فراتاب: عراق مدت‌ هاست شاهد بی ثباتی و بحران سیاسی است، بحرانی که خیابان‌های عراق هرزگاهی به صحنه جنگ بین احزاب شیعه عراق تبدیل کرده است، تنش سیاسی که به نظر می‌رسد پایانش چندان نزدیک نباشد برای این منظور به سراغ صلاح الدین خدیو از جمله پژوهشگران مسائل سیاسی و منطقه رفته ایم تا این بحران را از منظر تحلیل وی مورد بررسی قرار دهیم.

جناب خدیو مصاحبه را با این سوال شروع کنم، بحران سیاسی عراق چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بحران سیاسی عراق محصول تراکم تمام ناکارامدی‌های نظام سیاسی عراق پس از سال ۲۰۰۳ است، تجربه دو دهه قبل نشان می‌دهد که دموکراسی عراق عملا در غیاب فاکتورهای تاثیرگذاری که یک نظام دموکراتیک موفق را می‌سازند عملا به یک فرقه گرایی کور تبدیل شده است. فرقه گرایی هم ریشە در فساد مالی گستردە کسانی دارد که از سقوط صدام به بعد، زمام امور در این کشور را بدست گرفته‌اند. وقتی در جامعە‌ای هیچ فرهنگ لیبرالی وجود نداشتە باشد، سابقە تحزب احزاب مدنی تقریبا صفر باشد، کشور بر امتداد گسل قومی،مذهبی تقسیم بشود، این نظام انتخاباتی چیزی جز بحران از دل آن نمی‌تواند بیرون بیاید.

چرا احزاب شیعە عراق بر سر تشکیل دولت جدید با هم به توافق نمی‌رسند مشکل اصلی این احزاب چیست؟

بازیگران متعدد و احزاب مختلفی در کادر شیعه عراق قرار دارند، منابع نخبگان این کشور در داخل بیت شیعه هم باهم متعارض است، آقای نوری مالکی و مقتدی صدر شخصیت‌های جاه‌طلبی هستند که  می‌خواهند رهبر عراق باشند، مقتدی صدر با درایت و هوشمندی که به نمایش گذاشته، متوجه تغییر و تحول در جامعه سیاسی عراق شده است در واقعا مقتدی صدر این شخصیت را در خودش دیده است که مانند یک صدام شیعه، عراق را جمع و جور کند، از نفوذ ایران در این کشور جلوگیری کند به کشورهای عربی امارات،عربستان و مصر نزدیک باشد، به نظر من این‌ها دلایلی هستند که احزاب شیعه عراق را روبه‌روی هم قرار داده است.

مقتدی صدر رهبر جنبش صدر به یکباره از سیاست کناره‌گیری کرد آیا این استعفای ناگهانی، فشار از سوی احزاب یا کشورهای خارجی بودە است؟

کناره‌گیری ناگهانی صدر به نظر من تاکتیکی است برای تحریک و بسیج کردن هوادارانش، نمیشه این استعفا دائمی فرض کرد، در واقع نوعی نشانه اعتراض به شیوه نوین است. فشار خارجی دولت‌ها هم در مقاطعی در تصمیم گیری‌های صدر تاثیرگذار و دخیل بوده است. صدر با استعفاهای مکرر،اعتراض‌ در خیابان‌ها به دنبال تعدیل و خنثی کردن این فشارهای خارجی بوده است.

نفوذ سیاسی کشورهای خارجی در این بحران چگونه می‌بینید؟

مقتدی صدر می‌خواهد تنور ملی‌گرایی عراقی و شخصیت عراقی نسبت به مداخلات کشورهای همسایه در امور سیاسی عراق را داغ‌‌ تر کند و نسبت به این مداخلات اعتراض کند و خودش را در جایگاه یک عراقی ملی‌گرا می‌بیند که نفوذ سیاسی کشورهای همسایه در این کشور، یعنی حمایت ایران از چارچوب هماهنگی، نقش در بحران و بی ثباتی  این کشور دارد صدر با توجه به نفوذ خود و سابقه‌ حضور خاندانش در عرصه سیاسی و مذهبی عراق، از این  راه قصد دارد نسبت به مداخله کشورها در امور سیاسی عراق اعتراض کند

احزاب سنی و کرد عراق چقدر در این بحران نقش داشته‌اند؟

احزاب کرد و سنی در بحران فعلی به عنوان متغیرهای مهم و تاثیرگذار حضور دارند، در وهله‌ی اول مقتدی صدر می‌توانست یک حکومت وطنی یا اکثریت، با کمک حزب دموکرات کردستان و دو جریان سنی تشکیل بدهد.

این تاکتیکی که حزب دموکرات کردستان برای تصاحب منصب ریاست جمهوری عراق در پیش گرفت و این تصوری که در نزد سران این حزب بود یعنی با کمک نیروی اصلی پیش‌ برنده پروسه سیاسی عراق، همان جریان صدر، می‌توانند بقیه حساب‌های‌شان را با رقیب‌شان اتحادیه مهینی تصفیه کنند و نقش مهمی در به شکست کشاندن ایده مقتدی صدر داشت.

آیا ائتلاف چارچوب هماهنگی در نهایت مجبور بە پذیرش خواسته‌های جنبش صدر می‌شود؟

اشتباهی کە آقای صدر انجام داد این است که با استعفای نماینده‌هایش در واقع برگ برنده‌ای از دست داد، جای خالی کرسی‌های آقای صدر با نیروهای نزدیک به جریان چارچوب هماهنگی پر شده است، با این اوضاع فکر نکنم چارچوب هماهنگی تن به خواسته‌های مقتدی صدر بدهد و صدر نیز از موضع خودش کوتاه نمی‌آید. ممکن است اصلی ترین گزینه‌ای که فراروی سیاستمدارهای عراقی برای گذر از بحران فعلی باشد تمدید دوره نخست‌وزیری آقای کاظمی و برگزاری انتخابات مجدد در یک سال آیندە، بدون منحل کردن پارلمان باشد.

تشکیل دولت جدید در عراق بدون جنبش صدر، به نظر شما آیا امکان پذیر است؟

بە نظر نمیاد چارچوب هماهنگی به راحتی تن به خواسته‌های جنبش صدر بدهد، از طرف دیگه‌ای هم  مقتدی صدر از خواسته‌هایش کوتاه نمی‌آید، نبود هریک از این دو حزب در تشکیل کابینە جدید، تشکیل دولت را با مشکل مواجهە خواهد کرد و بحران سیاسی عراق را ادامه دار خواهند کرد. من فکر میکنم در نهایت برگزاری انتخابات، راه حلی برای این بحران بیت شیعه باشد.

 گفت‌وگو کننده: علی قادری

این گفت و گو در شهریور 1401 و در چارچوب تمرین‌های عملی دوره پیشرفته آموزش روزنامه‌نگاری انجام شده است.