فراتاب: کلمه «کُرد» با ریشهای که به دوران باستان بازمیگردد، نه تنها در زبانشناسی بلکه در تاریخ و فرهنگ منطقه خاورمیانه از اهمیت ویژهای برخوردار است و بخشی جداییناپذیر از تاریخ این منطقه است.
با استناد به کتاب با ارزش «کُرد و کردستان در هزارههای ماقبل تاریخ و عهد باستان» به تالیف و تحقیق غلامعلی ادریسیان و نیز بر اساس کتیبههایی که تاکنون کشف و قرائت شده است، «سومریها» و «واکدیها» در هزاره سوم پیش از میلاد عناوین «گوتی» را در مورد کُردها و «گوتیوم» را برای کردستان به کار بردهاند.
البته در این بین نظرات متفاوتی در مورد اصل و ریشه واژه «کُرد» از سوی تاریخنویسان و پژوهشگران این حوزه وجود دارد. بنابراین بر اساس نظریههای پژوهشگران عناوین «گوتی»، «کوتی»، «کورتی» و «کورد» را برای قوم «کُرد» در عصر باستان بە کار بردەاند.
همچنین در دو کتیبه از مجموعه کتیبههای «سومری» از کشوری به اسم «کارداکا» که در شمال کردستان کنونی قرار داشته نام برده شده است.
در هزارههای دوم پیش از میلاد، آشوریها، از ساکنین کردستان شمالی، به نام «کورتی»، "Kurtie" یاد کردهاند در کتیبهای که متعلق به «تیکلات پیلسر» پادشاه آشور است به قوم «کورتی» که در کوههای آزو در غرب دریاچه وان در کردستان شمالی میزیستند اشاره شده است.
بابلیها نیز کُردها را «کاردا» و یونانیها «کاردو» و کردستان را «کارد خوی» میگفتند و بالاخره پارسیها نیز کُردها را «کارداک» و یا «گُرد» نیز نامیدهاند.
علاءالدین سجادی در کتاب تاریخ ادب کُردی «مێژووی ئەدەبی کوردی» مینویسد کلمه "کُرد" اساساً از کلمه «گوت» گرفته شده است و «گوتها» یکی از قبایل زاگرسنشین بودند که قبل از مادها در هلال حاصلخیز میزیستند. هنگامی کە «توکولتی-نیراری» ، پادشاه آشور بە سلطنت رسید، نام «گۆت-گۆتی» به «کورت- کورتی» تبدیل شد.
علاءالدین سجادی در بخش دیگری از کتاب خود اشاره میکند که قبل از اسلام نیز کُردها را «کورت» مینامیدند، به ویژه در دوران اردشیر بابکان که جنگ میان اردشیر و کُردها را توصیف میکنند. بین قرنهای شش و هفتم قبل از میلاد، کلمه «کُرد» به زبان پهلوی و بە دلیل نزدیکی حرف «ت» و «د» در تلفظ، «کورت» نوشتە میشد. همانطور که امروزه در نوشتاری زبان کُردی این نوع نوشتن هنوز هم وجود دارد بە گونەای کە گاهی اوقات «ت» را بە «د» تبدیل میکنند مثل «دێم» ، «تێم».
کُردها خود را چە مینامیدند؟
تنها وژهای که کُرد برای خود انتخاب کرده است واژه «کرمانجی» یا «کردمانجی» است که به معنای «مرد کُرد» است. «احمد خانی» نویسنده بزرگ کُرد در شاهکار «مەم و زین» کلمه «کردمانج» را برای کُردها بەکار بردە است. همچنین شرفالدین بدلیسی در کتاب «شرفنامه» واژە «کردمانج» را برای کُردها به کار بردە است.
واژە کردستان از کجا آمد؟
اولین مورخ و نویسندهای که واژه «کردستان» را در آثار خود به کار برده حمدالله مستوفی قزوینی است که در قرن هشتم هجری میزیسته است. مستوفی در کتاب مشهور خود به نام «نزهەالقلوب» که در سال ۷۴۰ هجری تالیف گردیده است از ۱۶ ولایت و قصبه نام میبرد که جز ایالات جدید التأسیس کردستان در دوره سلجوقیان بوده است. علاوه بر این «مارکوپولو» جهانگرد و کاشف ایتالیایی نیز در سفر خود به مناطق شرقی در سال ۱۲۷۱ میلادی از کردستان نام میبرد.
معنی و مفهوم واژه «کُرد»
پژوهشگران و مورخان تاکنون بر سر معنا و مفهوم واژه کُرد به اجماع نرسیده و چندین نظریه متفاوت در این باره وجود دارد، از جمله برخی بر این باور هستند که «کُرد» به معنای «کۆچەرــ مهاجر» میباشد و برخی دیگر معتقدند که به معنای دانا، پهلوان و جنگاور است.
قبل از ایجاد کلمه کرد و کردستان کُردها را «جودی، گودی، کوردو، کاردوخی» نیز مینامیدند و از کردستان تحت عناوین «سوپارتو» و «گوتیوم» نام میبردند.
کلمه «کُرد» در تاریخ زبانشناسی و فرهنگشناسی ایران، به عنوان نشانهای از اصالت و قدمت، در طول قرنها باقی مانده است. این واژه نه تنها در ارتباط با قوم «کُرد»، بلکه به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و قومی ملتهای مختلف در خاورمیانه شناخته میشود. ریشههای عمیق این کلمه در تاریخ، نشاندهندهی پیوندهای مستحکم فرهنگی، زبانی و اجتماعی مردمان «کُرد» با تمدنهای کهن منطقه است.
نویسنده کژال حمیدی مترجم و پژوهشگر زبان و ادبیات کُردی و از اعضای کلاس روزنامهنگاری و برندسازی فراتاب – دوره 15.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.