فراتاب – گروه بین الملل: آمریکا و طالبان بعد از ۱۸ ماه مذاکره و رایزنی بدون حضور دولت منتخب افغانستان و همچنین بدون در نظر گرفته شدن مردم افغانستان در دوحه ی قطر به توافق رسیدند اما شهروندان افغانستان کجای این توافق هستند؟ آیا طالبان به فتح الفتوح دست یافت؟ آیا ترامپ از این توافق ضرب العجلی منتفع می شود؟
اگر تمامی حاشیه روی های تزئئنی دیپلماتیک را از توافقنامه صلح دوحه دور کنیم، متأسفانه فقط یک چیز باقی می ماند: تسلیم غرب در برابر اسلامگرایان رادیکال و سختگیر.
بسیاری از شهروندان افغانستان امنیت تحت حاکمیت طالبان را تجربه کردهاند؛ امنیتی که به زور شلاق و محدودیتهای شدید و نقض حقوق و کرامت انسانی مردم عادی به دست آمده بود. این تعریف امنیت نه برای شهروندان افغان و نه برای حامیان خارجی این کشور قابل قبول نبود اما ۱۸ سال بعد، بنظر می رسد ائتلاف بین المللی، تعریف طالبانی از امنیت را برای افغانستان پذیرفته است.
بدیهی است که با زمینه سازی بازگشت طالبان به قدرت و از دست رفتن حق قانونی آزادی بیان و رسانههای آزاد، انتقاد از سیاستها و نقض حقوق شهروندان زیر نام موازین شرعی ممنوع خواهد شد. تبعات این وضعیت، در درازمدت گستردهتر و پیچیدهتر از آن است که جامعه جهانی بتواند روی وعده طالبان برای مهار آن حساب کند. هیولای افراطگرایی، به سادگی طالبان را نیز خواهد بلعید.
با این وجود، مقامات غربی و اروپایی حالا توافق آمریکا و طالبان را دستاوردی سرنوشتساز در ۱۸ سال گذشته عنوان میکنند و علاقهای هم ندارند که به باج گزافی که از جیب شهروندان افغانستان برای این توافق پرداخته شده، اذعان کنند: بهای بالقوهتوافق آمریکاییها و طالبان تعدیل قانون اساسی، منحل شدن دولت منتخب افغانستان (هرچند در انتخاباتی جنجالی) و تشکیل یک حکومت موقت، از دست رفتن آزادیها و حقوق مدنی، از جمله حق دسترسی زنان و مردان به آموزش و کار، تعطیل شدن رسانههای آزاد، و پایان یافتن تضمین قانونی حفاظت از حقوق بشر میتواند باشد.
بزرگ شدن هیولای تندرویی
تقریبا در هیچ مقطع زمانی میان دولت و کشورهای دخیل در افغانستان بر سر چگونگی پیشبرد روند صلح، اجماع و هماهنگی وجود نداشته است. آمریکاییها همواره میگفتند که روند صلح باید در مالکیت افغانها باشد، اما در نهایت خود آنها با دور زدن دولت به مذاکره با طالبان را آغاز کردند و همین امر موضع این گروه را به شدت تقویت کرد.
ایالات متحده امریکا برای این جنگجویان اسلامگرا چه امتیازاتی را قائل شده است تا توافقنامه را امضا کنند؟ ایالات متحده، طالبان را به عنوان شرکای مذاکره کننده در یک سطح برابر ارتقا داد و به آنها متعهد شد که طی ۱۴ ماه تمام نیروهای غربی را از افغانستان به طور کامل خارج کند. حکومت افغانستان به صورت رسمی در این مذاکرات سهم نداشت، اما حالا باید به اصطلاح دندان روی جگر گذاشته و این توافقنامه را بپذیرد.
اگر طالبان از این توافقنامه پیروی کند، نیروهای امریکایی از افغانستان خارج خواهند شد. حکومت کابل با تبادله زندانیان، ۱۰۰۰ زندانی که وفادار به دولت افغانستاناند و ۵۰۰۰ هزار جنگجویان اسلامگرای طالبان که در زندانهای حکومت محبوساند، موافقت کرده است. این امر برای طالبان یک معامله خوب است.
از نظر نظامی، طالبان در عرض چند روز پنج هزار جنگجوی اضافی به دست میآورند. یک معامله ارزشمند برای میدان نبرد و همچنین در مذاکرات آینده با حکومت افغانستان که باید طی ده روز آینده، آغاز شود.
