به گزارش فراتاب در حالی تنها 3 روز دیگر انتخابات پارلمانی در سرزمین‌های اشغالی برگزار می‌شود که بسیاری از مخاطبان وب‌سایت‌های تحلیلی درصدد فهرست کردن نکات کلیدی برای پیش‌بینی کردن نتایج احتمالی این انتخابات هستند. برای بسیاری از افراد این سوال از اهمیت بالایی برخوردار است که «آیا ممکن است بنیامین نتانیاهو در این انتخابات شکست بخورد؟» همچنین بسیاری از اذهان درگیر این سوال هستند که «در صورت پیروزی ائتلاف آبی و سفید به رهبری بنی گانتز و یائیر لاپید چه تفاوتی در سیاست اسرائیل نسبت به فلسطین، اعراب و ایران به وجود خواهد آمد؟» و نهایتاً اینکه «انتخابات 9 آوریل چه تأثیری بر آینده منطقه خاورمیانه خواهد گذاشت؟»
به نظر می‌رسد برای پاسخگویی به سوالات فوق ابتدا نیازمند تحلیل وضعیت موجود در اسرائیل هستیم. در حال حاضر بازیگران اصلی سپهر سیاسی اسرائیل به سه دسته کلی قابل تقسیم هستند، لذا نگارنده قصد دارد با اندک مسامحه‌ای از دسته‌بندی سه‌گانه مذکور برای تحلیل عرصه سیاسی اسرائیل مدد جوید. «بنیامین نتانیاهو»، «حزب حاکمِ لیکود» و «ائتلاف جناح راست» یک قطب این سه‌گانه را تشکیل می‌دهند. طرف دوم این سه‌گانه احزاب میانه‌رو و چپ‌گرا قرار دارند که با پیش و بیش از همه با ائتلاف «ژنرال‌ها + لاپید» شناخته می‌شوند. ائتلاف «آبی و سفید» که در مرکز تحرکات سنتریست‌های اسرائیل قرار دارد اصلی‌ترین رقیب بی‌بی در انتخابات پیشِ‌رو به حساب می‌آید و چهار شخصیت اصلی آن یعنی «بنی گانتز»، رئیس ستاد مشترک اسرائیل از سال 2011 تا 2015، «موشه یعالون»، وزیر دفاع پیشین، «گابی اشکنازی»، رئیس ستاد مشترک ارتش اسرائیل از سال 2007 تا 2011 در کنار «یائیر لاپید»، رهبر حزب چپ میانه آینده آن را رهبری می‌کنند. سومین قطب این انتخابات را نیز احزاب کوچکی تشکیل می‌دهند که علی‌رغم تعلق داشتن به جناحی خاص همکاری با احزاب جناح مقابل را نیز رد نمی‌کنند. سه حزب کولانو، هویت و پل، مهمترین احزاب اسرائیلی هستند که در صورت دریافت سهم بیشتر حاضر به ائتلاف با دو رقیب اصلی یعنی احزاب لیکود و آبی و سفید هستند.در ادامه به بررسی اوضاع هر یک از قطب‌های سه‌گانه فوق می‌پردازیم.
