ایسنا، شهریورماه امسال، کلپورگان به عنوان نخستین روستای جهانی آسیا و اقیانوسیه در فهرست شورای جهانی صنایع دستی ثبت شد. گفته می‌شود قدمت سفالگری در این روستا به هفت هزار سال قبل برمی‌گردد. زنان روستا با بهره‌برداری از خاک آن منطقه هنر سفالگری را به همان شیوه سنتی حفظ کرده و طرح‌های سوزن دوزی بلوچی را روی سفال‌ها نقش می‌زنند.
در حال حاضر کلپورگان دو کارگاه سفالگری دارد. قدیمی‌ترین کارگاه که در حال حاضر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری عنوان دومین موزه زنده دنیا را هم به آن داده است پیش از انقلاب ساخته شده که تا کنون فعالیت می‌کند. سال گذشته کارگاه دیگری برای فعالیت زنان سرپرست خانوار در این روستا ساخته شد.
پروانه دهواری- مسئول کارگاه قدیمی و موزه زنده سفال- روز گذشته به ایسنا خبر داد که معاونت صنایع دستی سیستان و بلوچستان دستور داده کارگاه تعطیل شود اما معاون صنایع استان اظهار می‌کند ما فقط می‌خواهیم این کارگاه در انحصار عده خاصی نباشد بنابراین تصمیم گرفتیم آن را به صورت گردشی در اختیار صنعتگران روستا قرار دهیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی ایسنا با بهروز عیسی زهی- معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان – درباره کارگاه قدیمی سفالگری این روستا است.
ایسنا: مسئول کارگاه سفالگری کلپورگان که طبق تعریف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دومین موزه زنده دنیا محسوب می‌شود، اعلام کرده که شما دستور داده‌اید این کارگاه تعطیل شود. چرا چنین تصمیمی گرفتید؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان: مسئول کارگاه به اشتباه این اطلاعات را مطرح کرده است. تنها کارگاه موجود در روستای کلپورگان که کوره آن برای پخت سفال قابل استفاده است، کارگاهی است که در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در شهرستان سراوان قرار دارد. این کارگاه در گذشته در اختیار گروهی از صنعتگران قرار داشت و با توجه به اینکه نتیجه‌ای که مورد انتظار ما بود را نگرفتیم، فکر کردیم که کارگاه را به صنعتگر دیگری (پروانه دهواری) مسئول فعلی کارگاه بسپاریم تا شاید مشکل برطرف شود.
گروه زیادی از صنعتگران و سفالگران در روستای کلپورگان که اخیرا عنوان جهانی را به خودش گرفته است،فعالیت می‌کنند و نیاز دارند، سفال را بعد از ساخت، پخت و به بازار عرضه کنند. پیش از این،کوره کارگاه در اختیار خانواده صنعتگری قرار داشت که همیشه صنعتگران دیگر شکایت می‌کردند، اجازه استفاده از کارگاه و کوره را به آنها داده نمی‌شود. با بررسی‌هایی که انجام شد، احساس کردیم خانم پروانه دهواری بتواند همه صنعتگران روستا را راضی نگه دارد و این مشکل برطرف شود اما متاسفانه نه تنها بهتر نشد که این قضیه بدتر هم شد. هر گروهی از صنعتگران که تاکنون فضای کارگاه را در اختیار گرفته‌اند، آن فضا را انحصاری کردند و منافع شخصی‌شان در اولویت قرار گرفت و دیگران را فراموش کردند. با توجه به فضایی که در روستای کلپورگان وجود دارد، این دلخوری‌ها نیز بیشتر شد. روستای کلپورگان عنوان جهانی را به خودش گرفته است بنابراین نمی‌توان رویه آزمایشی را دنبال کرد به همین دلیل مبنا را بر این گذاشتیم با نظارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فضای کارگاه را به صورت نوبتی در اختیار همه صنعتگران روستا قرار دهیم. در آخرین بازدیدی که از روستا داشتیم بسیاری از خانواده‌ها که در خانه کار می‌کنند، سفال آماده دارند اما باید مدت‌ها منتظر بمانند تا اجازه پخت به آنها داده شود. حتی وقتی کارگاه در اختیار خانم پروانه دهواری قرار گرفت، اجازه پخت به برخی صنعتگران داده نمی‌شد. قبل از اینها، فضای کارگاه به مدت 16 سال در اختیار خانواده مرحوم دل مراد دهواری بود. در آن مدت هم ندیدیم که با توانمند کردن خودشان کاری کنند که دیگر به فضای آن کارگاه احتیاج نداشته باشند. این ضعف شخصی صنعتگر است که بعد از این همه سال نتوانسته از درآمد آن محل برای خودش کارگاه یا محل فروشی راه‌اندازی کند. این امر نشان دهنده این است که ادامه سیاست قبلی ما اشتباه است.
