فراتاب: این روزها طالبها سرمست از قدرتگیری مجدد مشغول قدرتنمایی هستند، اما در زمانی که ارتش 300هزارنفری دولت پیشین هیچ مقاومتی در برابرشان نکرد، هرگز فکر نمیکردند این گروه زنان و دختران افغانستانی است، که شجاعانه و در هر فرصتی در برابر تفکرات سنتی و سختگیرانه طالبان مقاومت میکنند، تقابل زنان و طالبان اینک به یکی از مهمترین موضوعات روز در افغانستان شده که جهانیان نیز با حساسیت بالا آن را پیگیری میکنند!
طالبان درروزهای اقتدار
فراتاب: سال ۱۹۹۶ زمانی که مجاهدین در آخرین روزهای نبرد خود شکستی فاحش را شاهد بودند، طالبان قدرتمندانه بر مسند قدرت در کابل نشستند و پنج سال نوعی جدید از حکومت را در چشم جهانیان به تماشا گذاشتند؛ تصویری ناخوشایند از یک افراطیگری دینی، شاگردان مکتب دیوبندیه با خشونتطلبی و آرمانگرایی خاص خود توانستند به ایجاد نوعی از حکومت در دایره زمانی و مکانی محدود دست پیدا کنند. از ویژگیهای حکومت طالبان در این دوره میتوان به نوع رفتار آنان با زنان پرداخت، که قابل نقد و بررسی است. زنان در این دوره باید سرتا پای خود را میپوشاندند و تنها در صورت همراهی مردی از محارم، میتوانستند خانه خود را ترک کردند. طالبان در این دوره مکتب و دانشگاه و کار در خارج از خانه را برای دختران ممنوع کردند و زنان در صورت نقض این قوانین با مجازاتهای بیرحمانه مواجه میشدند، از جمله ضرب و شتم و شلاق و اگر متهم به روابط خلاف شرع میشدند، مجازات سنگین سنگسار در انتظارشان بود. افغانستان در این دوره همچنین بالاترین میزان مرگ و میر مادران در جهان را تجربه کرد.
گفتمان طالبان در باب هویت زنان
در موضع طالبان زنان و شیوه برخوردشان ریشه در باور آنان به جایگاه فروتر زن به مثابه انسان دارد که او را از نظر کرامت انسانی برابر با مرد نمیداند. ذهنیت طالبانی، نمیتواند زنی را تصور کند که تحصیل کند و بیاموزد، مهارت حاصل کند، نقش اجتماعی داشته باشد، در سرنوشت همگانی سهم بگیرد. سختگیری طالبان در سالهای پیش از ۱۱ سپتامبر در اینباره به حدی است که هزینههای سنگینی را به خاطر آن پرداختهاند، اما تا توانستهاند به تعدیل موضوع و عقبنشینی خود در این زمینه راضی نشدهاند. زنان در جهان گفتمانی طالبان از نقش جدی برخوردار نیستند.
ظهور دوباره بر مسند حکومت
دو ماه پیش در پی سقوط شهرکوچک زرنج در شرق کشور، این گروه توانستند در مدت ۱۲ روز، خودشان را به دفتر کار رئیسجمهوری افغانستان در کابل برسانند.
ذبیحالله مجاهد، سخنگوی گروه طالبان که برای نخستینبار، بعد از ظهر روز سهشنبه در کابل در مقابل دوربین رسانهها ظاهر شد، از مجاز بودن حضور زنان در عرصههای مختلف در جامعه خبر داد. مجاهد گفت که زنان میتوانند بدون ترس و نگرانی، کارهایشان را در بخشهای معارف، تحصیلات و بقیه ادارات ادامه دهند، اما این مسائل باید در چوکات (چارچوب) شریعت تنظیم شوند.
آینده مبهم زنان در سایه طالبان
از نخستین حضور مجدد طالبان تا الان که بیشتر از یکماه و نیم از حضور آنان در افغانستان میگذرد وضعیت زنان هنور در سایه ابهام و نگرانی قرار دارد. در آخرین اخبار مربوط به زنان طالبان دختران دانشآموز صنف شش به بالا در آغاز سال تحصیلی به مکاتب فرا نخواندند، این امر با واکنش های گستردهایی در بین فعالان مدنی زن روبرو شد و با تجمعات اعتراضی صدای اعتراض خود را بلند کردند.
به نظر میرسد طالبان به درستی درک کردهاند که حضور زنانی قوی و اعطای حقوق و جایگاه سیاسی و اجتماعی در جامعه آنها را به دردسر بزرگی برای رسیدن به حکومت مدنظرشان خواهند انداخت. همچنین، آزادی پوشش برای گروهی که تفسیر سختگیرانه از اسلام را راهنمای راهشان قرار دادهاند و به زن همواره نگاهی حقیر دارند منجر به زیرسوال رفتن ماهیت و به خطر افتادن موجویت این گروه نیز میشود. در مقابل زنان افغان نیز با تجربه تلخ حکومتداری طالبان و شناخت اصول سختگیرانه این گروه، بقای خود را پس از دههها مبارزه در خطر نابودی و فراموشی میبینند. در همین حال، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در توئیتی نوشت که دستاوردهای ۲۰ سال گذشته زنان و دختران در افغانستان باید حفظ شود او افزود: باید اطمینان حاصل شود که دریچه امید به روی زنان بسته نمیشود زیرا دسترسی به خدمات اساسی از جمله آموزش مهم است.
در روزهای اخیر، تجمعها و راهپیماییهایی از سوی شماری از زنان و دختران به منظور دفاع از حقوق زنان، در چندین شهر افغانستان، از جمله در کابل، برگزار شده است اعتراضهایی که با برخوردهای شدید طالبان مواجه شده اما در عین حال باعث عقبنشینی زنان نشده است و پیداست این تقابل و ایستادگی همچنان ادامه خواهد داشت، تقابلی که نهایتا بایست یک پیروز داشته باشد، طالبها دنبال حکومتی شبیه ربع قرن قبل هستند و اما زنان به آنها میگویند این امکانپذیر نیست!
نویسنده: مینا نصر روزنامه نگار و شاعر افغانستانی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است