نتانیاهو – جناح راست
رژیم صهیونیستی تحت زعامت بنیامین نتانیاهو که در پی انتخابات پارلمانی 2015 موفق شد رأی اعتماد شهروندان این رژیم را مجدداً به دست آورده و از سوی رئیس جمهور این رژیم دوباره مأمور تشکیل کابینه شود، فرازها و فرودهای زیادی را از سر گذرانده است. مهمترین دستاوردهای نخست وزیر اسرائیل در این سال‌ها تداوم بخشیدن به سیاست‌های ضد فلسطینی در کرانه باختری و نیز نوار غزه، بدون اینکه حساسیت چندانی از سوی جامعه بین‌المللی و همینطور کشورهای اسلامی و عربی ایجاد شود بود و در صدر این فهرست، ادامه دادن به سیاست توسعه شهرک‌سازی‌هایی که براساس توافق اسلو غیرقانونی به شمار می‌آیند، به رسمیت شناخته شدن بیت المقدس از سوی واشنگتن به عنوان پایتخت اسرائیل و انتقال سفارت این کشور به قدس، مشخص شدن رئوس کلی معامله قرن برای صلح میان اسرائیل و فلسطین، تصویب قانون ملت یهود و جدیدتر از همه به رسمیت شناخته شدن حاکمیت اسرائیل بر جولانِ اشغالی قرار دارد. در این راستا می توان گفت دوره 4 ساله نتانیاهو از منظر پیروزی‌های سیاسی برای دولت یهود یکی از یک طرفه‌ترین دوره‌ها بوده و از زمان قرار گرفتن «دونالد ترامپ»، در رأس دولت واشنگتن با شدت بیشتری نیز دنبال شده است. از این رو انتظار می‌رود حزب لیکود در بسیاری از زمینه‌ها نظیر دفاع از امنیت ملی اسرائیل و نیز سیاست خارجی و تا حدودی نیز وضعیت اقتصادی از ساکنان اسرائیل نمره قبولی بگیرد. با این وجود رژیم اسرائیل در سال‌های اخیر با چالش‌های بزرگی نیز روبه‌رو بوده است؛ از یکسو اقدامات یک طرفه نتانیاهو باعث شده افق‌های راهکار دو کشوری تا حد زیادی محو شود و اصولاً توافق صلح از سوی تل آویو گروگان گرفته شود. برخی گروه‌ها و احزاب مایل به صلح و توافق با فلسطین مانند احزاب کادیما، کارگر و هاتنوعاه به شدت از مشی نتانیاهو انتقاد کرده و همچنین بسیاری از محافل بین المللی مانند اتحادیه اروپا نیز اقدامات یک‌طرفه دولت اسرائیل را رد کرده و حتی برای این رژیم تحریم‌هایی نیز اعمال کردند. از سوی دیگر نیز پرونده‌های قضایی گشوده شده علیه بی بی در رسانه‌ها و نیز کنست فشار زیادی را علیه وی ایجاد کرد. «آویخای مندبلیط»، دادستان کل اسرائیل سرانجام در روز 20 فوریه 2019 اعلام کرد طبق شواهد و مدارکی که از پلیس اسرائیل دریافت کرده سه اتهام را علیه نخست وزیر اعلام می‌کند و پس از انتخابات 9 آوریل او را برای بازجویی فراخواهد خواند. البته انتظار می‌رفت اعلام جرم علیه بی‌بی اندکی بیشتر وضعیت او را به چالش بکشد و دردسرهای بیشتری برای او ایجاد کند، اما در نظرسنجی‌های روزهای آخر فوریه حزب لیکود در بدبینانه‌ترین نظرسنجی‌ها 25 کرسی را از آن خود می‌کرد. همچنین با گذشت حدود 10 روز از این رویداد لیکود بار دیگر در نظرسنجی‌ها اوج گرفت و پهلو به پهلو ائتلاف آبی و سفید سایید و در بیشتر نظرسنجی‌ها بین 26 تا 31 کرسی را به دست آورده است.
همچنین بیشتر احزاب جناح راست با انسجام خوبی پشت نتانیاهو قرار گرفته و درصدد تکرار پیروزی جناح راست هستند. در اینجا مقصود از ائتلاف جناح راست، احزابی است که اعلام کرده‌اند تنها با حزب لیکود و نتانیاهو ائتلاف خواهند کرد. این احزاب عبارتند از شاص، ائتلاف متحد احزاب راست، حزب راست جدید و نهایتاً حزب یهودیت متحد توراه که هم اکنون در کنست بیستم اسرائیل روی هم رفته 21 کرسی را اشغال کرده اند. در واقع به نظر می‌رسد احزاب یاد شده به همراه لیکود بین 45 تا 53 کرسی را به دست خواهند آورد.
