فلسفه جشن سده در ایران باستان تقدس و گرامی داشتن آتش و روشنایی بود

فراتاب: جشن سده یکی از جشن‌های ملی ایرانی است که در شامگاه دهم بهمن برگزار می‌شود. در اینکه چرا این جشن را سده می‌خوانند، دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. برخی آن را برگرفته از عدد 100 می‌دانند و بر این گمانند که در این روز، زادگان کیومرث (نخستین انسان) به صد نفر رسیدند. گروه دیگری فرزندان مشی و مشیانه (نخستین زوج روی زمین براساس روایات ایرانی) را صد نفر دانسته‌اند. برخی هم  عدد 100 را مرتبط به گاه‌شماری ایرانی دانسته‌اند و معتقدند که ایرانیان در گذشته، آغاز فصل زمستان را یکم آبان می‌دانستند و از این هنگام تا دهم بهمن، صد روز است و تا نوروز 50 روز و 50 شب مانده است، چنانچه ابوریحان بیرونی در التفهیم به آن اشاره کرده است. همچنین براساس گاه‌شمار ایرانی، این جشن به پایان چله بزرگ و آغاز چله کوچک ربط دارد که در غروب بهمن ماه انجام می‌گردد. اما فردوسی روایتی از سده را بیان می‌کند که با آیین و فرهنگ ایران باستان پیوند دارد و با واقعیات جامعه ایران باستان مطابقت دارد.

سراینده شاهنامه، سده را جشن پیدایش آتش می‌داند که با پرتاب سنگی به سوی یک مار توسط هوشنگ پیشدادی آتشی شکل گرفته و از آن پس این جشن برگزار گردیده است:

ز هوشنگ ماند این سده یادگار /  بسی باد چون او دگر شهریار

با توجه به اینکه جشن‌های ایران باستان با شرایط جغرافیایی و طبیعی ایران سازگاری داشتند، این جشن با گرمی و آتش و نور و روشنایی و زمستان پیوند دارد؛ همچنان که جشن تیرگان در فصل تابستان و با کمبود آب مرتبط است. بنابراین جشن سده به تقدس نور و روشنایی و آتش در فرهنگ ایران باستان پیوند داشته که با برافروختن آتش گرامی داشته می‌شد. از آیین‌های این روز این بود که مردم بر بلندای کوهها یا پشت‌بام‌ها آتش می‌افروختند و به شادمانی می‌پرداختند. امروزه این مراسم در بیرون شهرها برگزار می‌شود و مردم با گردآوری هیزم و بوته فراوان در یک جا، پس از غروب آفتاب آن‌ها را آتش زده و با شعله‌ور شدن آتش به گرد آن می‌چرخند و به جشن و شادمانی و موسیقی ‌می‌پردازند.

سده از مهمترین جشن‌های ایران باستان بود که باشکوه تمام برگزار می‌گردید و پس از اسلام توسط مردآوریج زیاری به شکلی گسترده در اصفهان برپا شد. امروزه زرتشتیان کشور و مردم شهرهای کرمان، یزد، شیراز، تهران و ... هم آن را برگزار می‌کنند و در هند و افغانستان و تاجیکستان و با اندکی تفاوت در ارمنستان هم انجام می‌گیرد. در کشور ما نیز از سال 1392 برگزاری این آیین با حمایت دولتی همراه بوده تا بازتاب‌دهنده فرهنگ و هویت ایرانی باشد. وزیر میراث فرهنگی در سال 1399 طی نامه‌ای به استانداران کشور، بر هرگونه اقدام جهت حفظ و زنده نمودن این جشن تاکید داشت. اما این جشن در تاجیکستان جلوه دیگری دارد.

 سده و مهرگان از جشن‌های رسمی تاجیکستان هستند که در تقویم آن‌ها گنجانده شده و شخص امام‌علی رحمان ریاست‌جمهوری تاجیکستان به طور رسمی از برگزاری آن‌ها پشتیبانی می‌نماید. در واقع تاجیکستان نخستین کشوری بوده که به طور رسمی از این جشن‌ها تجلیل می‌کند و به زنده نمودن آیین کهن نیاکان اقدام کرده است.

گرچه جشن سده مانند مهرگان در کشور ثبت ملی گردیده و به طور مشترک با تاجیکستان برای ثبت جهانی به یونسکو فرستاده شده‌اند و همچنین دولت از برگزاری آن‌ها استقبال نموده است، اما شوربختانه این مراسمات جایی در تقویم رسمی ما ندارند و در صدا و سیمای ملی از آن‌ها گفته نمی‌شود. با توجه به اینکه امروزه جشن‌های غربی کریسمس، ولنتاین و هالووین در کشور ما با شدت و حدت برگزار می‌شوند که با تاریخ و فرهنگ ایرانی هیچ نسبتی ندارند، امید است تا با هوشمندی حکومت، این جشن‌های ایرانی دوباره برگزار شوند تا هم شادی و نشاط اجتماعی به جامعه ایرانی تزریق گردد، هم فرهنگ و هویت ما و نیاکانمان حفظ و ترویج شود و در مواجهه با فرهنگ غربی و بیگانه چیزی برای ارائه به مردم داشته باشیم. شایان ذکر است که برگزاری و زنده نمودن این آیین‌ها با حمایت حکومت و یاری رسانه‌ها و بویژه رسانه ملی می‌تواند در جذب گردشگر و توسعه صنعت گردشگری موثر واقع گردد.

رستم بهرامی پژوهشگر سیاست و فرهنگ

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است