها و در موقع کاهش فشار به درمان موقتی می پردازند و پس از بازگشت فشار به حالت عادی (به علت افزایش دمای هوا و نه تدبیر فنی) از آن می گذرند؟
به هرحال نگارنده برای آنکه متهم به نقد صرف بدون ارائه راه حل نگردد با آنکه پیشتر در مقاله ای به عنوان "دیپلماسی و ژئوپلتیک گازی ایران" به در هم تنیدن قدرت تولید منابع هیدروکربنی کشور با موقعیت ژئوپولیتیک ایران بصورت مبسوط پرداخته ام اما در اینجا اشاره مجدد به این نکته خالی از لطف نیست که از آنجا که غیر از مخزن سرخص تقریبا تمامی منابع گازی ما در جنوب کشور واقع هستند استفاده از تکنیک سواپ گاز همسایگان شمالی مانند آذربایجان، روسیه و ترکمنستان به همسایگان جنوبی و شرقی هم می تواند با کمترین سرمایه گذاری گاز پایدار را به دورترین سرحدات شمالی و شرقی کشور برساند، هم می تواند درآمد سرشاری را نصیب کشور کند و هم اینکه دیگر نه ترکمنستان و نه هیچ کشور دیگر نمی تواند در بر چشم بر هم زدنی جریان گاز خود را بر روی ایران ببندد.
بهروز نامداری کارشناس ارشد مسائل انرژی و دبیر گروه اقتصادی فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