جناح سنتریست و چپ
در انتخابات پارلمانی سال 2015 ائتلاف اتحادیه صهیونیستی متشکل از حزب کارگر و هاتنوعاه 24 کرسی به دست آوردند و به عنوان بزرگ‌ترین اپوزیسیون کابینه نتانیاهو در کنست مطرح شدند. ائتلافی که به ویژه در سال‌های اولیه پس از انتخابات به نظر می‌رسید یک «دولتِ در انتظار» است و در انتخابات بعدی قدرت را قبضه خواهد کرد. «اسحاق هرتزوگ»، رهبر این ائتلاف در چندین نوبت خود را نخست وزیر آتی رژیم صهیونیستی خوانده بود و بارها بر پایبندی این ائتلاف به راهکار دو کشوری تأکید کرد. «تزپی لیونی»، رهبر حزب هاتنوعاه نیز که معاون هرتزوگ در این ائتلاف به شمار می‌آمد مواضع مشابهی را اتخاذ کرده بود. هرتزوگ حتی در دیدار با «محمود عباس»، رئیس تشکیلات خودگردان اعلام کرده بود چنانچه نخست وزیر شود، دولت مستقل فلسطینی را در محدوده مرزهای 1967 به رسمیت خواهد شناخت. اما در ژوئیه 2017 هرتزوگ در انتخابات درون حزبی از «آوی گابای» شکست خورد و نتوانست ریاست خود بر اپوزیسیون تا انتخابات بعدی ادامه دهد. با کنار رفتن هرتزوگ، اتحادیه صهیونیستی دچار اختلاف داخلی شد و سرانجام در نخستین روز سال 2019 گابای در یک نشست خبری با ادبیاتی تند از انحلال اتحادیه صهیونیستی و اخراج تزپی لیونی خبر داد. در نتیجه این تحولات این دو گروه رفته رفته جایگاه مرکزی خود در نظرسنجی‌ها و اذهان ساکنان اسرائیل را از دست داده و سپهر سیاسی اسرائیل برای نقش آفرینی دیگر احزاب و شخصیت‌ها آماده‌تر شد. البته انحلال اتحادیه صهیونیستی برای طرف فلسطینی نیز خبر بدی بود، زیرا اتحادیه صهیونیستی اصلی‌ترین رقیب حزب لیکود در اسرائیل به شمار می‌آمد و در عین حال نیز به راهکار دو کشوری با برداشت نزدیک به رویکرد «اسحاق رابین» و «شیمون پرز» بود و سایر گروه‌های میانه‌رو و صلح‌طلب اسرائیل خواهان واگذاری امتیازات کمتری برای فلسطینی‌ها هستند. رفتار زشت گابای با لیونی از یکسو و سپس نتایج ناامید کننده نظرسنجی‌ها از سویی دیگر باعث شد تا حزب هاتنوعاه که در کنست بیستم 6 کرسی در اختیار دارد در 18 فوریه کناره‌گیری خود از انتخابات را اعلام کند.
همچنانکه پیشتر نیز گفته شد، تضعیف گفتمان ائتلاف اتحادیه صهیونیستی از اوایل سال 2016 رفته رفته باعث شد حزب چپ میانه «آینده‌ای هست» به رهبری یائیر لاپید در بیشتر نظرسنجی‌ها به رقیب اصلی لیکود مبدل شود. با وجود اینکه لاپید در میان افکار عمومی جایگاه مثبتی دارد، اما از یکسو گرایش ملایم وی به چپ و از سوی دیگر سکولاریسم شدید خانوادگی لاپید باعث شده گروه‌های مذهبی ساکن سرزمین‌های اشغالی نسبت به او واکنش منفی پیدا کنند. لاپید با واگذاری بودجه‌های کلان به نهادهای مذهبی مخالف است و همچنین برقراری معافیت‌های مدنی برای اولترااورتدوکس‌های اسرائیل را نیز با اصل سکولار بودن دولت اسرائیل همخوان نمی‌داند و این اختلاف نظر را پیش از خود او جامعه مذهبی‌های اسرائیل با پدر وی نیز داشته اند. حزب مرتص به رهبری «تامار زاندبرگ» نیز اگرچه در حال حاضر نزدیک‌ترین مواضع به عرب‌ها را دارد و خواهان حل و فصل مناقشه اعراب و اسرائیل به صورت دیپلماتیک است، اما در خوش‌بینانه ترین نظرسنجی‌ها از 8 کرسی فراتر نرفته و در حال حاضر نیز 5 کرسی کنست را به خود اختصاص داده است. همچنین حزب تازه تأسیس پل، به رهبری «اورلی لوی» نیز که در 25 دسامبر 2018 از اسرائیل خانه ما منشعب شده و گرایش چپ‌گرایانه و فمنیستی دارد، در بیشتر نظرسنجی‌ها زیر حد نصاب 3.25 درصدی باقی مانده است. این حزب در کنست تنها یک کرسی دارد و در خوش‌بینانه ترین حالت 4 کرسی کسب خواهد کرد.
