بانکداری اسلامی از رویا تا واقعیت | فراتاب
کد خبر: 4372
تاریخ انتشار: 5 آبان 1395 - 09:35
نیلوفر فلاح
با بررسی اصول و قواعد بانکداری اسلامی می توان به این نتیجه رسید که خیلی از قوانین اجرایی و خدمات دهی حال حاضر بانک ها، با این امر(بانکداری اسلامی) مغایرت دارد. در این گزارش به تحلیل این موضوع خواهیم پرداخت:

فراتاب - گروه اقتصادی: بانکداری اسلامی شیوه ای از بانکداری است که بر اساس قوانین اسلام باشد، این نوع بانکداری از نظر نوع فعالیت شبیه به بانکداری سنتی است و تنها تفاوت آن با بانکداری ربوی ماهیت قراردادهای بانکی می باشد.

در تعریف بانکداری اسلامی می توان گفت که بانك اسلامی يك مؤسسه انتفاعى است كه برای دستیابی به اهداف نظام اقتصادی اسلام، در چارچوب احکام و اخلاق اقتصادی اسلام، با سرمايه خود و سپرده‌هاى مشتريان، به منظور كسب سود، به جمع‌آورى سپرده‌ها، دادن تسهیلات، اعتبارات و ارائه خدمات بانكى اقدام مى‌نمايد.

برخی از کارشناسان عقیده دارند که با وجود بانک های خصوصی امکان اجرای قوانین بانکداری اسلامی قابل امکان نیست چرا که بخش خصوصی به فعالیتی می پردازد که سود بیشتری را کسب کند و با اجرای بانکداری اسلامی کسب سود کاهش خواهد یافت، زیرا با این نوع بانکداری کسب سپرده برای بانک ها دشوار خواهد شد و در ادامه سودی که از اعطای وام ها عاید آن ها خواهد شد به صورت سهیم شدن در مقدار سود و ضرر وام گیرنده خواهدبود، از سوی دیگر برخی از کارشناسان بر این نظرند که بانکداری اسلامی و قوانین و قواعد آن در حال اجراست و عقیده بر نادرست اجرا شدن آن تنها نظر شخصی افراد و علماء است.

همچنین از نظر برخی اقتصاددانان سودی که بانک ها برای سپرده گذاران  تضمین می کنند باعث بی رونق شدن بازار بورس می شود، در حالی که برخی دیگر از کارشناسان میزان رونق بازار بورس را در رابطه مستقیم با رونق و رکود بازار می دانند و عقیده دارند بانک ها از طریق کسب سپرده ها و با اعطای وام به واحدهای تولیدی و صنعتی می توانند باعث رونق اقتصادی شوند که این امر باعث رونق در بازار بورس و سهام نیز خواهد شد. در ادامه ی این گزارش برای مطلع شدن از نظرات کارشناسان بانک و بازار بورس با ما همراه باشید.

 

دور زدن قوانین و مقررات بانکداری اسلامی

دبیر کل کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران در زمینه اجرا نادرست بانکداری اسلامی می گوید: «در خصوص اجرا شدن یا نشدن بانکداری اسلامی در بین کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد، افراد برای سودی که ثابت و بدون ریسک باشد سپرده گذاری در بانک را ترجیح می دهند و برخی افراد که قابلیت ریسک پذیری بیشتری دارند سرمایه گذاری در بازار سهام را انتخاب می کنند که به تبع سود بیشتری عاید آن ها می شود.» وی افزود: در تمام دنیا سپرده گذاری در بورس ریسک بیشتری را طلب می کند و بین بانک و بازار بورس رقابت وجود دارد اما در ایران این رقابت بین بانک ها شدیدتر است که دلیل آن جذب سپرده بیشتر می باشد.