ایسنا: معاونت صنایع دستی چه برنامه‌ای برای گردشی شدن کارگاه روستا دارد؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان:نهایت زمان پخت سفال 48 ساعت است. فرض کنید 10 گروه سفالگر در روستا فعالیت می‌کنند. ظرفیت پخت سفال در کارگاه هم مشخص است. می‌توان سه روز را به یک گروه صنعتگر اختصاص داد تا بعد از مرحله پخت، سفال‌هایشان را جمع‌آوری کنند و کوره هم خنک شود. در واقع فقط بخش مربوط به کوره نوبتی می‌شود زیرا بسیاری از صنعتگران کار سفالگری را در خانه‌هایشان انجام می‌دهند و فضای کارگاه بیشتر حالت نمایشی و آموزشی دارد. بسیاری از صنعتگران به اینکه تمام فضای کارگاه در اختیار خانم پروانه دهواری است شکایت می‌کردند و می‌گفتند هر بازدید کننده‌ای که وارد می‌شود تمام خرید خود را آنجا انجام می‌دهد. به همین دلیل ما نیز فروش سفال در فضای کارگاه را ممنوع کردیم و با هماهنگی و همکاری دهیاری بخش فروش را به چند مغازه‌ای که روبروی کارگاه وجود دارد، منتقل کردیم.
ایسنا: این فروشگاه‌ها فعال شده‌اند؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان: طبق آخرین اخباری که از همکار فعال در روستا گرفتم، در حال حاضر دو فروشگاه فعال و شروع به فروش سفال کرده‌اند. این اتفاقات امری طبیعی است و من برای آن خوشحال هستم زیرا رقابت زیاد شده است.
ایسنا: بعد از عوض کردن مشعل کوره، صنعتگران کلپورگان بارها شاهد آتش گرفتن کوره بوده‌اند. حتی قبل از برگزاری جشن ثبت جهانی نیز این اتفاق برای بار دیگر افتاد و زمانی که ارزیابان شورای جهانی از کارگاه دیدن کردند دیوارها تازه رنگ شده بود تا این جشن با آبرو برگزاری شود. اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چه برنامه‌ای برای کوره کارگاه دارد؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان:یک روز قبل از جشن ثبت جهانی کوره آتش گرفت. ما مشعل دیگری را تهیه کردیم تا در کارگاه نصب و دوباره راه‌اندازی شود. نصب مشعل یک کار تخصصی است. ما برای راه‌اندازی کوره تلاش زیادی کردیم و چون آن زمان به بازدید ارزیابان شورای جهانی صنایع دستی نزدیک شدیم، به ناچار درخواست کردیم از همدان دو مشعل بفرستند و نصب کنند اما اینکه صنعتگران نتوانستند به درستی از این مشعل‌ها استفاده کنند، ما مقصر نیستیم.
سفالی که پیش از این با قیمت 25 هزار تومان فروخته می‌شد، در حال حاضر به 75 هزار تومان افزایش پیدا کرده و اصل رقابت از بین رفته است. بسیاری از صنعتگران که در خانه کار می‌کنند،اعلام کردند، حاضرند کوره کارگاه برای پخت سفال در اختیارشان قرار بگیرد و محصولات‌شان را با هر قیمتی که معاونت صنایع دستی تعیین می‌کند، عرضه کنند. با نوبتی شدن کارگاه برای صنعتگران و پخت سفال‌هایشان، میزان عرضه آنها هم بالاتر می‌رود. این تنش‌ها کم کم از بین می‌رود و زمانی که مردم ببینند محصولات‌شان فروش دارد به جای درگیری به فکر تولید و راه اندازی کوره در خانه‌هایشان می‌افتند تا متکی به کوره کارگاه نباشند.
ایسنا: بسیاری از صنعتگران معتقدند هزینه تهیه و ساخت کوره بالاست و آنها توانایی تامین این هزینه را ندارند. چطور هر کدام می‌توانند یک کوره راه‌اندازی کنند؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان : با توجه به قانون جدید حمایت از ایجاد اشتغال در مناطق روستایی و عشایری، تسهیلات کم بهره از محل صندوق ملی به روستائیان تعلق می‌گیرد و می‌توانند کوره راه‌اندازی کنند.
ایسنا: مبلغ تسهیلاتی که به آنها تعلق می‌گیرد، چقدر است؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان : حدود 10 میلیون تومان
ایسنا: این مبلغ برای راه‌انداز کوره کافی است؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان : بله. یک کوره سنتی ساده، مشعل و مخزن سوخت هزینه زیادی نمی‌خواهد.