ائتلاف ژنرال‌ها
از مدت‌ها قبل مشخص بود که بنی گانتز، رئیس پیشین ستاد مشترک ارتش اسرائیل قصد دارد در انتخابات آتی این رژیم شرکت کند. با گذشت دوره سه ساله ممنوعیت حضور گانتز در رقابت‌های سیاسی، وی روز 27 دسامبر 2018 حزب «مصونیت اسرائیل» را با گرایش سنتریستی و اعلام دغدغه‌های لیبرالیسم اجتماعی و محیط زیست‌گرایی تأسیس کرد. ورود گانتز به رقابت‌ها سپهر سیاسی اسرائیل را به غلیان انداخت و باعث شد، وی به سرعت به اصلی‌ترین رقیب بی‌بی مبدل شود. تنها دو روز پس از تأسیس این حزب، موشه یعالون، وزیر دفاع سابق کابینه نتانیاهو که به دلیل مخالفت با وی از کار برکنار شده و سپس از حزب لیکود خارج شده بود از ائتلاف با گانتز خبر داد. با گذشت 2 ماه از تأسیس حزب مصونیت اسرائیل، یائیر لاپید و ژنرال گابی اشکنازی نیز با گانتز ائتلاف کرده و نام این ائتلاف سنتریست «آبی و سفید» گذاشته شد. در نظرسنجی‌های اواخر فوریه تا اوایل ماه مارس این ائتلاف بین 32 تا 38 کرسی را به خود اختصاص می‌داد. این وضعیت نشان می‌داد گرچه نتانیاهو عملکرد قابل قبولی در بسیاری از حوزه‌ها داشته، اما جامعه اسرائیل تا چه میزان تشنه یک رهبر قوی در برابر او است. همچنین محبوبیت ژنرال‌های مذکور در میان طرفداران احزاب دست راستی به ویژه موشه یعالون و گابی اشکنازی باعث شد بخشی از رأی راست‌گرایان به سمت ائتلاف میانه‌روها برود. با این وجود هرچه زمان گذشت، ضعف‌های گفتمانی ائتلاف رقیبِ بی‌بی نیز هویداتر شد. از یکسو نداشتن موضع مشخص و اصیل درباره مسائل کلان و از سوی دیگر ضدیت خاص ائتلاف با شخص نتانیاهو رفته رفته باعث شد ائتلاف آبی و سفید هیچ گاه در نظرسنجی‌ها به حدی از محبوبیت برسد که از تشکیل دولت مطمئن باشد.
