فراتاب: ایران و ایالات آمریکا از ابتدای انقلاب اسلامی تا به امروز روابط بسیار پر فراز و نشیبی داشتهاند در گزارش پیشرو به بررسی مهمترین نقاط عطف در روابط دو کشور اشاره خواهد شد.
1358؛ اشغال سفارت ایالات متحده آمریکا
تعدادی از دانشجویان انقلابی وابسته به جریان موسوم به «پیرو خط امام» روز ۱۳ آبان ۱۳۵۸ به سفارت ایالات متحده آمریکا در تهران یورش بردند که این مسئله سبب قطع روابط دیپلماتیک تهران و واشنگتن شد. یورش به سفارت ایالات متحده منجر به گروگانگیری 66 تن از کارکنان، تفنگداران دریایی، محافظان و دیپلماتهای آمریکایی شد. آیتالله خمینی از تسخیر سفارت ایالات متحده آمریکا به عنوان «انقلاب دوم» یاد کرد. حکومت جمهوری اسلامی، ایالات متحده آمریکا را به جاسوسی در این ایران متهم کرد و سفارت آن را «لانه جاسوسی» خطاب قرار داد.
1359 – 1367 جنگ ایران و عراق
موضع ایالات متحده درخصوص جنگ ایران و عراق؛ سیاستهای آمریکا در جنگ ایران و عراق متاثر از دو ملاحظه بود. از نظر آمریکا موقعیت ژئوپلتیکی عراق، با قرارگرفتن در شمال خلیج فارس و در جنوب شوروی اهمیت استراتژیک بسیاری داشت. به همین دلیل در حوزه منافع حیاتی آمریکا قرار داشت. سیاست آمریکا در قبال ایران این بود که ایران نه به آن اندازه تضعیف شود که در معرض بیثباتی قرار گیرد و در نتیجه شوروی از آن بهره گیرد ولی نه به آن اندازه تقویت شود که به گفته نیکسون براساس قابلیتهای بلقوه برای تبدیل شدن به قدرتی منطقهای نقش وتاثیر داشته باشد.
1366؛ایران کنترا
مکفارلین ماموریت فروش اسلحه به افرادی را در تهران بر عهده داشت که آنها را میانهرو میدانست و هدف او از چنین اقدامی آزادی هفت گروگان آمریکایی توسط حزبالله لبنان بود. این امر به معنای دور زدن تحریم تسلیحاتی ایالات متحده علیه ایران بود. این پایان ماجرا نبود، بلکه فاش شد سود حاصل از فروش این اسلحهها به دست شورشیان کنترا در نیکاراگوئه رسیده که علیه دولت وقت سوسیالیست این کشور میجنگیدند. ایران کنترا نامی است که بر رسوایی سیاسی دولت دونالد ریگان در سال ۱۹۸۸ گذاشته شده است. در این ماجرا فاش شد که دولت ریگان از سال ۱۹۸۵ به طور پنهانی به ایران که در حال جنگ با عراق بود، اسلحه فروخته تا ایران برای آزادی گروگانهای آمریکایی در لبنان تلاش کند.
