فراتاب: در دل کویر تابناک و بیابان‌های بکر شمال‌غربی عربستان، جایی که روزگاری تنها شن و آفتاب سلطنت می‌کردند، جرثقیل‌ها آسمان را خراش می‌دهند و کامیون‌ها بی‌وقفه در میان تپه‌های شنی تردد می‌کنند. اینجا، در منطقه‌ای کمتر از ایالت ماساچوست، پروژه‌ای در حال شکل‌گیری است که می‌تواند چهره آینده عربستان را تغییر دهد، نئوم، شهری با بودجه 500 میلیارد دلاری که قرار است به نماد تکنولوژی، پایداری و زندگی لوکس در قرن 21 بدل شود. که می‌توان گفت، نماد جاه‌طلبی و تحول اقتصادی عربستان در دوران محمد بن سلمان می‌باشد.
بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در تلاش است تا کشورش را از یک اقتصاد نفت محور به یک مرکز جهانی تجارت، فناوری و گردشگری تبدیل کند. برنامه چشم‌انداز 2030 که هشت سال از آغاز آن می‌گذرد، شامل پروژه‌های جاه‌طلبانه‌ای است که می‌توانند آینده عربستان را دگرگون کنند. بن‌سلمان توانسته برخی از اصلاحات اقتصادی را به اجرا بگذارد و جایگاه عربستان را در اقتصاد جهانی تقویت کند. اما اجرای کامل این برنامه، مستلزم ادامه اصلاحات، جذب سرمایه گذاری خارجی بیشتر و مدیریت بهتر منابع مالی است. در این گزارش به سه دوره از روند اقتصادی عربستان از زمان ولی‌عهدی بن‌سلمان می‌پردازیم.
1- دوره آغاز اصلاحات و پایه گذاری تغییرات اقتصادی عربستان 2019-2017
از سال 2017 با روی کار آمدن بن‌سلمان، عربستان یک دوره اصلاحات اقتصادی گسترده را آغاز کرد. که هدف اصلی آن کاهش وابستگی به نفت و ایجاد یک اقتصاد پایدار بود. یکی از مهمترین اقدامات عربستان در این دوره، خصوصی‌سازی بخشی از شرکت آرامکو، غول نفتی این کشور بود. در سال 2019، حدود 25.6 میلیارد دلار سرمایه ارامکو در بورس داخلی عرضه شد. این عرضه اولیه بخشی از تلاش دولت برای جذب سرمایه‌های خارجی و کاهش وابستگی مستقیم بودجه به درآمدهای نفتی، تقویت صندوق سرمایه‌گذاری عمومی بود. این امر اهدافی مانند تامین مالی پروژه‌های غیر نفتی و افزایش شفافیت و کارآمدی در مدیریت ارامکو، تقویت بازار مالی عربستان را به دنبال داشت. در کنار این، دولت یارانه‌های انرژی را کاهش داد که منجر به افزایش قیمت سوخت و برق شد. هدف از این اقدام افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف داخلی انرژی بود.
دوره گذار و چالش‌های جهانی در 2022 و 2023
این دوره برای عربستان، یک مرحله گذار حیاتی بود در سال 2020 مانند سایر کشورهای جهان، اقتصاد عربستان تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا دچار رکود شد. تقاضای جهانی برای نفت کاهش یافت و قیمت آن به پایین‌ترین سطح خود در سال‌های اخیر رسید. این بحران باعت شد که تولید ناخالصی داخلی به 5.4% کاهش یابد. این کشور توانست با مدیریت منابع نفتی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اقتصادی متنوع و افزایش مالیات بر ارزش افزوده، کاهش یارانه‌ها و کاهش برخی هزینه‌های عمومی از چالش‌های جهانی که بعد از همه‌گیری کرونا به وجود آمده بود، عبور کند و موقعیت خود را به عنوان یکی از قدرت‌های کلیدی اقتصاد جهانی تقویت کند. در این دوره، شاهد افزایش استقراض خارجی برای جبران کاهش درآمدهای نفتی، همچنین دولت اوراق قرضه به ارزش 12 میلیارد دلار منتشر کرد. در دوره 2022، افزایش قیمت نفت از 80 تا 100 دلار در هر بشکه منجر به بهبود درآمدهای دولتی شد. در همین سال، رشد اقتصادی عربستان به 8.7% رسید که بالاترین میزان رشد در میان کشورهای جی 20 بود.
3- دوره بازیابی و رشد 2025-2023
این دوره، برای عربستان یک مرحله کلیدی در تحقق چشم انداز 2030 بود. این کشور با استفاده از درآمدهای نفتی، گسترش بخش‌های غیرنفتی و افزایش سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی، توانست خود را به عنوان قدرت اقتصادی در حال رشد و متنوع شده تثبیت کند. در این بازه زمانی، دولت در صنایع تکنولوژی و هوش مصنوعی و حمل و نقل و لجستیک که شامل توسعه بنادر و فرودگاه‌ها و راه آهن با هدف تبدیل عربستان به مرکز تجاری خاورمیانه و جهان را دنبال کرد. در همین رابطه، دولت 40 میلیارد دلار از صندوق سرمایه‌گذاری عمومی برای استارتاپ‌های فناوری و تاسیس شرکت‌های داده و هوش مصنوعی و ورود به فناوری‌های مالی (فیت تک) و تجارت الکترونیک قرار داده است.
دولت توانست در این دوره، شرکت‌های فناوری مانند اوبر و تسلا برای سرمایه‌گذاری را جذب کند. عربستان قراردادهای بزرگی با شرکت‌های بین‌المللی امضا کرد، از جمله همکاری در پروژه‌های خودروی برقی، تولید هیدروژن سبز و شهرهای هوشمند مانند دریا سرخ و العلا و500 میلیارد دلار برای شهر هوشمند مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته «نئوم» قرار داده است. که یکی از طرح‌های بلند پروازانه بن سلمان در چشم انداز 2030 است. که هدف وی از اجرای چنین طرح های بزرگ جذب بیش از 100 میلیون گردشگر می‌باشد. در این ابر پروژه که محدوده‌ای به وسعت بیش از 26هزار کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد از 10 بخش تشکیل خواهد شد که 4 بخش آنها تا به حال اعلام شده است از جمله شهری به طول 170 کیلومتر به نام لاین.
سه بخش دیگر عبارت از یک شهر بندری 8 ضلعی به نام «اگزاگون». یک پیست اسکی به نام «تروجنا» و یک اقامتگاه جزیره ای به نام «سنداله». یکی دیگر از ابرپروژه‌ای که نه به شهرت نئوم نیست اما به همان اندازه بلندپروازانه است پروژه «روشن» می‌باشد. در این مجموعه ،عربستان می‌خواهد تا سال2030 نرخ خانه‌دار شدن در این کشور به 70 درصد افزایش دهد. به همین منظور قرار است 400 هزار خانه در جریان این پروژه ساخته شود. یکی از طرح های مشهور عربستان و از بخش‌های کلیدی برنامه این کشور برای رونق صنعت گردشگری پروژه «دریای سرخ» می‌باشد.شامل 50 تفرجگاه که تا 8000 اتاق هتل و بیش از 1000 ملک مسکونی در 22 جزیره و 6 تاسیسات داخلی خواهد داشت.
نویسنده: میترا ذاکری‌راد دانشجوی دکترای روابط بین‌الملل و عضو کلاس روزنامه‌نگاری و برندسازی فراتاب – دوره 15.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