ایسنا: به فرض که هر صنعتگر در خانه خود یک کوره هم راه‌اندازی کرد. آیا این اقدام مشکلات ایمنی به وجود نمی‌آورد. کوره کارگاه تا کنون چندین بار سابقه آتش سوزی داشته است. چه تضمینی وجود دارد که این اتفاق در خانه ها نیفتد؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان:ما درباره فضای شهری صحبت نمی‌کنیم. من داخل تک تک خانه صنعتگران رفتم. آنها در خانه‌هایشان حیاط های بزرگی دارند. راه‌اندازی کوره نیاز به فضای آن چنانی هم ندارد. زمانی که انجمن سفالگران و استادان این حوزه از روستا دیدن کردند معتقد بودند حتی نیازی به ساخت کوره نیست و صنعتگران می‌توانند به شکل سنتی سفال‌های خود را پخت کنند. کوره‌های سنتی به این شکل بود که چاله‌هایی با عمق یک متر و نیم حفر می‌کردند و از پا نخل‌های روستا هم برای سوخت استفاده می‌شد اما صنعتگران حتی ازاین موضوع هم استقبال نکردند. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تعهدی در قبال صنعتگر ندارد که فضا و امکانات در اختیار آنها قرار دهد با این وجود فضای موجود را در اختیار آنها قرار داده‌ایم تا به درستی از آن استفاده کنند. به همین دلیل بهترین راه چاره استفاده نوبتی با نظارت دهیاری روستا است .
ایسنا:تکلیف بخشی که هر روز صنعتگران در کارگاه مشغول به کار می‌شوند، چه می‌شود؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان : در آن بخش می‌توان روند آموزش را ادامه داد.
ایسنا: مسئولیت آموزش را به چه کسی واگذار می‌کنید؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان: آقای بارک زهی همکار ما می‌تواند این کار را انجام دهد.
ایسنا: این سنت توسط زنان روستا حفظ شده و آنها سفالگری را انجام می‌دهند، چطور یک مرد می‌تواند این مسئولیت را بر عهده بگیرد؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان: ما همچنان از مربیان و سفالگران پیشکسوت برای آموزش استفاده می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم. همچنین ما با آسیه دهواری که قبلا مسئولیت کارگاه را بر عهده داشته است صحبت کردیم تا بخش آموزش را بر عهده بگیرد و هر آنچه که لازم باشد را در اختیار بگذاریم.
ایسنا: مگر با خانم آسیه دهواری که قبلا مسئولیت کارگاه را برعهده داشت با مشکل روبرو نشدید؟ در حال حاضر این خانواده سفال را با قیمت‌هایی که هیچکس نظارتی روی آن ندارد در فروشگاهی در زاهدان عرضه می‌کند. معاونت صنایع دستی چطور می‌خواهد برای بار دیگر این مسئولیت را به عهده این صنعتگر بگذارد؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان: خانم آسیه دهواری که قبل از پروانه دهواری مسئولیت کارگاه را بر عهده داشت محصولات خود را با هر قیمتی که دوست داشت عرضه می‌کرد. متاسفانه ما نیز مثل سابق که می‌شد صنایع دستی را قیمت گذاری کرد ساز و کاری نداریم. قیمت محصولات را نیز بازار و صنعتگر مشخص می‌کند. آن زمان تصمیم گرفته شد که کارگاه در اختیار پروانه دهواری قرار بگیرد. زمانی که بحث جهانی شدن روستا مطرح شد، به مدت ده روز شب و روز در حال رفت و آمد به روستا بودیم و با سایر صنعتگران ارتباط گرفتیم و متوجه شدیم این خانم نیز در حال سوء استفاده از کارگاه و صنعتگران دیگر است. برای مثال از یک لیوانی که با قیمت 20 هزار تومان عرضه می‌شد، فقط مبلغ 2000 تومان به صنعتگر تعلق می‌گیرد. با مردم و دهیار صحبت کردیم تا برای آنکه عدالت رعایت شود و همه از آن فضا بهره‌مند شوند پخت سفال نوبتی انجام شود.
ایسنا: با اینکه نسبت به عملکرد مسئول فعلی کارگاه (پروانه دهواری) نقد زیادی دارید، عجیب است که از او در مراسم جشن ثبت جهانی تقدیر کردید؟
معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان: با آنکه آن اقدام کار من نبود اما از خانم پروانه دهواری به عنوان یک صنعتگر تقدیر کردیم. قرار نیست ما با مردم آنجا یا صنعتگر لج و لجبازی کنیم. ما باید مردم روستا را به سمتی هدایت کنیم تا صنعتگران روی پای خودشان بایستند و این سیاست را اجرایی کنیم.
گفت‌وگو از کبریا حسین‌زاده خبرنگار ایسنا.
