فراتاب – گروه سیاسی / پرونده ویژه: امروزه داعش به عنوان یکی از مهمترین پدیده های مساله ساز تاریخ سیاسی قرن بیست و یکم، بخش وسیعی از جهان و خاصه خاورمیانه را درگیر خود ساخته و منطقه را متحمل هزینه های گزافی مادی و معنوی و مهمتر از همه تنش و بحران فراگیری ساخته است که بیم آن می رود برون شد از آن با توجه به وضعیت پرتنش منطقه و جهان سخت و به این زودی ها امکان پذیر نباشد و در این میان جهان ناآرام ما شاهد افزایش روزافزون خشونت های لجام گسیخته و فراگیر و پیش بین ناشدنی این گروه های افراطی است. کانون اصلی این گروه جهادی و تکفیری افراطی، اگر چه امروزه در بخش هایی از خاک سوریه، عراق، لیبی و نیجریه است اما شواهد بیانگر این واقعیت است که داعش، دارای شبکه های وسیع و در هم تنیده ایی از اعضای افراطی در سرتاسر جهان است که هیج کشور، منطقه و گروه های غیرخود حتی مسلمانان ناوفادار و کم اعتنا به آموزه های داعش، از حملات مرگبار و هراسناک و نامنتظره آنها مصون و ایمن نیستند و در این میان داستان مناطق کردنشین حکایت شگفت و قابل تاملی است.
کردستان عراق و مناطق کردنشین سوریه اگرچه یکی از کانون های اصلی حملات مدام و رعب آمیز و متوحشانه این گروه جهادی خوفناک است. اما شماری از خود کردها نیز از دو منطقه کردستان عراق و ایران به این گروه های جهادی و خاصه داعش و جبهه النصره پیوسته و شوربختانه در کنار دیگر اعضای این گروه ها به بهانه گسترش قلمرو خود خوانده خلافت اسلامی ابوبکر بغدادی در کردستان عراق و سوریه، روزانه در ارتکاب اعمال نامتعارف و شنیع این گروه، سهیم و فعال هستند و اینک نیز شاهد حضور این تعدادی از آنها و اقدامات تروریستی شان در تهران بودیم.
اینک پرسش اساسی که فراروی دنبال کنندگان این پدیده پرسش برانگیز قرار می گیرد، منشا و عوامل دخیل در پیوستن این بخش از کردها به گروه های جهادی چیست و به عبارتی چه عواملی موجب پیوستن شماری از کردها به این گروه جهادی - تکفیری شده که نخست به نابودی کردها و بعد به تباهی ارزش های انسانی برخاسته اند؟
گمان بر این است که فارغ از تاثیر بن مایه های تفکر شماری از متفکران اخوانی، نفوذ و رخنه برخی از دول عرب منطقه، بقایای فکری و فیزیکی گروه های جهادی در کردستان عراق خاصه دو گروه جندالسلام و انصار السلام و تبلیغات نسبتا آزاد سلفی ها در کردستان عراق و نفوذ آنها در مناطق کردنشین ایران، استفاده داعش از ابزارهای تطمیع و تهدید، عوامل روانی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و نیز مساله ساختار معیوب شهری مناطق کردنشین ایران در پیوستن افرادی از کردستان ایران به این گروه های افراطی دخیل و موثر هستند که در اینجا بنا به سبک ژورنالیستی این یادداشت به عامل ساختار معیوب شهری و نقش آن به صورت گذرا پرداخته می شود.
شایان اشاره است که در مناطق کردنشین ایران ما شاهد حضور تنوع زبانی و مذهبی و حتی دینی هستیم. بنا به گزارش منابع تاریخی مناطق کردنشین از دیرباز تا به امروز شاهد همزیستی مسالمت آمیز مردمانی با ادیانی متفاوت از جمله مسیحی، یهودی و مسلمان و نیز نحله های مذهبی سنی و شیعی و یارسان بوده و هستیم. معمولا کردان شیعه مذهب در گستره دو استان کرمانشاه و ایلام و نیز بخشی از استان کردستان ساکن هستند و کردهای یارسان نیز در استان کرمانشاه و کردان سنی نیز در استان های کردستان و آذربایجان غربی و نیز منطقه اورامانات و سرپل ذهاب استان کرمانشاه ساکن هستند. با توجه به آموزه های داعش، این گروه در مناطق کردنشین شیعه مذهب هیچگونه پایگاهی ندارند و در سایر مناطق کردنشین با تفاوت های در میزان جذب و پذیرش در بیشتر شهرهای کردنشین سنی مذهب، می توان شاهد حضور کسانی همسو و طرفدار تفکر داعش بود. با این حساب سخن ما در این یادداشت متوجه شهرهای کردنشین سنی مذهبی است که می توان شاهد حضور این تفکر افراطی بود.
