فراتاب: در سال‌های پس از استقلال آذربایجان، سه رقیب منطقه‌ای، ایران، روسیه و ترکیه سهم‌های متفاوتی از کل ارزش تجارت خارجی بزرگترین کشور قفقاز جنوبی را نصیب خود کرده‌اند. در این میان رقابت اصلی بین روسیه و ترکیه بوده و ایران با تفاوت فاحشی در جایگاه سوم این رقابت قرار داشته است.
این گزارش سعی بر آن دارد تا نگاهی افکند بر چگونگی تغییر ارزش روابط تجاری جمهوری آذربایجان با سه همسایه قدرتمندش، ترکیه، ایران و روسیه، در سال‌های پس از استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ تا کنون. با توجه به این که آمارهای تجارت خارجی این کشور از سال ۲۰۰۵ در دسترس است، بنابراین بررسی ما نیز به سال ۲۰۰۵ به بعد اختصاص خواهد یافت.
مطابق آمارهای بانک جهانی، GDP آذربایجان در سال ۱۹۹۰، یکسال پیش از اعلام استقلال حدود ۹ میلیارد دلار بود. این رقم تا سال ۱۹۹۲ روند نزولی داشته و در این سال به حدود ۴۴۵ میلیون دلار کاهش می‌یابد. این سال‌ها، سال‌های پرتلاطم آذربایجان محسوب می‌شود. در این
سال‌ها این کشور درگیر یک سری اختلافات سیاسی داخلی و جنگ نخست قره‌باغ بود. در سال ۱۹۹۳ پس از روی کار آمدن حیدر علییف، اوضاع سیاست داخلی رو به ثبات می‌گذارد. همزمان با این نیز GDP آذربایجان وضعیت نسبتا باثباتی به خود گرفته و به بالای ۱ میلیارد دلار می‌رسد. پس از پایان جنگ اول قره‌باغ در سال ۱۹۹۴ اقتصاد آذربایجان روندی صعودی به خود می‌گیرد و بجز سال‌ها ۲۰۰۹، ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰ که روند نزولی در GDP آذربایجان مشاهده می‌شود، GDP این کشور همواره صعودی بوده است. علت سقوط GDP در این سه دوره زمانی نیز منطبق است با سقوط قیمت نفت در بازارهای جهانی. مطابق آمارهای بانک جهانی GDP آذربایجان در سال ۲۰۲۳ معادل ۷۳.۳ میلیارد دلار بوده است؛ بالاترین رقم از زمان استقلال تا سال ۲۰۲۳.
سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷
در این مدت ارزش تجارت خارجی آذربایجان با روسیه که در سال ۲۰۰۵، ۱۱.۷۰ درصد از کل ارزش تجارت خارجی آذربایجان را شامل می‌شد، در سال ۲۰۰۷ به ۱۳ درصد افزایش می‌یابد. این ارقام برای ایران در سال ۲۰۰۵ از ۲.۸۲ درصد به ۴.۵۷ درصد در سال ۲۰۰۷ رشد می‌کند. سهم ترکیه نیز از ۶.۸۷ درصد در ۲۰۰۵ به ۱۴.۲۷ درصد در سال ۲۰۰۷ رشد می‌کند.
سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۶
در این بازه زمانی ارزش تجارت خارجی آذربایجان با روسیه که در سال ۲۰۰۸، ۳.۵۲ درصد است، با وجود نوسانات موجود در روابط تجاری آذربایجان و روسیه در یک نگاه کلی افزایش یافته و در سال ۲۰۱۴ به ۶.۳ درصد می‌رسد. جایگاه ایران در این مدت از ۰.۸۲ درصد در سال ۲۰۰۸ به ۰.۶۰ درصد در سال ۲۰۱۴ کاهش می‌یابد. سهم ترکیه از ۲.۶۰ درصد در سال ۲۰۰۸، به ۵.۷۶ درصد در سال ۲۰۱۴ افزایش می‌یابد.
سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳
در این مدت ارزش تجارت خارجی آذربایجان با روسیه از ۸.۴۵ درصد در سال ۲۰۱۵، با وجود افت و خیزهای موجود، به طور کلی افزایش یافته و در سال ۲۰۲۳ به ۸.۵۱ درصد می‌رسد. جایگاه ایران در این بازه زمانی از ۰.۵۶ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۰.۹۵ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش می‌یابد. سهم ترکیه نیز از کل ارزش تجارت خارجی آذربایجان که در سال ۲۰۱۵، ۱۲.۰۶ درصد بود در سال ۲۰۲۳ به ۱۴.۹۴ درصد افزایش می‌یابد.
نتیجه
از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ (بجز سال ۲۰۰۷) روسیه بیشترین سهم را، در بین این سه کشور، از کل ارزش تجارت خارجی آذربایجان در دست دارد. در این مدت ترکیه در جایگاه دوم و ایران در جایگاه سوم قرار می‌گیرد. اما از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ ترکیه جای روسیه را در بیشترین سهم از کل ارزش تجارت خارجی آذربایجان به دست گرفته و صدر نشین می‌شود. از این پس روسیه در جایگاه دوم و ایران همچنان در جایگاه سوم قرار می‌گیرد.
همچنین باتوجه به آمارها از سال ۲۰۰۸ تا سال ۲۰۲۳ سهم روسیه از کل ارزش تجارت خارجی آذربایجان با نوساناتی مواجه بوده و بین ۳.۵۲ درصد و ۱۰.۹۱ درصد بالا و پایین شده است. در مقابل سهم ایران وضعیت باثبات‌تری داشته و به طور میانگین ۱ درصد بوده است. اما با وجود کاهش‌هایی که در برخی سال‌ها در روابط تجاری ترکیه و آذربایجان مشاهده می‌شود، می‌توان گفت سهم ترکیه از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۳ از کل ارزش تجارت خارجی آذربایجان همواره سیری صعودی را طی کرده است.
نویسنده: سینا انوری از اعضای کلاس آموزش روزنامه‌نگاری، نویسندگی و برندسازی فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
