فراتاب: این گزارش به بررسی سیر تاریخی روابط دو حزب اتحادیه میهنی و دمکرات در عراق می‌پردازد. دو حزب دموکرات (پارتی) و اتحادیه میهنی (یکیتی) طی 47 سال اخیر احزاب اصلی و حاکم در اقلیم کردستان به شمار می‌روند در این گزارش به بررسی سیر تاریخی نقاط عطف در اختلافات و اتحادها بین دو حزب مذکور در حدفاصل سالهای 1975 تا 2022 پرداخته خواهد شد.

1946؛ تاسیس حزب دموکرات کردستان

در اوایل سده بیستم کُردهای عراق با قرارداد سایکس -پیکو و فروپاشی عثمانی حضور خود را در مرزهای کشور مصنوع عراق ظلمی تاریخی در حق خود دانستند، سیاسی شدن کردها و حس هویت‌خواهی آنان منجر به تشکیل حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری مصطفی بارزانی در سال 1946 شد. حزب دمکرات کردستان عراق مطالبات سیاسی و هویتی کردها را پیگیری کرد و همواره با حکومت‌های مرکزی در مبارزه بود. این حزب توانست با مبارزات خود در سال 1970 خودمختاری را برای کردهای عراق بدست آورد. اما در سال 1975 و با قرارداد الجزایر بین ایران و عراق و اتمام حمایت‌های شاه ایران از جنبش مبارزاتی کردی مبارزات کردها به شکست منجر شد و بارزانی‌ها در ایران ساکن شدند.

1975؛ تاسیس اتحادیه میهنی کردستان عراق

رکود مبارزات سیاسی کردها سبب بازخیزی حس میهن‌دوستی و شکل‌گیری اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی و حمایت نخبگان ناراضی از شیوه مبارزه مصطفی بارزانی موسوم به جریان دفتر سیاسی در سال 1975 شد و این حزب به‌عنوان جریانی بزرگ و تاثیرگذار در تمامی فرایندهای سیاسی کردستان عراق کنشگری کرده است. پیشرفت‌های سیاسی و نظامی این حزب در عرصه سیاسی کردستان عراق سبب بازخیزی حزب دمکرات به رهبری مسعود بارزانی شد.

1980-1988 جنگ ایران و عراق

جنگ ایران و عراق فضایی را برای کنشگری بیشتر دو حزب هموار کرد حزب دمکرات و سپس اتحادیه میهنی کردستان تبدیل به متحدین جمهوری اسلامی ایران در جنگ با رژیم بعث شدند و بطور مشترک جبهه شمال را تشکیل دادند.

1991 اعلام منطقه پرواز ممنوع

پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط ۳۶ درجه در سال ۱۹۹۱ کردهای عراق عملاً توانستند حکومت خود را تأسیس نمایند و با حل اختلافات گروهی و قیام علیه رژیم حزب بعث عراق، حکومت منطقه را به عهده گرفتند. کُردها این خیزش را «راپه‌رین» می‌نامند. پس از سرنگونی رژیم حزب بعث عراق، کُردها حکومت کُردستان در عراق را تشکیل دادند.

1993-1994جنگ داخلی

جنگ داخلی در کردستان عراق بین گروه‌های رقیب کُرد در کردستان عراق در اواسط دهه 1990، عمدتاً بین اتحادیه میهنی کردستان و حزب دمکرات کردستان رخ داد. در طول درگیری، گروه‌ها کُردی از ایران و ترکیه و همچنین نیروهای ایرانی، عراقی و ترکیه با مشارکت بیشتر نیروهای آمریکایی وارد درگیری شدند و بین 5000 تا 8000 جنگجو و غیرنظامی کشته شدند، این جنگ منجر به تجزیه کردستان عراق به دو منطقه تحت نفوذ طالبانی و بارزانی شد.

2003؛ فروپاشی نظام بعثی

حمله آمریکا به عراق سبب همگرایی و نزدیکی دو حزب اتحادیه میهنی و دمکرات شد و طالبانی و بارزانی با فشار آمریکا در واشنگتن دیدار کردند و این همگرایی زمینه‌ای برای تسهیل‌گری در جهت حمله آمریکا به عراق و فروپاشی صدام شد.

2005:تثبیت حکومت جدید عراق

تدوین قانون اساسی و تشکیل ساختار سیاسی و حقوقی حکومت جدید عراق سبب همگرایی و همکاری دو حزب مسلط کردستان عراق شد، به‌طوری که جلال طالبانی و مسعود بارزانی به‌عنوان نماینده کردها در مراحل تدوین قانون اساسی عراق مشارکت داشتند که خروجی آن تثبیت جایگاه کردها در ساختار سیاسی عراق شد.

2014؛ حمله داعش

حمله داعش به‌عنوان خطری که ساختار سیاسی اقلیم کردستان عراق را تهدید می‌کرد سبب همگرایی دو حزب اتحادیه میهنی و حزب دمکرات شد. پیشمرگان دو حزب در نبردی پیچیده با همکاری نهادهای بین‌المللی توانستند تهدید داعش را خنثی کنند.

2017؛ رفراندوم استقلال

همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق به رغم اختلافات در بین افراد حزبی در ابتدا سبب همگرایی دو حزب شد و با شکست رفراندم سبب ایجاد اختلافات و واگرایی گسترده بین دو حزب شد.

2017-2022؛ اختلافات بر سر تقسیم بودجه

یکی از اختلافات دو حزب مسلط اقلیم کردستان عراق تنش در تقسیم بودجه است. فروش نفت اقلیم کردستان تحت تسلط حزب دمکرات قرار داشته و همواره فروش نفت یکی از اختلافات گسترده دو حزب بوده است.

2018-2022؛ اختلاف بر سر پست ریاست جمهوری

جدیدترین اختلاف دو حزب عدم تفاهم در تسلط بر پست ریاست جمهوری عراق است که این اختلافات بعد از انتخابات 2018 پارلمان عراق و کاندیداتوری فواد حسین در برابر برهم صالح شروع شد که برهم صالح پیروز رقابت‌های بین دو حزب شد و بر صندلی ریاست جمهوری تکیه داد. در انتخابات اخیر با توجه به افزایش تعداد کرسی‌های پارلمانی حزب دمکرات پست ریاست جمهوری را استحقاق انتخاباتی خود می‌داند و اتحادیه میهنی این پست را حق تاریخی خود قلمداد می‌کند که هنوز این نبرد ادامه دارد.

گزارش از  کمال رنجبری -کاندیدای دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است