به گزارش فراتاب به نقل از موسسه کادراس، اعتیاد می تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند، زندگی اجتماعی، محیط اجتماعی، خانواده و وضعیت زیست شناختی و روان شناختی یک فرد ظهور کند و در این میان شخصیت که منعکس کننده ادغام تعدادی از صفات فردی است، یکی از عوامل مهم بروز اعتیادبه شمار می رود. به مجموعه خاصی از ویژگی های شخصیتی که فردی را مستعد ابتلاء به انواع اعتیاد می کند، عنوان شخصیت اعتیاد آور اطلاق می شود. مثال های زیر بهتر می تواند این شخصت را تصورسازی کند؛ یکی برای رسیدن به حس آرامش و راحتی هر شب سیگار می کشد. یکی هربار که وارد محیطی می شود که سیگار یا مواد مخدر به فروش می رسد، بی توجه به این امر که نیاز دارد یا نه، شروع به مصرف می کند. یکی به جای گذراندن تعطیلات آخر هفته با خانواده، به قمار می پردازد و تمام حقوق و دستمزده خود را بازی می کند.
سوال مهم این است، این افراد در چه ویژگی هایی با هم اشتراک دارند که بیشتر به سمت رفتارهای تخریبی کشیده می شوند؟ آیا همه افرادی که به انواع مختلفی از مواد اعتیاد دارند، ویژگی های شخصیتی خاصی یا اینکه تجربیات مشترکی دارند؟ برخی از کارشناسان به این سوال ها پاسخ مثبت می دهند و برخی عقیده دارند تعمیم مجموعه ای از ویژگی ها که منجر به اعتیاد می شود به همه افراد معتاد، امری پیچیده است و نمی توان به راحتی پاسخ داد. با توجه به این که انسان ها یک گروه متنوع هستند، نمی توان تعریف جامعی از «شخصیت اعتیادآور[۱] »که تمام افراد در معرض اعتیاد را پوشش دهد، ارائه داد. با این حال افراد مبتلاء به سوء مصرف دارای برخی ویژگی های مشترک هستند.
ویژگی های شخصیت اعتیادآور
- شخصیت ضد اجتماعی: افرادی که خود را نسبت به جامعه بیگانه و ناسازگار با اهداف و باورهای جامعه هستند و نسبت به اعضای جامعه خود بی تفاوت و حتی احساس دشمنی دارند، دارای شخصیت ضد اجتماعی هستند، بر اساس اطلاعات موجود این افراد بیشتر در معرض اعتیاد قرار دارند. این افراد احساس تنهایی شدید دارند و از مواد به عنوان جایگزینی در عدم روابط شخصی و اجتماعی خود برای رسیدن به آرامش استفاده می کنند.
- آستانه صبر پایین: کمبود در مهارت های مدیریت استرس یا ضعف در به کارگیری مهارت های مقابله ای با آسیب های اجتماعی باعث می شود، افرادی که در سختی ها و استرس ها تحمل پایینی دارند، به دارو، الکل یا مواد روی آورند.
- شخصت اعتیادآور، کمتر به برنامه ریزی و دستیابی به اهداف بلند مدت فکر می کند. در واقع بیشتر تمرکز خود را بر برنامه های کوتاه مدت می گذارد و حتی ممکن است رفتارهایی را به دنبال احساسات زودگذر خود بروز دهد. این گونه از افراد اغلب استفاده از مواد و الکل را به عنوان راه سریعی برای حل مشکلات زندگی می بینند.
- جایگزینی رفتارهای ناهنجار: افراد دارای شخصیت اعتیادآور تمایل دارند، فعالیت های لذت بخش دیگری، زمانی که در مرحله ترک یا مشارکت برای ترک هستند، جایگزین رفتارهای قبلی خود کنند. به همین دلیل است که اعضای «الکلی های ناشناس» در بیشتر مواقع سیگار مصرف می کنند و افرادی که سیگار را ترک کرده اند دائماً آدامس می جوند.
- ناامنی: رفتارهای ناهنجار مانند سوءمصرف مواد و الکل اغلب در پی یک احساس نامنی یا ترس از شکست بروز می کند. افرادی که دچار مشکلات تایید از جانب دیگران یا به دنبال تقویت روابط خود با دیگران هستند، ممکن است از مواد به عنوان جایگزینی برای تقویت اعتماد به نفس خود استفاده کنند.
- افسردگی: افرادی که دچار اضطراب و افسردگی هستند، بیشتر ممکن است از اعتیاد به عنوان راهی برای مدیریت یا خروج از احساسات دردناک و همران با نگرانی خود استفاده کنند. این گونه از افراد وقتی با مشکلی مواجه می شوند از مواد مخدر و الکل و حتی سایر فعالیت های لذت بخش برای رهایی از مسائل و مشکلات واقعی استفاده می کنند.
علاوه بر موارد بالا، سوءاستفاده جنسی در دوران کودکی، ناسازگاری عمیق والدین، محرومیت یا پرخوری در اوایل رشد و زندگی و همچنین افرادی که دچار اختلال استرس و در معرض مشکلات پیچیده هستند، ویژگی های شخصیت اعتیادآور در آن ها بیشتر دیده می شود.
اکنون که عناصر شخصیت اعتیادآور معرفی شد، مسئله مهم این است که افراد غیر معتاد دارای چه ویژگی هایی هستند که با وجود استرس، درد، رنج و نگرانی جوامع امروز همچنان به دور از وابستگی از مواد یا الکل زندگی می کنند. به نظر می رسد افراد غیر معتاد کسانی اند که خانواده مستحکم و قوی، روابط اجتماعی خوب و عقاید مذهبی عمیق دارند. از این رو فردی که ویژگی های شخصیت معتادساز در آنها دیده می شود با تقویت پیوندهای خانوداگی، اجتماعی و مذهبی می تواند به بهبود شخصیت خود کمک کند. در واقع بروز اعتیاد در یک فرد محصولی از درگیری های پیچیده بین عوامل اجتماعی، روحی و فیزیولوژیکی است که متخصصان دائماً در تلاش برای درک بهتر آن هستند. اگر بتوانیم عوامل شخصیتی سازنده اعتیاد را بهتر شناسایی کنیم، خواهیم توانست روش های درمانی بهتر و الگوهای مداخلاتی رفتاری و شناختی جایگزین اعتیاد را معرفی کنیم.
فرزانه سهرابی، پژوهشگر علوم سیاسی