1367؛زدن هواپیمای مسافربری ایران توسط ناوبر ایالات متحده
پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۷ با شلیک دو موشک از ناو یو اس اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا بر فراز آبهای خلیج فارس و در نزدیکی جزیره «هنگام» سرنگون شد و همهی ۲۹۱ مسافر آن کشته شدند مسافرین هواپیما عبارت بودند از ۶۶ کودک، ۵۲ زن، ۱۷۲ مرد، ۲۶ نفر از اتباع یوگسلاوی سابق، هند، پاکستان، ایتالیا و امارات متحده عربی
1373؛ تحریمهای ایالات متحده علیه ایران در دوران کلینتون
با آغاز ریاست جمهوری «بیل کلینتون» در سال 1993 میلادی. روابط ایران و آمریکا وارد مرحلهی تازهای شد. استراتژی جدید آمریکا دربارهی ایران و عراق «سیاست مهار دوگانه» بود. براساس این سیاست، آمریکا در نخستین گام، محدودیتهایی برای خرید نظامی ایران، ممنوعیت کمک و تخصیص اعتبار، کنترل صادرات و واردات، جلوگیری از اعطای وام از سوی بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول و ادامهی توقیف اموال ایران اعمال کرد. کلینتون در اسفند ماه ۱۳۷۳ فرمان اجرایی شمارهی (۱۲۹۵۷) مبنی بر ممنوعیت برخی معاملات مربوط به توسعهی منابع نفتی ایران را امضا نمود. بدین ترتیب شرکتهای آمریکایی از سرمایهگذاری در بخش نفت و گاز ایران منع شدند. رئیس جمهور آمریکا بار دیگر در اردیبهشت ۱۳۷۴ طی فرمان شمارهی (۱۲۹۵۹) تحریمهای جدیدی را برضد ایران اعمال کرد. بر این اساس شرکتهای آمریکایی از خرید نفت از ایران منع شدند.
1394؛ توافق برجام
برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) توافقی است بین المللی که بر سر برنامه هستهای ایران بین کشورهای گروه 1+5 (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) و ایران در تاریخ 14 ژوئیه سال 2015 در شهر وین اتریش به امضا رسید. مذاکرات برجام گروه 5+1 با ایران یکی از طولانیترین مذاکرات بین المللی بر سر یک موضوع مشخص بود. این مذاکرات از سال 2013 میان ایران و 6 قدرت جهانی آغاز شد و در نهایت در سال 2015 به توافقنامه ی برجام منجر گردید. توافق اولیه موسوم به برجام در ماه ژوئیه به نتیجه رسید اما مذاکرات طرفین ادامه یافت تا سرانجام در آوریل 2015 به «تفاهم لوزان» به عنوان توافقنامهای جهت مستحکمتر کردن توافق وین دست یافتند.
1397؛ خروج آمریکا از برجام
روی کار آمدن دونالد ترمپ وخروج از مذاکره ی برجام؛ در تاریخ8مه 2018 رئیس جمهور ایالات متحده دونالد جی. ترامپ از توافق برجام ایالات متحدە وکشورهای 1+5 با ایران به عنوان بدترین توافقی کە ایالات متحدە تاکنون به امضا رسانیدە است یادکرد. در پی الغای برنامهی جامع اقدام مشترک (برجام) توسط رئیس جمهور وقت ایالات متحده دونالد ترامپ تحریمهایی که در نتیجهی این توافق به حالت تعلیق در آمده بودند بار دیگر تحریم ها برقرار گردیدند.
1400، تلاش برای احیای برجام
پیروزی جو بایدن و تلاش مجدد برای احیای برجام: در پی پیروزی جوبایدن رئیس جمهور کنونی ایالات متحدە تلاشها جهت احیای دوباره برجام و کاهش تنشها آغاز گردید، از زمان شروع مذاکرات تاکنون چندین بار مذاکرە کنندگان و دیپلماتهای ایرانی و آمریکایی برسر توافقنامه ای جامع که دربرگیرنده منافع ملی طرفین باشد دچار شک و شبهە و در نتیجە توقف گاە وبیگاە این مذاکرات شدەاند. رابرت مالی، نماینده ویژه ایالات متحدەآمریکا در امور ایران، در جلسه روز چهارشنبه 4 خرداد1401 در حضور کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، عنوان کرد که در مورد احیای دوباره برجام میتوان به مشکل اساسی کە باعث به تعویق افتادن یک توافق پایدار بین حکومت ایران و ایالات متحدە آمریکا شدە است پی برد. از سوی دیگر شواهدی وجود دارد دال بر اینکە حکومت ایران هم پس از گذشت ۷ سال از امضای برجام، به این مانع بزرگ پی برده است.
گزارش از حمیرا اسدی – دانشجوی کارشناسی ارشد دیپلماسی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است