ائتلاف آبی و سفید همزمان که از پایبندی به صلح با فلسطینیان و توسعه خدمات اجتماعی بدون اعمال تعصب علیه اعراب و دروزی‌ها سخن به میان می‌آورد در حالیکه در نقشه راهی منتشر شده این ائتلاف به مفهوم «راهکار دو کشوری» هیچ‌گونه اشاره‌ای نشده است. در این نقشه راه همچنین «برگزاری یک کنفرانس منطقه ای با هدف حل بحران های خاورمیانه»، «تلاش برای احیای مجدد ساختار دوحزبی ایالات متحده»، «احیای روابط با دیاسپورای یهودی»، «تقویت شهرک‌ها در کرانه باختری»، «اورشلیم متحد پایتخت ابدی اسرائیل» و «توسعه اقتصادی در مناطق فلسطینی» از اصلی‌ترین مسائل است. با این وجود لاپید و نیز برخی اعضای ارشد حزب او اعلام کرده‌اند که ائتلاف آبی و سفید به راهکار دو کشوری و به رسمیت شناختن دولت فلسطین پایبند است. اما به نظر می‌رسد این پایبندی از جنس آنچه اسحاق رابین مراد می‌کرد نیست و بین موضع رابین و نتانیاهو قرار می‌گیرد. همچنین یائیر لاپید در مصاحبه با روزنامه هاآرتص اعلام کرده که ائتلاف آن‌ها چهار شرط برای صلح با فلسطینی‌ها دارد. «اولاً نیروهای مسلح اسرائیل هر گاه از برنامه‌ریزی تروریستی برای حمله به اسرائیل با خبر شدند، اجازه ورود به سرزمین‌های فلسطینی را داشته باشند! ثانیاً دره در اختیار تل‌آویو باقی بماند، ثالثاً فلسطینی‌ها هیچ‌گونه حق بازگشتی نخواهند داشت و رابعاً اورشلیم (قدس) پایتخت همیشگی و تقسیم نشده اسرائیل باقی خواهد ماند.» بدین ترتیب اگر این مواضع صرفاً برای کندن رأی از راست‌گرایان بیان نشده باشد و اعتقاد پایدار سران ائتلاف رقیب نتانیاهو باشد، می‌توان گفت صراحتاً نقض توافق اسلو و راهکار دو کشوری است و اختلاف چندانی با کارنامه نتانیاهو نیز ندارد. به نظر می‌رسد ائتلاف میانه‌روهای اسرائیلی شجاعت لازم را برای محکوم کردن اقدامات یک‌طرفه نتانیاهو و نقض توافق اسلو را ندارد. این امر به خوبی نشان می‌دهد که بی‌بی عملکرد قدرتمندانه‌ای از خوب برجا نهاده و منتقدان را به ساحت‌های واکنشی رانده است و از سوی دیگر نیز ائتلاف ژنرال‌ها تا کنون توانایی گرداندن بازی سیاست در سطح نتانیاهو را نداشته است. از سوی دیگر اخیراً گانتز اعلام کرده که این ائتلاف اگرچه درها را به روی حزب لیکود بسته، اما آن‌ها را قفل نکرده و حاضر به گفت‌وگو با نتانیاهو برای تشکیل کابینه است. به نظر می‌رسد تشکیل یک کابینه ائتلافی به این سبک بسیار دور از انتظار باشد و نتانیاهو نیازی به پذیرش این درخواست ندارد. در بیشتر نظرسنجی‌های جدید ائتلاف آبی و سفید بین 27 تا 32 کرسی را به دست آورده و به نظر می‌رسد طبق بیشتر نظرسنجی‌ها میانه‌روها و چپ‌گرایان روی هم رفته بین 40 تا 48 کرسی را به دست خواهند آورد که برای تشکیل کابینه باید به 61 برسد.
احزاب تاج‌بخش[1]
در تاریخ اسرائیل هیچ‌گاه هیچ یک از احزاب موفق به تشکیل دولت اکثریتی نشده و همواره احزاب برتر و بزرگ‌تر ناچار از ائتلاف با احزاب کوچک‌تر برای رسیدن به 61 کرسی لازم جهت تشکیل کرسی بوده‌اند. حدنصاب ورود به پارلمان اسرائیل در حال حاضر 3.25 درصد است، یعنی احزابی که بیش از این میزان رأی داشته باشند می‌توانند وارد کنست شوند. حد نصاب مذکور در میان نظام‌های سیاسی جهان جزء پایین‌ترین حد نصاب‌ها به شمار می‌آید و در عین حال مزایا و مضرات قابل توجهی را در پی دارد؛ از یکسو هرچه حد نصاب مذکور پایین تر باشد، می‌توان گفت نمایندگان و احزابی که وارد پارلمان می‌شوند بیشتر آینه و اراده افکار عمومی هستند و