فراتاب: از زمان روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده، برخی از ادعاها و نقطه نظرات او از جمله در رابطه با تلاش برای خرید گرینلند یا ملحق کردن کانادا به آمریکا به محل مباحث جدی و پر چالشی تبدیل شده است، در همین راستا برای بررسی هرچه بیشتر این مباحث از منظر حقوق بین‌الملل به سراغ استاد اسعد اردلان رفته‌ایم. اسعد اردلان دیپلمات اسبق و متخصص حقوق و روابط بین‌الملل، سال‌ها ریاست «بخش مطالعات حقوق و روابط بین‌الملل وزارت امورخارجه» را برعهده داشته و به عنوان دیپلمات به فعالیت‌های سیاسی و دیپلماسی در زمینه‌های مختلف همت گمارده است. او متولد ۲۱ آذر ۱۳۲۶ در شهر سنندج است که پس از گرفتن دیپلم ریاضی، تحصیلات دانشگاهی را در رشته علوم سیاسی و حقوق بین‌الملل ادامه داده و در سال ۱۳۶۴ موفق به اخذ دکترای حقوق بین الملل شد و سال‌ها به عنوان پژوهشگر و مدرس حقوق و روابط بین‌الملل در وزارت امورخارجه مشغول به کار بوده است از جمله آثار و تالیفات وی می‌توانبه کتاب‌های «طنز سرخ» و «حقوق ملت‌ها» اشاره کرد، مشروح این گفت‌وگو در ادامه خواهد آمد:
فراتاب: ادعای ترامپ برای خرید گرینلند بر مبنای چه پیش زمینه‌ی مرتبط تاریخی میان آمریکا و این جزیره است؟ آیا این ادعا دارای ریشه تاریخی است؟
اسعد اردلان: احتمالا ادعای ترامپ بر چند دلیل استوار باشد؛ نخست این که در دوران جنگ دوم جهانی ایالات متحده آن را تحت حمایت خود قرار داد تا از دست اندازی آلمان هیتلری که کشور دانمارک را تصرف کرده بود به این سرزمین که از قرن 18 قلمرو دانمارک بوده پیش‌گیری نماید. اما پس از پایان جنگ و شکست آلمان از «تحت الحمایه» بودن امریکا خارج شد و مجددا به حاکمیت دانمارک برگشت. این رفتار نشان می‌دهد که امریکای پس از جنگ با تغییر اوضاع و احوال اروپا دیگر تمایلی به ادامه ادعای خود بر گرینلند نداشته و حاکمیت دانمارک را به رسمیت می‌شناخته است. اگر چه از آن زمان و در چارچوب تعهدات پیمان ناتو و نگرانی از سوابق کشورگشایی روس‌ها حتی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، امریکا همچنان یک پایگاه دیده‌بانی در گرینلند دارد.
دومین دلیل شاید این باشد که در حال حاضر گرچه قلمرو گرینلند از سال 1953 ضمیمه رسمی و اعلامی کشور دانمارک می‌باشد و هرگونه ادعا نسبت به آن که با مخالفت دانمارک روبرو شود، بر خلاف اصول حقوق بین الملل است اما، چون بر مبنای قانون اساسی کنونی دانمارک، اگر زمانی این سرزمین ادعای استقلال کند، دانمارک حق مخالفت را از خود سلب کرده است. این حق استقلال‌خواهی برای ترامپ جذابیت ایجاد کرده است که شاید مردم گرینلند با استفاده از این حق بخواهند به جای استقلال تحت حاکمیت امریکا درآیند. این احتمال بیش از آن که بر واقعیت‌های موجود استوار باشد بر خودشیفتگی امریکایی‌ها و بویژه سیاست‌مداران آن در مورد برترپنداری زندگی مردم امریکا نسبت به سایر کشورهای جهان متکی است.
سومین انگیزه سوابقی است از تمایل روسای جمهور پیشین امریکا برای سلطه بر این سرزمین در سال های ۱۸۶۷، ۱۹۱۰، ۱۹۴۶، ۱۹۵۵، ۲۰۱۹ مطرح بوده است.
