فراتاب: توسعه اجتماع محلی (community development) به‌عنوان یک حرفه، سابقه‌ای طولانی و عمیق در تاریخ جنبش‌های اجتماعی دارد. این مفهوم ریشه در جنبش‌های اصلاحی قرن نوزدهم، به‌ویژه اصلاحات بهداشتی و مسکن دارد و در جنبش‌های ترقی‌خواه اوایل قرن بیستم تبلور یافت. خارج از آمریکای شمالی، توسعه اجتماع محلی با نام‌هایی چون "جامعه مدنی" یا "بازسازی محلی" نیز شناخته می‌شود و در دهه‌های 1950 و 1960، همراه با تغییرات اجتماعی و تلاش‌های جمعی برای کاهش فقر در مناطق شهری و روستایی به‌طور ویژه مورد توجه قرار گرفت. این تلاش‌ها، از جنبش‌های حقوق مدنی و مبارزه با فقر نشأت گرفتند و به توسعه اجتماع محلی به‌عنوان یک رویکرد نوآورانه و حرفه‌ای در تغییرات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی منجر شدند. در این دوره، هزاران سازمان توسعه اجتماع محلی شکل گرفت که بسیاری از آن‌ها بر نیازهای مسکن تمرکز داشتند و از طریق قانون‌های حمایتی فدرال آمریکا کمک‌های مالی دریافت می‌کردند. همچنین، مجلات و برنامه‌های آموزشی تخصصی در این حوزه، در دهه 1970 در انگلستان و آمریکای شمالی آغاز به کار کردند و دوره‌های دانشگاهی مرتبط با مدیریت عمومی، سیاست‌های عمومی و برنامه‌ریزی شهری با تأکید بر توسعه اجتماع محلی ارائه شدند.
در سطح بین‌المللی، توسعه اجتماع محلی به‌طور جدی با وقایع تاریخی نظیر استعمار، استقلال کشورها، جنگ سرد، جنبش‌های عدالت اجتماعی و شکل‌گیری اقتصاد جهانی پیوند خورده است. این مفهوم به‌واسطه ایدئولوژی‌ها و سنت‌های گوناگون رشد کرده و از تأثیرات آن‌ها بر توسعه بهره‌مند شده است. تاریخ جامعه‌شناسی روستایی آمریکا نیز نقش مهمی در شکل‌گیری این حرفه داشته است. جامعه‌شناسان روستایی به مدت طولانی به مطالعه و بررسی تعاملات اجتماعات محلی با توسعه پرداخته‌اند. توسعه اجتماع محلی یک رشته میان‌رشته‌ای محسوب می‌شود که در آن علومی نظیر جامعه‌شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی، برنامه‌ریزی و حتی معماری به هم پیوند می‌خورند. این ترکیب چندرشته‌ای مزایای بسیاری دارد، اما چالش‌هایی را نیز به وجود آورده است، زیرا نبود یک چارچوب مفهومی یکپارچه و زبان مشترک، تحلیل و تفسیر دقیق این حوزه را پیچیده کرده است.
برای درک کامل توسعه اجتماع محلی، باید آن را هم به‌عنوان یک فرآیند و هم به‌عنوان یک نتیجه بررسی کرد. به‌عنوان یک فرآیند، این مفهوم به افزایش ظرفیت و توانایی جوامع برای اقدام و تغییر اشاره دارد. در بعد نتیجه‌ای، توسعه اجتماع محلی به‌عنوان یک اقدام جمعی در جهت بهبود شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیست‌محیطی و سیاسی دیده می‌شود. سازمان ملل متحد این نوع توسعه را فرآیندی می‌داند که طی آن اعضای یک جامعه گرد هم می‌آیند تا به‌صورت جمعی برای حل مشکلات مشترک تلاش کنند.
توسعه اجتماع محلی به‌عنوان یک جنبش اجتماعی تعریف می‌شود که در آن افراد محلی با مشارکت فعال و ایجاد سازمان‌های غیر دولتی، در بهبود وضعیت اجتماعی و رفاه عمومی نقش‌آفرینی می‌کنند. این فرآیند به‌واسطه مشارکت گسترده افراد جامعه که بر اساس نیازهای واقعی شکل گرفته است، منجر به ایجاد نهادهای اجتماعی می‌شود که به تقویت جامعه مدنی و گسترش تشکل‌های غیردولتی کمک می‌کند. توسعه اجتماع محلی، به‌عنوان یک نیروی محرکه اجتماعی عمل می‌کند که با توانمندسازی افراد و افزایش مهارت‌های اجتماعی، از سرمایه‌های محلی برای دستیابی به توسعه پایدار اقتصادی بهره می‌گیرد. از این رو، علاوه بر نتایج حاصل از این نوع توسعه، خود فرآیند آن نیز به دلیل نقش مهمی که در تقویت این چرخه اجتماعی ایفا می‌کند، از اهمیت بالایی برخوردار است. در تعاریف مختلف از توسعه اجتماع محلی، همواره این مفهوم با اصطلاحاتی همچون مشارکت، توسعه اقتصادی، جامعه مدنی، سرمایه اجتماعی محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد پیوند خورده و به عنوان یکی از عوامل کلیدی توسعه پایدار شناخته شده است.
نویسنده: کاظم رحیمی، جامعه شناس
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