بهروز خدا رحمی در رابطه با رقابت بانک ها اضافه کرد: موسسه های مالی و اعتباری و بانک ها برای ترغیب افراد به سپرده گذاری در بانک های مربوطه به افزایش نرخ بهره سپرده ها اقدام نموده و با یکدیگر به رقابت می پردازند، عملا در هیچ جای دنیا بهره به سپرده های جاری سپرده گذاران تعلق نمی گیرد اما تا چندی پیش سپرده گذاران برای حساب های جاری نیز سود دریافت می کردند که این امر باعث شد افراد بدون ریسک سرمایه های خود را به بانک ها بسپارند و سود قابل توجهی را دریافت کنند، سودی که بانک ها برای سپرده های افراد پرداخت می کردند فراتر از نرخ مصوب شورای پول اعتبار و بانک مرکزی بود اما بانک ها اختیار چنین اقدامی را داشتند، تمام این عوامل به دلیل رعایت نکردن قوانین و اصول بانکداری بدون ربا است.

وی ادامه داد: بانک ها به دور زدن اصول و قواعد بانکداری اسلامی پرداخته و تک تک قوانین این نوع بانکداری را کنار گذاشته اند که این عمل از طریق قراردادهای جدید، قیومت و احیای وام ها محقق شد، عملا کسب نرخ سود اعلام شده توسط برخی از شبکه های بانکی حتی در بازار سرمایه نیز امکان پذیر نبود.

خدارحمی در خصوص خلل های ایجاد شده در بازار سرمایه توسط اجرای نادرست بانکداری اسلامی بیان کرد: در اقتصاد اصول و قواعد به گونه ای است که افراد برای دستیابی به سود بیشتر باید به بازار سهام گرایش داشته باشند اما عملکرد بانک ها با استفاده از ایجاد شرایطی که سپرده گذاری سودهی بیشتری با ریسک کمتری را در پی خواهد داشت باعث اختلال در این روند شده اند، وی تصریح کرد: اگر این روال وجود نداشت افراد در صورتی می توانستند انتظار بازدهی بیشتری داشته باشند که ریسک بیشتری را بپذیرند و به سمت بازار بورس روانه شوند، سودهای بانکی باعث تشویق افراد به سمت سپرده گذاری در بانک ها شد و در پی آن نظم اقتصادی از بین رفت.

دبیر کل نهادهای سرمایه گذاری در زمینه پیش شرط های مورد نیاز برای اجرای صحیح بانکداری برون ربا توضیح داد: عزم جدی وزارت اقتصاد و بانک مرکزی جزو اساسی ترین موارد برای حل این موضوع است، همچنین باید پذیرفته شود که اگر با اجرای بانکداری اسلامی بخشی از بازار پول دچار آسیب شود و برخی از موسسات مالی و اعتباری ورشکسته شوند این اجرای این قانون با تزلل رو به رو نشود.

 

جذب سپرده از طریق اجرا نادرست بانکداری اسلامی

سعیده امیراحمدی در رابطه با توضیح قوانین بانکداری اسلامی گفت: «قوانین و مقرراتی که در سال 1363 در خصوص بانکداری اسلامی وضع شد جز در برخی از موارد قوانین درست و مطلوبی بوده است، بانکداری به معنی اعطای وام از طریق سپرده ها و پرداخت سود به سپرده گذار است و این سیستم به نام بانکداری ربوی خوانده می شود که بر خلاف اصول بانکداری اسلامی است، چنین سیستمی در بانکداری اسلامی پیش بینی نشده است.»

وی درباره اجرا نادرست بانکداری اسلامی در ایران گفت: به طور کل واژه بانکداری اسلامی در ایران اشتباه است زیرا یکی از قواعدی که بانکداری اسلامی بر آن تایید  دارد میزان سود سپرده گذار طبق سودی است که بانک در سرمایه گذاری سپرده به دست آورده،  به طوری که سپرده گذار در سود و زیان سرمایه گذاری سپرده خود سهیم است.