مطابق این توافق، آمریکا از جمله متعهد شده به تدریج نیروهایش را از افغانستان خارج و تحریم هایش علیه اعضای طالبان را لغو کند. در مقابل، طالبان قبول کرده است مذاکرات صلح با سایر جریانهای افغانستان (و از جمله اعضای دولت) را شروع کند. تعهد عجیب تر، «مبارزه با تروریسم» (با داعش) است که به گفته دونالد ترامپ قرار شده است طالبان «این وظیفه را به عهده بگیرد!» آقای ترامپ، حتی با تمجید از طالبان، که همدستیشان با القاعده در ۱۱ سپتامبر منجر به حمله آمریکا به افغانستان شد، گفته است که آنها «جنگجویان خوبی هستند.»
دموکراسی زیر سایه طالبان
در جربان انتخابات افغانستان، طالبان، مردم را تهدید کرده بود که بمب گذاریهای گستردهای را برای جلوگیری از انتخابات انجام خواهد داد تا بتواند از این طریق آمار مشارکت را پایین نگه دارد و خود را در موضعی بالاتر و قدرتمندتر از دولت منتخب قرار دهد. بعد از مذاکراتی که در دوحه قطر صورت گرفت شنیدههایی مبنی بر تشکیل دولت موقت صورت گرفته بود که البته طالبان آن را تکذیب کرد؛ اما بعد از خروج نیروهای آمریکایی بعید نیست که طالبان دست به چنین اقدامی بزند چرا که هم ۶۰ درصد خاک افغانستان در دستان طالبان است و هم در جریان مذکرات اجازه ورود دولت منتخب را به دلیل قبول نداشتن دولت، نداد. رهبران طالبان توافق اخیر را به عنوان «پیروزی» خود جشن گرفتند، در حالی که واشنگتن برای جلب نظر آنها، حتی قبول کرده بود متحد اصلی آمریکا در افغانستان (دولت) در مذاکرات طرفین و مراسم امضای توافق حضور نداشته باشد.
اما باید اشاره کرد که بنیادگرایی و تروریسم ارتباط مستقیم با هم دارند و هر دو در محیطهای بسته و غیردموکراتیک و بخصوص در نبود صداهای مخالف رشد میکنند. بازگشت طالبان به قدرت، بهویژه در صورتی که ارزشهای دموکراتیک مثل آزادی بیان از دست برود، به خودی خود به معنای تکصدایی شدن جامعه افغانستان و تسلط افکار افراطگرایانه بر جامعه و ساختار حکومت است.
فساد گسترده در ساختار دولت، سیاستهای غلط ائتلاف نظامی و جامعه بینالمللی، همین حالا هم بخش بزرگی از جامعه افغانستان را به آغوش افراطگرایی دینی رانده است که وعده برپایی حکومت ناب اسلامی میدهد. همین حالا هم در هرات یک روحانی تندرو و طرفدارانش مردم عادی را به جرم آنچه نقض شریعت (و نه قانون) میخوانند، در ملاء عام مجازات میکنند و ظاهرا حتی حکومت هم در توان خود نمیبیند که با این روحانی برخورد قانونی کند.
زنان افغانستانی اصلیترین نگرانان!
زنان افغان از توافق نامه صلح طالبان و امریکا استقبال میکنند، ولی نگرانی هایی در مورد حقوق زنان و دیگر ارزش هایی دارند که در ۱۹ سال قبل به دست آمده اند. آنان خواهان تعیین خط سرخ هایی برای مذاکرات صلح بین الافغانی هستند.
شبکه زنان افغان روز یکشنبه اول مارچ در یک کنفرانس خبری در کابل با نشر اعلامیه گفته است: «زنان افغان بیش از ۵۰ درصد جمعیت افغانستان را تشکیل میدهند و باید نقش و سهمشان در تصمیمهای کشوری و مذاکرات میان افغانها فراموش نشود. سهم زنان باید متناسب با جمعیتشان در گفتگوی صلح بین الافغانی نیز محاسبه گردد.»