در این شهرهای کردنشین که می توان از سرپل ذهاب، جوانرود، پاوه، ثلاث باباجانی، کامیاران، روانسر، سقز، سنندج و حتی شهرهای مریوان و بانه و ... نام برد، در کنار فاکتورها و عوامل مختلف دیگر، گمان می رود ساختار معیوب شهری این شهرها در جذب افراد به گرایش داعش موثر و دخیل بوده است. در این شهرها به استثنای سنندج، متاسفانه فضای سبز کل این شهرها در حد استاندارد یک شهر صد هزارنفری نیست، در این شهرها مجموعه فرهنگسرا در حد و قواره یک شهر استاندارد نیست، در این شهرها مجموعه شهربازی ها به اندازه یک شهربازی استاندارد دارای اسباب بازی و سرگرمی برای بچه ها و نوجوانان نیست در این شهرها شمار ورزشگاه ها در حد قابل اعتنایی نیست. متاسفانه در این شهرها ما شاهد افزایش حاشیه نشینی و ایجاد شهرک های غیرقانونی در حد غیرمعقول و شگفتی هستیم. متاسفانه در این شهرها ساختار احداث مسکن و فضای خانه سازی دارای کمترین معیار و استاندارد شهری است در این شهرها به استثنای سنندج به ندرت می توان محلاتی را یافت که معیارها و استانداردهای شهری مراعات شده باشد. در این شهرها اصولا پدیده مهمی به نام معماری کمترین جایگاه را دارد.
مهم این نیست که در این میان مقصر کیست؟ مهم این است ساختار معیوب شهری و معماری ناتراشیده این شهرها گاه چنان ناپذیرفتنی و زشت است که زمینه گرایش افراد به خشونت و هراس افکنی را فراهم می کند. در برخی از محلات این شهرها جای کمترین تنفس نیست جای کمترین بالندگی نیست کمترین فرصت برای بروز استعداده دیده نمی شود. در این محلات با کوچه های تنگ و عجیب، با ساختمان های زشت و بلندشده، با فقدان فضاهای تنفسی، فضا برای رشد افرادی معیوب فراهم می شود. شکی در این نیست در جاهای معیوب، افراد معیوبی رشد می کنند و گروه های افراطی همیشه به دنبال چنین افراد به حاشیه رانده و معیوبی هستند که از زمین و زمان متنفر هستند و همیشه به دنبال مجرم و عامل و گناهکار خیالی هستند.
ساده بگویم رشد و پرورش در یک شهری غربیه با اصول معماری شهری، در یک محله حاشیه ایی با فقدان فضای سبز، مراکز تفریحی، فرهنگی و ورزشی، انباشتی از عقده ها و کمبودها و با ذهنیت هایی مغشوش، بهترین زمینه برای جذب افراد در گروه های افراطی و بزهکار است و مطمننا تحقیقات میدانی در این مورد می تواند بسیار رهنمونگر و رهگشا باشد.
در محموع مبرهن است اینک در مناطق کردنشین بنا به دلایلی مشخص و گاه نامشخص و البته شایان مشخص کردن، ما مواجه با پدیده ایی هستیم به نام داعش که مستلزم نه پاک کردن مساله بلکه مستلزم طرح آن به مثابه یک مساله ملی و پیدایش یک اراده جدی معطوف به عقلانیت و باورمند برای رفع آن است. در این میان گمان می رود عبور از ایده مرکز-حاشیه، تجدید نظر در اصول شهرسازی مناطق کردنشین، جدی گرفتن اصول معماری شهری، تجدید نظر در دادن مجوزهای ساختمان سازی و ممانعت از ساخت تراکم های صدرصد و اهتمام به فضای تنفسی منازل، کارامد کردن و تقویت بعد مسئولیت پذیری نظام مهندسی، گسترش فضای سبز، اهتمام به مراکز تفریحی و فرهنگی و ورزشی، اقدام به ایجاد محلات مدرن شهری و مقابله جدی با پدیده سخیف زمین خواری در مناطق کردنشین می تواند در کنار دیگر مسائل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، آغازگر مقابله با این تفکر افراطی و هراسناک و هزینه بردار در گذر زمان باشد و خلاصه اینکه امید است در گام نخست با رفع آسیب های ساختار شهری مناطق کردنشین، این نخستین منفذ رخنه گروه های افراطی مسدود شود.
دکتر اسماعیل محمودی پژوهشگر تاریخ و عضو شورای نویسندگان فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