امیر احمدی افزود: در قوانین بانکداری اسلامی، سود علی الحساب تعریف نشده است، یکی از قوانین این بانکداری تضمین اصل پول در سپرده های قرض الحسنه و جاری است و نباید اصل سپرده در جایی سرمایه گذاری شود و از سوی دیگر می توان با تضمین اصل سپرده  مدت دار، آن را سرمایه گذاری و سپرده گذار را در سود و ضرر سرمایه گذاری سهیم کرد که در زمان فعلی این نوع قوانین در بانک های ایران در حال اجرا نیست .

وی در خصوص دلیل عدم اجرا قوانین بانکداری اسلامی در بانک های ایران گفت: با اجرا چنین قوانینی جذب منابع برای بانک ها بسیار دشوار می شود از همین رو بانک ها با اعطای سود علی الحساب به جذب سپرده می پردازند در صورتی که همچین سودی شبهه دارد و سوال برانگیز است که آیا بانک بابت سودی که برای سپرده یکساله به سپرده گذار اعطا می کند، آن را کسب کرده است؟

مشاور شرکت های بورس ادامه داد: به طور کلی اجرا نشدن بانکداری اسلامی در ایران به دلیل دشوار بودن جذب منابع می باشد و قانع نمودن سپرده گذارها در سهیم شدن سود و زیان سرمایه گذاری سپرده در ایران غیر ممکن است زیرا این قوانین برای سپرده گذار جذاب نیست.

این کارشناس بانکی در زمینه امکان پذیر نبودن اجرای بانکداری اسلامی در ایران گفت: کلمه شدنی نبودن برای اجرای بانکداری اسلامی در ایران کلمه مناسبی است، اما هنگامی یک قانون لازم الاجرا تعریف می شود ( بانکداری اسلامی) بانک ها نیز به نحوی باید آن را اجرا کنند. همین امر باعث گرایش بانک به سمت اعطای سود علی الحساب می شود به نحوی که هرگز تا کنون مابه تفاوت سود علی الحساب تا سود واقعی صفر و یا عدد منفی نشده است و این در صورتی است که بانک ها در بسیاری از مواقع به سود مورد نظر از سرمایه گذاری یک سپرده دست نمی یابند.

وی در رابطه با قوانین بانکداری بدون ربا برای تسهیلاتی که بانک به مشتریان خود می دهد تصریح کرد: طبق قوانین این بانکداری، بانک هنگام اعطای وام باید در سود و زیان پروژه ای که در آن سرمایه گذاری می شود سهیم باشد اما در حال حاضر اجرای چنین قانونی در بانک های ایران دیده نمی شود و بانک ها صرف نظر از میزان سود و ضرر، بهره وام را طلب می کنند .

امیر احمدی در مورد موانعی که باعث عدم اجرای بانکداری اسلامی شده است گفت: یکی از موانع اصلی این مهم به فرهنگ مردم بازمیگردد، برای سپرده گذاران باید فرهنگ سازی شود که ممکن است سرمایه گذاری سپرده آن ها باعث کسب سود نشود که در این صورت میزان ریسک سپرده گذاری در بانک مانند ریسک سرمایه گذاری در بورس می شود و همین امر می تواند سپرده گذاری در بانک را کاهش دهد.

وی ادامه داد: در خیلی از کشورها مانند پاکستان و مالزی اسم بانکداری اسلامی شنیده نمی شود ولی قوانین و قواعد آن به وضوح در حال اجرا است.

این کارشناس بانکی در رابطه با پیش شرط های مورد نیاز برای اجرای بانکداری اسلامی گفت: اگر بانک های کشور منوط  به بانک های دولتی بود اجرای قوانین بانکداری اسلامی به صورت دستوری و با سهولت بیشتری قابل اجرا بود اما با توجه به وجود بانک های خصوصی عملی شدن این قوانین تقریبا غیر ممکن است زیرا بانک های خصوصی کاری را انجام می دهند که سوددهی بیشتری را در پی داشته باشد، با اجرای بانکداری اسلامی و عدم اعطای سود تضمین شده بسیاری از مشتریان سپرده های خود را از بانک خارج نموده و در ادامه بانک ها نیز منبعی برای اعطای تسهیلات نخواهند داشت. وی افزود: هراس از تغییرقانون و تلاطم وضعیت اقتصادی باعث عدم اجرای قوانین بانکداری اسلامی شده است.

