فراتاب - گروه بین الملل: «حمله به ایران حمله به روسیه خواهد بود»، این عبارت را شاید بتوان در زبان دیپلماتیک و در پشت تریبون ها به کار برد اما در صحنه واقعیت نمی توان به هیچ وجه آن را واقعی و عملی تصور کرد. دلیل این امر نیز کاملا مشخص است، چرا که نه مقطع زمانی جهان کنونی به گونه ای است که دو کشور کاملا و صد درصد از یکدیگر در برابر حمله طرف دیگری حمایت و پشتیبانی کنند (به استثناء سازمان هایی مانند ناتو) و نه ایران و روسیه واجد شرایط «اتحاد و ائتلاف» واقعی درجهان کنونی سیاست بین الملل هستند. با این حال این امر دلیلی بر این نمی شود که ایران و روسیه جهت نزدیک کردن دیدگاه های خود به یکدیگر و تامین منافع خود از طریق همکاری و مشارکت هستند.

پیشتر ایران و روسیه با وجود ظرفیت های فراوان برای همکاری اما به دلیل عدم اعتماد به یکدیگر نمی توانستند همکاری های سطح بالا داشته باشند، چرا که از یک سو تهران، مسکو را متهم به استفاده ابزاری از ایران برای تنظیم روابط خود با غرب می کرد و از طرف دیگر روس ها نیز همین اتهام را به ایران وادر می کردند و بر این باور بودند که ایران هیچ گاه به صورت مستقل روابطش با روسیه را تنظیم نمرده است بلکه هرگاه از طرف غرب تحت فشار قرار گرفته است و دیگر راهی برای انتخاب نداشته است، رو به سوی مسکو کرده است. با این حال به نظر می رسد هر دو طرف بعد از مدت ها تردید اکنون در حال عبور از این گونه تصورات هستند و به این نتیجه رسیده اند که هرگونه همکاری بین دو کشور منافع متعددی را برای طرفین به ارمغان خواهد آورد.

مسکو طی سال های اخیر و حتی در مقطع زمانی کنونی مخالف دیدگاه های غرب در رابطه با تحریم ایران و تهدیدات جنگ اقتصادی است، رویکردی که به شدت از سوی تهران مورد استقبال قرار می گیرد. از سال 2013 به این سو و مساله سوریه و دخالت دولت روسیه در سوریه جهت مانع شدن از سقوط دولت بشار اسد به همکاری ایران، رویکردهای منطقه ای ایران و روسیه به یکدیگر نزدیک شد و این نزدیکی همچنان ادامه دارد. چندی پیش نیز وزارت امور خارجه روسیه از طریق سندی که به طور رسمی توسط سازمان ملل به تصویب رسیده بود، مفهوم جدیدی از امنیت جمعی برای خلیج فارس را ارائه داد.

از دیدگاه مسکو، رویکرد عملی در ایجاد سیستم امنیتی در خلیج فارس باید از طریق گفتگوهای دوجانبه و چندجانبه طرف های ذی نفع از جمله کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای و همچنین سازمان هایی نظیر شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه عرب، سازمان همکاری های اسلامی و شورای همکاری خلیج فارس صورت بگیرد. در مدیریت بحران بین‌المللی با رویکرد روسی استفاده از قدرت نظامی، ایدئولوژي، اقتصاد و تکنولوژي نظامی همواره نقشی تأثیرگذار داشته است و در دوران جدید نیز قدرت نظامی و انرژی از ابزارهای مورد استفاده روسیه به شمار می‌روند. هرچند فرهنگ استراتژیک روسیه مبتنی بر استفاده از قدرت نظامی و ساختار تصمیم‌گیری متمرکز همچنان استمرار یافته است، اما چند جانبه‌گرایی با هدف احیاي قدرت روسیه، رویکرد جدید مسکو  را تشکیل می‌دهد.

مرحله بعدی از دیدگاه روسیه، باید تشکیل و ایجاد یک کنفرانس بین المللی امنیت و همکاری در خلیج فارس باشد. ابتکار عمل روسیه باید همانند سازمان همکاری شانگهای و در نهایت به عنوان یک نهاد امنیتی، اقتصادی و سیاسی شکوفا شود. نتیجه گیری اجتناب ناپذیر این امر این است که کشورهای عضو سازمان شانگهای مانند  روسیه، چین، هند، پاکستان و در آینده ای نزدیک ایران و ترکیه  تأثیرگذای را در ثبات در منطقه خواهند داشت.

البته باید گفت پیشنهاد مطرح شده از سوی روسیه رقبای جدی از سوی کشورهای غربی دارد. در ماه ژوئن، امریکا تفکر تشکیل ائتلاف نظامی – دریایی برای حفاظت از دریانوردی در تنگه هرمز و باب المندب را پیشنهاد کرد. در واشنگتن، ایران را در رویدادهای پیش آمده برای تانکرها در خلیج فارس مقصر می دانند. با این حال چنین طرح هایی بدون تردید مورد حمایت قطعی جمهوری اسلامی ایران قرار خواهد گرفت.

هنگامی حسین خانزادی فرمانده نیروی دریایی ایران، برای جشن روز نیروی دریایی روسیه از سنت پترزبورگ دیدار کرد، ستاد کل نیروهای مسلح ایران و وزارت دفاع روسیه تفاهم نامه ای بی سابقه ای را امضا کردند. به گفته خانزادی این تفاهم نامه «ممکن است نقطه عطفی در روابط تهران و مسکو در طول مسیر دفاعی تلقی شود.» نتیجه مستقیم تفاهم نامه اخیر این است که مسکو و تهران، قبل از مارس 2020، یک مانور مشترک دریایی را در برخی مکان ها نظیر خلیج فارس و تنگه هرمز برگزار می کنند همانطور که خانزادی به خبرگزاری ایرنا گفت: "این رزمایش ممکن است در قسمت شمالی اقیانوس هند برگزار شود که به خلیج عمان، تنگه هرمز و همچنین خلیج فارس می رود." خانزادی همچنین گفته است که تهران و مسکو عمیقاً در چگونگی تقویت همکاری دفاعی در دریای خزر نقش دارند. همه این موارد شواهدی هستند که نشان می دهند ایران و روسیه در حال عمیق تر کردن روابط خود هستند.

روسیه طی سال‌های اخیر با در پیش گرفتن رویکردی واقع‌گرایانه در حوزه بحران‌ها توانسته است به‌خوبی نقش یک بازیگر جهانی را بر عهده گیرد. روس‌ها که خواهان ایجاد یک جهان چندقطبی و به دور از هژمونی آمریکا هستند، تلاش می کنند تا اقداماتی جدی را در پیشبرد این هدف انجام دهند.

نویسنده:سارا خسروی سرخکلائی پژوهشگر حوزه مسائل روسیه و قفقاز

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است