فراتاب: از منظر حقوقی و قوانین بین المللی در این برهه از زمان آیا کشوری می تواند همچنان یک سرزمین یا جزیره و کشوری را ولو تازه تاسیس وتحت قیمومت را خریداری کند؟ چنین معامله‌ایی برای دولت ها در قانون تعریف شده است؟
اسعد اردلان: از نظر حقوقی تعرض و اشغال یک سرزمین با استفاده از زور ممنوع است. من در جایی ندیده‌ام که قوانین عام بین‌المللی خرید و فروش یا معاوضه سرزمین یک دولت را به دولت دیگر در صورتی با اجبار و اکراه و زور همراه نباشد، ممنوع ساخته باشد. مبنای این معامله اگر یک توافق مرضی‌الطرفین باشد تخطی از قواعد حقوق بین‌الملل نیست. کما اینکه گاهی کشورها با مبادله زمین با یکدیگر اختلافات دیرینه خود را حل و فصل کرده‌اند.
ایران و ترکیه در سالهای 1310 و 1316 با قراردادهایی که مرزهای میان دو کشور را تعیین و اصلاح می‌کرد با جابجایی زمین‌هایی به دیگری به اختلافات ملکی خود که ناشی از قرارداد ارزنه الروم و پروتکل استانبول میان ایران و عثمانی بود پایان دادند. در سال 1387 نیز دولت روسیه با واگذاری جزایر «تاراباروف» و نیمی از جزیره «اوسورسکی بزرگ» در دریای آمور به چین، به اختلافات ارضی 200 ساله میان دو کشور پایان داد.
در همین چارچوب امریکا سابقه معامله سرزمین را هم با روسیه تزاری و هم با دانمارک دارد. درسال 1867 آلاسکا را از روسیه و سال 1917 هند غربی را از دانمارک خریده است. در قرن 19 نیز بخش پهناوری از سرزمین‌های آمریکای شمالی به نام «لوئیزیانا» را که از مستعمرات فرانسه بود در سال 1803 از این کشور خریده است. همچنین بخش‌هایی از ایالت‌های کنونی فلوریدا را در 1819 از اسپانیا، و کالیفرنیا را در 1948و تگزاس را در 1845 از مکزیک خریداری کرده است.
فراتاب: با همه این تفاسیر آیا می‌توان به این ادعای ترامپ از یک جنبه دیگر نگریست، مثلا آن را به عنوان یک ابزار ژئوپولیتیکی برای مقابله با نفوذ چین و روسیه در قطب شمال تفسیر کرد؟
اسعد اردلان: بله، این جنبه هم وجود دارد، زیرا موقعیت ژئوپولیتیکی و منابع این جزیره پهناور در قطب شمال برای سه قدرت فعلی نظامی جهان اهمیت دارد. در گزارشی که اخیر وزارت دفاع آمریکا به کنگره این کشور داده است، قطب شمال محلی توصیف شده است که دیر یا زود به میدان رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل خواهد شد و استراتژی این کشورها از جمله چین و روسیه نیز در قبال این منطقه تهاجمی‌تر خواهد شد. به گزارش خبرگزاری‌ها، دولت آمریکا تخمین می‌زند که حدود ۲۲ درصد نفت و گاز جهان در قطب شمال قرار دارد و به همین دلیل، کنترل این منطقه یا تسلط بر بخشی از آن می‌تواند اثر قابل ملاحظه‌ای بر قدرت بازیگران جهانی داشته باشد. از سوی دیگر، روسیه با توجه به موقعیت جغرافیایی‌اش از امتیاز ویژه‌ای برای افزایش نفوذ بر قطب شمال برخوردار است. چین نیز بی‌توجه به اهمیت گرینلند نیست و در سالهای اخیر سرمایه‌گذاری قابل توجهی را در این جزیره بزرگ آغاز کرده است.
فراتاب: با توجه به واکنش وزرای دانمارک و گرینلند به این پیشنهاد می‌توان تاکید بر حفظ استقلال هویت سیاسی و فرهنگی گرینلند را یکی از عوامل واکنش منفی آنها بر این ادعا فرض کرد؟
اسعد اردلان: بله، جمعیت اندک گرینلند که کمی بیش از 50 هزار نفر گزارش شده است، از حمایت سیاسی دانمارک و به تبع آن اتحادیه اروپا برخوردار است. در همین حال حق تعیین سرنوشت خود را نیز مطابق قانون اساسی دانمارک در اختیار دارد. از دیر باز نیز پیوندهای مهاجرتی با نروژ و دانمارک داشته است و اختیار آن را هم دارند به هر کجای اروپا و حتی امریکا مهاجرت کنند، لذا لزومی نمی‌بینند یک کشور دیگر در این موقعیت سیاسی و فرهنگی در سرنوشت‌شان دخل و تصرف کند.