امیراحمدی درباره تاثیر اجرای نادرست قوانین بانکداری اسلامی بر بورس اظهار کرد: اگر بانکداری اسلامی به درستی اجرا شود بسیاری از افراد سرمایه های خود را در بانک سپرده گذاری نمی کنند و این سرمایه می تواند در تولید، صنعت، معدن و یا بورس به کار گرفته شود، اما تا زمانی که نرخ سود علی الحساب در سیستم بانک ها به کار گرفته می شود و سپرده گذاران از سود سپرده خود مطمئن هستند، بازار سرمایه نمی تواند با رونق رو به رو شود.

وی ادامه داد: البته در حال حاضر بازار سرمایه دارای عمق زیادی نیست و اگر با اجرای بانکداری اسلامی نیمی از سپرده گذاران تصمیم به سرمایه گذاری در بورس بگیرند، این بازار دچار حباب می شود، برای ایجاد چنین سرمایه گذاری گسترده ای در بازار سرمایه باید این بازار گسترده تر شود.

بانکداری اسلامی در حال اجرا

مدیر عامل اسبق بانک صادرات و تجارت با تاکید به اجرا شدن بانکداری اسلامی در زمان حال، گفت: در سال 1362 کمیته ای در وزارت دارایی تشکیل شد که من نیز یکی از اعضای آن کمیته بودم، هدف از تشکیل این کمیته تدوین قانون بانکداری بدون ربا بود و معمولا یک روحانی برجسته در جلسات شرکت می کرد تا به بررسی نتیجه جلسات با موازین فقه و اسلام بپردازد. وی افزود: اولین روحانی که در این جلسات حضور داشت آیت الله مهدوی کنی بود که به دلیل مشغله بسیار و کمبود زمان این مسئولیت را به آیت الله شاهرودی واگذار کرد و پس از مدتی وی نیز به دلیل افزایش مشغله آیت الله رضوانی را برای اجرای این مسئولیت انتخاب کرد.

احمد حاتمی یزد ادامه داد: تمام قوانین وضع شده ابتدا از نظر آیت الله رضوانی تایید شد، سپس مجلس شورای اسلامی آن را تصویب و شورای نگهبان نیز با اعلام اینکه قوانین بانکداری وضع شده بدون ربا و همگام با  قوانین بانکداری اسلامی می باشد، آن را به تایید نهایی رساند.

وی در خصوص مخالفت برخی از روحانیون با مقررات قوانین وضع شده بیان کرد: آیت الله مصباح یزدی یکی از روحانیون مخالف قوانین وضع شده بانکداری اسلامی در سال 1363 بود. وی ادامه داد: برداشت ما و برخی از روحانیون از بانکداری اسلامی متفاوت است به گونه ای که ، از نظر آن ها بانکداری اسلامی یعنی بانکی که فقط وام قرض الحسنه اعطا می کند در حالی که به عقیده ما صاحبان سپرده نیز از طریق سرمایه گذاری هایی که دین و فقه اجازه داده است می توانند سود دریافت کنند، در غیر این صورت صرفا با اعطای وام قرض الحسنه و نپرداختن سود به بانک، اداره بانک ها امکان پذیر نخواهد بود.

حاتمی یزد توضیح داد: برخی از علماء عقیده دارند قوانین حال حاضر بانکداری، اسلامی است و برخی نیز عقیده دارند به دلیل پرداخت سود به بانک و دریافت سود از بانک، این نوع بانکداری اسلامی نیست، در این میان براساس قانون اساسی قضاوت بر عهده شورای نگهبان است که این شورا نیز قوانین وضع و اجرا شده را اسلامی خوانده است، با این تفسیر کسانی که بانکداری حال حاضر را غیر اسلامی می دانند نظر شخصی خود را بیان می کنند.

