فراتاب – گروه بین الملل: یادداشت پیش رو توسط یکی از پژوهشگران کُرد عراقی که در اربیل ساکن است برای فراتاب نوشته شده است آزاد ولدبیگی که تحصیلات تکمیلی خود در رشته حقوق را در دانشگاه تهران طی کرده است در یادداشت پیش رو به بررسی چگونگی انجام رفراندوم و واکنش نهایی گروهها و احزاب مختلف کُرد عراقی و شرایط منطقه ای پرداخته است.

به گفته مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان تجربه فدرالیسم در عراق شکست خورده است و به همین دلیل کردها نامید شده اند و لذا در چند سال اخیر نغمه های استقلال طلبی در کردستان عراق بیش از پیش فزونی یافته  و در یکسال گذشته، خواست کردها برای رفراندوم و اعلام استقلال شدت بیشتری بخود گرفته است. مسعود بارزانی که رهبری جنبش رفراندوم و استقلال خواهی کردستان عراق را بعهده دارد، قبلا طی پیامی اعلام داشته بود، که بهترین زمان برای رفراندوم پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکاست، اما بدلیل مشکلات سیاسی موجود در اقلیم کردستان، برگزاری رفراندوم در تاریخ مذکور میسر نشد.

در یک ماههای اخیر، با توجه به پایان جنگ موصل، حزب دمکرات کردستان عراق (به رهبری بارزانی) و اتحادیه میهنی (به رهبری طالبانی)، طی چرخشی ناگهانی و غیرمنتظره و با انجام چندین نشست سریع و متوالی اعلام نمودند، که برای برگزاری رفراندوم در پاییز سال ٢٠١٧ به توافق رسیده اند. در یکی از نشست های مشترک هر دو حزب به رهبری بارزانی، آنان اعلام نمودند که بطور دقیق تمام جوانب رفراندوم را مورد بحث و بررسی قرار داده اند و این را حق ملت کرد عراق می دانند که شیوه حیات سیاسی و اداری خود را از طریق برگزاری رفراندوم و اعلام استقلال تعیین نماید. هر دو حزب همچنین بر این باورند، که این موضوع مسأله ای کاملا ملی است که نیاز به همکاری و همفکری همه احزاب و جریانات سیاسی اقلیم دارد. در همین راستا، آنان با تمام احزاب سیاسی موجود در اقلیم دیدار نموده و احزاب مختلف را از اهداف و دیدگاه های خود مطلع نمودند. در این نشست ها، هر دو طرف بر این مسأله تأکید داشتند که در صورت اعلام استقلال، آنان مرزهای بین المللی فعلی با کشورهای همسایه را محترم شمرده و استقلال هیچ تأثیری در این زمینه نخواهد داشت.

در این میان جنبش تغییر که از سال 2013 به این سو دومین حزب سیاسی اقلیم محسوب می شود، نگاهی تردیدآمیز به این مانور سیاسی هر دو حزب مذکور داشته و اعلام نمود آماده پذیرش هیئت مشترک این دو حزب نیست. جنبش تغییر، بر این باور است که پروسه رفراندوم باید از طریق ارگان های رسمی و قانونی اقلیم پیگیری شود، نه احزاب و گروههای سیاسی. تغییر همچنین بازگشایی مجدد پارلمان کردستان را پیش شرط آغاز مذاکرات در این زمینه دانست.

حزب اتحاد اسلامی کردستان (به رهبری صلاح الدین بهاءالدین) که از احزاب اسلامی با تمایلات اخوانی می باشد، پشتیبانی خود را از پروسه رفراندوم اعلام نموده است. حزب نامبرده، اگرچه خواستار بازگشایی پارلمان است و بر این باور است، که رفراندوم باید از طریق مراجع قانونی دنبال شود، اما مواضعش در این مورد به شدت و حدت جنبش تغییر نیست و مواضع واقع بینانه تری دارد. دبیرکل این حزب در یکی از اظهارات خود در ١٦/٤/٢٠١٧ در سلیمانیه رفراندوم و اعلام استقلال را برای کردستان عراق امری مثبت قلمداد کرد.

اما جماعت اسلامی کردستان (به رهبری علی باپیر) که دومین حزب اسلامی قدرتمند در کردستان عراق محسوب می شود، طی موضعی بینابینی پروسه رفراندوم و استقلال کردستان را مثبت ارزیابی نموده، اما بر این باور است که قبل از رفراندوم و اعلام استقلال، باید زمینه مناسب داخلی فراهم گردد. ناظران این موضع جماعت اسلامی را به نوعی پشتیبانی غیرمستقیم از مواضع جنبش تغییر می دانند و طی هفته های اخیر هم این حزب در کنار گوران باقی ماند اما باپیر در یکی از آخرین اظهارات خود تاکید کرد اولا خواهان تاخیر در اجرای رفراندوم است اما اگر این تاخیر روی نداد، به آن رای مثبت خواهد داد.

دیگر احزاب موجود در اقلیم، همچون حزب سوسیال دمکرات، جنبش اسلامی، حزب کمونیست، حزب زحمتکشان و احزاب اقلیتهای ترکمن و مسیحی، پشتیبانی خود را از رفراندوم و استقلال کردستان عراق اعلام نموده اند.

قدر مسلم آن است، که همه احزاب سیاسی موجود در اقلیم کردستان در اصل رفراندوم و استقلال متفقند، اما در زمینه مکانیسمهای اجرایی آن اختلاف نظر دارند. قطار استقلال کردستان عراق هم اینک به راه افتاده است و بعید به نظر می رسد که مخالفت های جزئی بعضی از احزاب موجود در اقلیم بتواند سد راه این امر شوند.   

هرچند با توجه به نظرسنجی های انجام شده، بنظر می رسد که اعلام استقلال کردستان عراق زمینه مردمی بسیار قوی و محکمی دارد، اما باید این واقعیت را در نظر داشت، که مسأله رفراندوم و استقلال تنها یک موضوع صرفا قانونی و داخلی نیست و در این میان نباید نقش عوامل سیاسی و موضعگیری دولتهای مختلف را نادیده گرفت. دولت عراق و کشورهای همسایه و بعضا غربی، تاکنون در این زمینه موضع مثبتی از خود نشان نداده اند و اکثرا بر حفظ یکپارچگی خاک عراق تأکید دارند. اما به قول محمد حاجی محمود پیشمرگ و سیاستمدار کهنه کار کرد، عراق فقط آسمانش یکپارچه است و خاک آن سالهاست که عملا  تقسیم شده است.

اگرچه هیچکس برای استقلال کردستان عراق فرش قرمز نخواهد گسترد، اما محال به نظر می رسد که عراق نیز بار دیگر، بتواند عافیت خود را بازیافته و یکپارچه و متحد باقی بماند. ٩٦ سال بعد از استقلال عراق، سیاستمداران این کشور زمان زیادی را برای ساختن هویت عراقی از دست دادند و بعید بنظر می رسد که بتوانند در زمان سوخته ی پیش روی این رویا را تحقق  بخشند.

آزاد ولدبیگی کارشناس ارشد حقوق عمومی و روزنامەنگار (اربیل) 

نظرات ارائه شده موضع نویسندگان و نه فراتاب است

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است