از سوی دیگر این امر باعث می‌شود احزاب بزرگ‌تر برای تشکیل کابینه دچار مشکل شوند و بدون حضور احزاب کوچک کابینه‌ای تشکیل نشود. این امر ممکن است منجر به بی‌ثباتی سیاسی شود. به هر حال حد نصاب 3.25 درصدی در رژیم صهیونیستی باعث شده اهمیت احزاب کوچک بسیار زیاد شود و گاه عدم رضایت احزاب کوچک منجر به تغییر نتیجه انتخابات شده است. برای مثال وقتی در سال 2009 حزب کادیما به رهبری تزپی لیونی با 28 کرسی، جایگاه نخست را کسب کرد، لیونی مأمور تشکیل کابینه شد، اما به دلیل اینکه نتوانست احزاب کوچک‌تر را راضی به تشکیل ائتلاف کند، رهبر حزب دوم یعنی بنیامین نتانیاهو تشکیل کابینه را برعهده گرفت. بدین ترتیب احزاب کوچک‌تر در اسرائیل را می‌توان تاج‌بخش نامید. در حال حاضر 2 حزب کولانو به به رهبری «موشه کلخون» و حزب حزب هویت به رهبری «موشه فیگلین» که هر دو از منظر ایدئولوژی متعلق به جناح راست هستند، اعلام کرده‌اند که درهای ائتلاف با هیچ یک از دو رقیب اصلی را نمی‌بندند و ممکن است وارد ائتلاف با هریک از آن‌ها شوند. همچنین حزب اسرائیل خانه ما به رهبری «آویگدور لیبرمن»، وزیر دفاع پیشین نیز که در پی اعلام آتش بس میان تل‌آویو و حماس در نوامبر 2018 از ائتلاف کابینه خارج شده بود نیز هیچ گونه اعلام موضعی درباره ائتلاف با هیچ یک از دو رقیب اصلی نکرده است.
از احزاب جناح چپ نیز حزب پل اعلام کرده حاضر است با هر یک از دو رقیب اصلی ائتلاف کند. البته احزاب و ائتلاف‌های عربی نیز در این میان از اهمیت بالایی برخوردار هستند. در سال 2015 مجموع احزاب عرب اسرائیل با عنوان «فهرست مشترک» روی‌هم رفته 12 کرسی به دست آوردند که در تاریخ بی‌سابقه بود، اما اتفاقاتی نیز که در این دوره رخ داد (به رسمیت شناخته شدن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل، تداوم شهرک‌سازی‌ها در کرانه باختری، محاصره غزه و تصویب قانون ملت یهود) نشان می‌دهد موفقیت انتخاباتی اعراب تأثیر چندانی در تغییر سیاست‌های نتانیاهو نداشته است و حزب لیکود با حضور نتانیاهو از یک حزب راست میانه به یک حزب کاملاً دست راستی و گاه راست افراطی مبدل شده است. گذشته از این تا کنون سابقه نداشته که هیچ یک از احزاب عربی وارد ائتلاف دولت اسرائیل شود. در روز 21 فوریه ائتلاف فهرست مشترک نیز انحلال خود را اعلام کرد و دو ائتلاف «خداش - تعال» به رهبری «ایمن عوده» و «احمد طیبی» راه خود را از ائتلاف «رع – بلد» به رهبری «منصور عباس» جدا کردند تا بتوانند از کاهش کرسی‌های خود در انتخابات بعدی جلوگیری کنند. در این میان نکته مهم اظهار نظر ایمن عوده مبنی بر اینکه در صورت لغو قانون دولت – ملت یهود حاضر است وارد ائتلاف دولت با لاپید و گانتز شود. بدین ترتیب به نظر می‌رسد بجز دو قطب بزرگ راست و میانه چرخش احزاب کوچک به سمت یکی از دو سو تعیین خواهد کرد که کابینه آینده اسرائیل تحت زعامت لیکود خواهد بود یا ائتلاف آبی و سفید. هرچند گانتز اعلام کرده با احزاب عربی ائتلاف نمی‌کند، اما برخی معتقدند این اظهارات صرفاً برای گرفتن حداکثر ممکن از رأی راست‌گرایان است. در حال حاضر احزابی که در این بخش از آن‌ها سخن رفت روی هم رفته 30 کرسی را در اختیار دارند و لذا از اهمیت بالایی برخوردار خواهند بود.
پی‌نوشت‌ها
در این مقاله از اطلاعات منتشر شده در کانال‌های تلگرامی لویاتان (https://t.me/Levi_athan) و بن‌بست خاورمیانه (https://t.me/Middleeastdeadend) استفاده شده است.
[1] .Kingmaker