این کارشناس بانکی با توجه به این موضوع که یکی از قوانین بانکداری اسلامی سهیم بودن افراد در سود و زیان سرمایه گذاری سپرده های خود توسط بانک ها می باشد و عملکرد حال حاضر بانک ها با این قانون مبادرت دارد تصریح کرد: در وضع قوانین بانکداری اسلامی پیش بینی شد که بانک تعهد کند اگر زیانی در سرمایه گذاری ایجاد شد از سرمایه خود حداقل سود سپرده گذار را اعطا کند زیرا که سپرده گذار در سرمایه گذاری ها نقش ندارد و بانک در مقابل سپرده مشتریان خود مسئول است. وی ضمن تاکید بر مغایرت نداشتن این موضوع با بانکداری اسلامی گفت: سودی را که بانک ها در صورت زیان سرمایه گذاری به سپرده گذار اعطا می کنند، از محل منابع و سرمایه های بانک می باشد و شورای نگهبان نیز این نوع قانون را تایید کرده است.

حاتمی یزد اجرای نادرست بانکداری اسلامی بر بازار بورس را بی تاثیر دانست و بیان کرد: بازار بورس تحت تاثیر عوامل کوتاه مدت و عوامل بلند مدت است، هنگامی که در بازار رکود وجود داشته باشد و کارخانه ها با ظرفیت کامل کار نکنند شرکت های بورس نیز سود کمتری عایدشان شده و قیمت سهام دچار افت می شود اما هنگامی که رونق اقتصادی وجود داشته باشد به طبع رونق بورس و سهام را نیز در پی خواهد داشت ایجاد رونق در اقتصاد باید در شرایط عمومی اقتصاد پیش بینی شود و نه در عملکرد بانک ها.

وی اظهار داشت: بانک ها در رقابت با بازار سرمایه زمانی قادر به جذب سپرده خواهند شد که سود بورس کمتر از سود بانک باشد و به طبع هنگامی که سود شرکت های بورس بیشتر از بهره برداری بانک باشد این موضوع برعکس عمل خواهد کرد، در واقع سود شرکت های بورس و سود بانکی مشخص می کند که افراد سرمایه های خود را به کدام یک بسپارند، به طوری که با رونق اقتصادی مردم دربازار سهام سرمایه گذاری می کنند و با رکود اقتصادی و عدم استفاده از ظرفیت ها سود شرکت ها کاهش پیدا کرده و مردم ترجیح می دهند  سرمایه های خود به بانک ها بسپارند و سود مشخص دریافت کنند.

حاتمی یزد در رابطه با ایجاد رونق اقتصادی توسط سپرده گذاری در بانک گفت: سپرده گذاری و جذب منابع توسط بانک ها نه تنها در بازار بورس خلل ایجاد نمی کند بلکه با اعطای وام از طریق سپرده ها به واحدهای صنعتی و تولیدی، باعث رونق اقتصادی در بازار و شرکت های بورس می شود.

سخن پایانی:

با توجه به توضیحات کارشناسان و مشاهداتی که از بانکداری حال حاضر ایران وجود دارد، از بانکداری اسلامی تنها نام اسلامی بر بانک ها سیطره دارد.

در قوانین اسلام هر گونه سودی که بلاشرط باشد "ربا " نامیده می شود حال این نوع سوددهی با هر تبصره و ماده ای قابلیت حلال شدن نخواهد داشت و سود مشخصی را که بانک تضمین آن را به سپرده گذاران می دهد به دلیل سهیم نبودن سپرده گذاران در سود و ضرر آن دارای شبهه است. علاوه بر این موارد سود بانکی و آسوده خاطر بودن سپرده گذاران از قطعی بودن آن در بسیاری از موارد باعث رکود اقتصادی شده است به طوری که افراد با وجود سودهای سرشار بانکی اراده به سرمایه گذاری در هیچ یک از واحدهای تولیدی، صنعتی و بازار بورس را نخواهند داشت و این یعنی اقتصاد ویران.

نظرات
آخرین اخبار