فراتاب - گروه بین الملل: «عبدالله گل»، رئیس‌جمهور پیشین ترکیه در توئیت جدیدی با لحنی محتاطانه لب به انتقاد از حزب عدالت و توسعه گشود. این اقدام باعث شده جنجال جدیدی در خصوص قصد وی مبنی بر ورود به عرصه انتخابات ریاست جمهوری سال 2019 و رویارویی احتمالی با رجب طیب اردوغان به وجود بیاید در مورد ترکیه سؤال اصلی این است که آیا دموکراسی متزلزل این کشور در آستانه احضار است؟
سرکوب پنهان و از میان بردن نهادهای دموکراتیک کشور پس از کودتای نافرجام جولای 2016 توسط رجب طیب اردوغان مرد قدرتمند ترکیه شدت یافته است. اما شبح غم و ناامیدی که می‌رفت سراسر کشور را فراگیرد، با به سخن آمدن رئیس‌جمهور پیشین در حال کنار رفتن است.
شخصی که مدت‌ها است تنها رقیب مهم اردوغان به‌حساب می‌آید انتقاد به اقدامات جدید حزب را آغاز کرده است. حزب حاکم اخیراً قانونی را از تصویب گذارند که شهروندان عادی حامی دولت و اردوغان در شب کودتا را از هرگونه پیگیری قضایی مصون می‌کند.
گول مثل همیشه با لحنی محتاطانه نوشت که اگرچه او معتقد است این فرمان برای حمایت از «شهروندان قهرمان ما» که در شب کودتا برای مقابله با کودتاچیان به خیابان‌ها ریختند صادرشده، اما جمله‌بندی آن «مبهم» و «مشکل‌آفرین» است و با روح حاکمیت قانون همخوانی ندارد.
او افزود بنابراین به‌منظور جلوگیری از رخ دادن حوادثی که در آینده ممکن است «همه ما را متضرر سازد»، امیدوار است که مسئولان این موضوع را دقیق‌تر بررسی کنند.
حتی همین انتقاد ملایم نیز امیدها را برانگیخته که عبدالله گول سرانجام برای به چالش کشیدن متحد پیشینش و نیز بازگرداندن کشور از لبه پرتگاه به میدان آمده است. او در دوره‌ای که تصدی وزارت خارجه ترکیه را بر عهده داشت٬ به موتور روابط خوب آنکارا و اتحادیه اروپا مبدل شد و به‌این‌ترتیب قدرت نرم ترکیه در خاورمیانه را افزایش داد. گول نه‌تنها به‌طور عمومی از سیاست‌های رئیس‌جمهور انتقاد کرده٬ بلکه در مقابل او قرارگرفته است. وقتی ربات‌های مجازی اردوغان، گول که در انگلستان تحصیل‌کرده را متهم به همکاری با رؤسای امپریالیستش کردند٬ او پاسخ داد به‌عنوان «فردی معتقد به آزادی اندیشه و بیان که از ارکان حزب عدالت و توسعه نیز به‌حساب می‌آید٬ من به بیان نظراتم ادامه خواهم داد.»
همچنین «راسن کاکر»، کارشناس جنبش‌های اسلامی در ترکیه نیز در کانال خبری مستقل و آنلاین «مدیا اسکوپ تی وی» اعلام کرد: اردوغان و متحدانش از اعلام حضورِ گول «به‌شدت ترسیده‌اند» و چنانچه گول به این رویه ادامه دهد «زندگی برای اردوغان بسیار دشوارتر خواهد شد.»
اما اگر عبدالله گول چنین قصدی نداشته باشد چه؟ اگر اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شود که قرار است در نوامبر 2019 برگزار شود، به‌طور رسمی از قدرت جدیدی که بر اساس اصلاحات قانون اساسی به قوه مجریه واگذارشده برخوردار می‌شود و لذا بزرگ‌ترین نگرانی این است همه انتخابات پس آن چیزی بیش از مهر لاستیکی تأیید اقدامات حکومت فردی اردوغان نباشد.
البته باید توجه داشت که گول به خاطر عدم ایستادگی در برابر اقتدارگرایی فزاینده اردوغان در دوران ریاست‌جمهوری‌اش که در سال 2014 به پایان رسید به‌شدت موردانتقاد است. حتی ترس گول از رویارویی با نخست‌وزیر وقت باعث گمانه‌زنی دراین‌باره شد که مبادا اردوغان به اطلاعات خاصی از رئیس‌جمهور وقت در اختیار دارد. اما درواقع گول می‌ترسید با حمله به اردوغان پایگاه مشترکی که بدون حمایت آن برای خودش هم آینده سیاسی متصور نبود، تضعیف شود و عموم مردم متوجه چنددستگی در اردوگاه محافظه‌کاران شوند. به همین دلیل بود که خیلی طول کشید تا جنگ آک پارتی و گولنیست ها (که متهم به برنامه‌ریزی کودتا هستند) علنی شود.
یکی از روشنفکران برجسته محافظه‌کار که او نیز مانند بسیاری در ترکیه تنها به‌شرط ناشناخته ماندن پذیرفت که اظهارنظر کند می‌گوید: «اردوغان، گول را به دوئل فراخوانده اما گول خود را محدود به تیراندازی از دور کرده است.» او همچنین حمله غیرمستقیم اردوغان به گول را نیز یادآور شد. اردوغان آخر هفته گذشته فریاد می‌زد: «افرادی که وقتی ترکیه ملتهب بود، جهان اسلام در آتش می‌سوخت و انسانیت در معرض خطر بود زبان به کام گرفته بودند ... چرا حالا ناگهان روی صحنه آمده و درباره همه‌چیز اظهارنظر می‌کنند؟ ... علت این شیطنت چیست؟ وقتی ترکیه در حال نبرد بر سر آزادی ملی خود است ما باید متحد باشیم.»