فراتاب: به نظر شما شبیه چنین اظهاراتی می‌تواند به روابط بین‌الملل و نظم عمومی آسیب بزند؟ آیا نمونه‌هاییاین‌چنین سراغ دارید؟
اسعد اردلان: به گمان من خیر، در جامعه بین‌الملل و روابط فیمابین کشورها، آن قدر چالش و بحران وجود دارد که طرح چنین ادعاهایی تا زمانی که با توسل به زور به عمل در نیاید آسیب جدی به جامعه و روابط بین‌الملل وارد نمی‌سازد.
نمونه‌های آن را هم در پاسخ به نخستین سوال خدمت‌تان عرض کردم. برای هیچ‌کدام از آن معاملات هیچ تنشی پیش نیامد. البته نظرات مثبت و منفی افکار عمومی همواره ارائه می‌شوند. مثلا هنگامی که انگلستان در 1973 به اتحادیه اروپا پیوست، در صد قابل توجهی از مردم بریتانیا با آن مخالف بودند، اما اکثریت آرا به الحاق رای داند. در نقطه مقابل هنگام خروج از اتحادیه در سال 1395 که به «برگزیت» معروف است نیز چنین اختلاف سلیقه‌ای در افکار عمومی بروز کرد. اما ویژگی بارز دموکراسی در این است که رای اکثریت سیاست و رفتارهای ملی را رقم می زند، نه جنجال و بحران.
فراتاب: این ادعای ترامپ از دید شما به سیاست خارجی او مربوط می شود یا در راستای حفظ منافع ملی کشورش است؟
اسعد اردلان: هر دو ، توضیح دادم از نظر منافع ملی امریکا باید از هر گونه نفوذ روسیه و چین در گرینلند جلوگیری کرد، از نظر سیاست خارجی هم آن را به اقتدار خود در معادلات جهانی تعبیر می‌کند.
فراتاب: آیا آمریکا بدون توجه به قاعده استاپل Stopple قصد از میدان بدر کردن کشور دانمارک را دراین قضیه دارد؟
اسعد اردلان: به گمان من تا این مرحله این ادعا ربطی به قاعده استاپل ندارد. گرچه این قاعده مانعی برای طرح ادعا یا دعوا یک کشور یا فرد علیه یک کشور یا فرد دیگری است اما به طور کلی قاعده‌ای است منصفانه در حقوق و بویژه در «ادله اثبات دعوی» در دادگاه که بر مبنای آن هیچ شخص یا شخصیت حقوقی حتی دولت نمی‌تواند واقعی بودن مطلبی را که قبلا تایید کرده است، انکار کند. امریکا ادعای ارضی بر گرینلند ندارد، اگر داشت که بعد از جنگ دوم از آن صرف نظر نمی‌کرد یا می‌توانست در دادگاه به طرفیت دانمارک موضوع را مطرح کند. این تنها یک پیشنهاد خرید است که هیچ آثار حقوقی بر آن مترتب نیست. دانمارک و گرینلند یا توافق می‌کنند یا نمی‌کنند. آن ها اختیار تام دارند که در این باره تصمیم بگیرند. البته این پیشنهاد نه تنها دانمارک را از میدان به در نمی‌کند بلکه موجب هوشیار کردن آن کشور نسبت به موقعیت خطیر سیاسی و اقتصادی گرینلند نیز می‌شود.
فراتاب: و پرسش پایانی به عقیده شما این موضوع که تا این اندازه در رسانه‌ها و فضای عمومی طنین‌انداز شد ما را با یک پدیده سیاسی روبرو کرد یا بیشتر یک شو رسانه‌ایی بود؟
اسعد اردلان: جلب توجه عمومی نسبت به این موضوع بیش از آن که مربوط به اصل موضوع باشد، مربوط به جنجال‌هایی است که آقای ترامپ ایجاد کرده است. او تا کنون حاشیه‌سازترین رئیس جمهور امریکا بوده است و در راه اندازی شو رسانه‌ای هم شاید نه هوشمند بلکه بسیار فعال است.
فراتاب: از اینکه وقت‌تان را در اختیار ما قرار دادید سپاسگزاریم.
اسعد اردلان: خواهش می‌کنم بنده هم برای شما و رسانه‌ی فراتاب آرزوی تداوم موفقیت را دارم.
گفت‌وگو از هلاله مسعود پژوهشگر حوزه حقوق بین‌الملل و از اعضای کلاس روزنامه‌نگاری و برندسازی فراتاب – دوره 15.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