شبکه زنان تاکید کرده است: «بیانیه معاون دفتر سیاسی طالبان در دوحه برای ما قابل نگرانی است. توقع افغانها به خصوص زنان این بود که با امضای توافقنامه صلح، طالبان در مورد توسعه و رفاه افغانستان که نیاز مبرم مردم این کشور است صحبت و تعهد کند. ما زنان توقع داشتیم که این سند قبل از امضا با مردم و زنان افغان شریک شود.»
در تکمیل جملات بالا باید گفت که توافقنامه مبهم است: هیچگونه تعهدی در حمایت از حقوق بشر، احترام به قانون اساسی افغانستان و حقوق زنان که بسیار به سختی به دست آمده و همیشه در معرض خطر است، در این توافقنامه صورت نگرفته است.
بسیار تلخ است که دیده می شود فعالان حقوق زنان چگونه تلاش می کنند تا در مصاحبههای شان با رسانههای افغانستان از یک طرف استقامتشان را نگهدارند و از طرف دیگر باید بگویند که طالبان امروز دیگر طالبان دیروزی نیستند.
معاون گروه طالبان اخیراً در یک مقاله به رسانه مشهور نیویورک تایمز، به طور آشکار تصریح کرد که حقوق زنان همچنان پابرجا باقی می ماند، اما «آنطور که در اسلام مشخص شده است!»
داعش کجای ماجراست؟
توافق اخیر آمریکا و طالبان در مورد خروج نیروهای خارجی از جنگ هجده ساله افغانستان میتواند سرانجام منجر به تقویت حضور نیروهای داعش در این کشور شود. این یک فرصت بزرگ برای داعش است که جنگجویانی را از اعضای طالبان جذب کند و بدون شک بسیاری از نیروهای طالبان با خوشحالی به داعش خواهند پیوست.
ارتش آمریکا شمار نیروهای داعش در افغانستان را حدود دو هزار نفر تخمین می زند اما برخی مقامات افغانستان تعداد این نیروها را بیشتر از این رقم می دانند که میتواند افزایش نیز یابد.
در سطح بینالمللی این اندیشه وجود دارد که «دولت اسلامی» یا داعش در افغانستان شکست خورده است، اما آیا واقعاً داعش آنجا شکست خورده است؟ یا اینکه همانطور که غالباً ادعا می شود، فقط در مخفی گاههای شان پنهان شده اند تا اینکه مطمئن شوند که دیگر جت های امریکایی در حال پرواز بالای سنگرهایشان نیستند. در این مساله نیز یک سؤال باقی می ماند، اما این موضوع برای جامعه جهانی بسیار مهم است.
با توجه به تهدید جناحهای جدا شده طالبان برای توافق صلح این گروه با آمریکا و همچنین حضور داعش در افغانستان، از این پس تشخیص ماهیت عوامل درگیری ها در این کشور و نسبت دادن آن به هریک از آنها یا جناح اصلی طالبان بشدت سخت خواهد بود که این مسئله توافق صلح دوحه را به شدت شکنندهتر کند.
دستاوردی برای ترامپ؟
یکی از مهمترین شعارهای انتخاباتی دونالد ترامپ خارج کردن نیروهای آمریکایی از خاورمیانه بود، او پس از سه سال نهایتا درصدد اجرایی کردن این وعده انتخاباتی خود بر آمد.
پس از آنکه آمریکا در سال ۲۰۰۱ به افغانستان حمله کرد، این جنگ به طولانیترین جنگ تاریخ آمریکا تبدیل شد. ترامپ چندین بار در مورد خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان وعده داد اما هر بار با شکست مذاکرات با طالبان، خروج نیروهای آمریکایی به تعویق افتاد. در حال حاضر، ایالات متحده بین ۱۲ هزار تا ۱۳ هزار سرباز در این کشور دارد.
اما فارغ از همه این مسائل، ترامپ برای انتخابات آینده نیازمند یک برگ برنده است و قصد دارد به هر قیمتی شده خروج از افغانستان را به عنوان دستاورد خود معرفی کند. او با استقبال از امضای توافق صلح میان آمریکا و طالبان گفت که این توافق به طولانیترین جنگ آمریکا پایان خواهد داد و نظامیان این کشور را از افغانستان به خانه باز خواهد گرداند.
او ساعاتی پس از امضای توافقنامه صلح میان ایالات متحده و طالبان در نشستی خبری گفت: من در آیندهای نه چندان دور شخصا با رهبران طالبان دیدار خواهم کرد.
نویسنده: فاطمه جعفربیگ
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است