برخی نظرسنجی‌ها می‌گویند گول می‌تواند بار دیگر ریاست جمهوری را ببرد، اما همچنان که یکی از منتقدان معتقد است بزرگ‌ترین خطر موجود این است که گول اهل ریسک کردن نیست و مشخص نیست بتواند زیر فشار شدید اردوغان دوام بیاورد: «گول کلید موفقیت را بدون کوچک‌ترین ریسک می‌خواهد.»
بااین‌حال هم روشنفکران و هم نظرسنجی‌ها موافق‌اند که تنها عبدالله گول ظرفیت برگرداندن ورق را دارد. گول تنها شخصیت سیاسی است که می‌تواند حمایت دو قشر بسیار مهم در ترکیه (که تا حدودی هم با یکدیگر همپوشانی دارند) را به دست بیاورد؛ محافظه‌کاران مذهبی راست‌گرا و کردها.
کاکر معتقد است: «این معیار خوبی است که ببینیم فردی همچون گول، به‌صرف انتشار یک توئیت چه بحران عمیقی در اپوزیسیون و نیز درون دولت به وجود آورده است.»
یک دیپلمات ارشد پیشین اهل ترکیه که او نیز تنها به قید گمنام ماندندش گفت‌وگو با المانیتور را پذیرفت می‌گوید: «گول یکی از معدود رهبران ترکیه است که جایگاه جهانی ترکیه را به‌عنوان شریک مهم غرب احیا کند و الهام‌بخش مسلمانان درحرکت به‌سوی دموکراسی باشد.»
تحت قوانین موجود، گول می‌تواند به‌عنوان یک کاندیدای مستقل با داشتن 100 هزار امضا در انتخابات شرکت کند. یک سیاستمدار متنفذ که با حزب کُردی دموکراتیک خلق‌ها روابط نزدیکی دارد و خواسته به دلیل حساسیت این موضوع اسمی از او برده نشود گفت: «جمع‌کردن این تعداد امضا کار آسانی است.» او همچنین به المانیتور خبر داد که بلوک ح د پ برای بررسی اینکه اگر گول مقابل اردوغان کاندیدا شد، باید از او حمایت کند یا نه نیازمند مدتی زمان است. بااین‌حال او افزود البته برداشت مشترکی که در حال پدیدار شدن است نشان از آن دارد که «ما مجبور از این کار هستیم، زیرا گول تنها کسی که می‌تواند اردوغان را مغلوب سازد و ثبات و حاکمیت قانون را در ترکیه تا پیش از آنکه کاملاً از میان برود، تا حدی احیا کند.»
اگرچه گول نیز مانند بسیاری از سیاستمداران ترکیه‌ای که تمایلات ملی‌گرایانه‌ای دارد، به‌خوبی درک می‌کند که ترکیه ناچار از این است که به مطالبات کُردها به‌طور معنی‌داری پاسخ دهد. او نخستین کسی بود که از فتح باب دولت برای مذاکره با «عبدالله اوجالان»، رهبر حزب کارگران کردستان در سال 2009 پرده برداشت.
من و «چنگیز چاندار»، ستون نویس المانیتور، در میان روزنامه‌نگارانی بودیم که گول را در سال 2009 در سفر به تهران همراهی کردیم، او در حین پرواز به ما گفت: «اخبار بسیار خوبی درباره مسئله کُردی در روزهای آتی خواهد رسید.»
صداقت و اشتیاق او نسبت به این امر کاملاً محسوس بود.
سیاستمدار کُرد مذکور همچنین افزود، حتی اگر «مرال آکشنر»، سیاستمدار راست‌گرای ناسیونالیست که از امیدهای پیروزی در انتخابات به شمار می‌آید و می‌خواهد اپوزیسیون را نمایندگی کند، به‌صف حامیان عبدالله گول بپیوندد، کُردها بازهم از گول دست نخواهند کشید. ائتلاف با آکشنر برای گول این مزیت را دارد که اردوگاه اردوغان نمی‌تواند برای شکست دادن وی متوسل به شعارها و اباطیلی ازجمله این شود که «گول با تروریست‌ها همدست شده است.»
روشنفکر محافظه‌کاری که سابقاً از او سخن به میان آوردیم معتقد است، حرکت بعدی گول می‌تواند این باشد که وضعیت اضطراری – که قرار است در 15 ژانویه در مورد تمدید آن رأی‌گیری شود – نباید دیگر ادامه پیدا کند و توضیح دهد که چرا.
در میان اما وضعیت «کمال قلیچداراوغلو»، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق که اپوزیسیون اصلی به‌حساب می‌آید نیز جالب‌توجه است. او در حال آماده شدن برای اعلام کاندیداتوری‌اش است. اگرچه از هنگامی‌که قلیچداراوغلو رهبری جمهوری خواهان را در سال 2010 برعهده‌گرفته، این حزب هیچ پیروزی‌ای به دست نیاورده، اما به گواه مقامات این حزب که المانیتور حاضر به گفت‌وگو شده‌اند، او دچار این توهم است که می‌تواند رهبری بلوک اپوزیسیون را به دست گیرد. ظاهراً قلیچداراوغلو قصد دارد، آکشنر و ح د پ را مجاب کند تا از او حمایت کنند. در مقابل او در صورت پیروزی آکشنر و یک کُرد عضو ح د پ را به‌عنوان معاونان خود بر خواهد گزید. رأی حزب جمهوریت در حدود 25 درصد است، ازاین‌رو به میدان آمدن قلیچداراوغلو احتمالاً به اردوغان کمک کند تا 50 درصد به‌علاوه یک از آرا که برای پیروزی در دور اول به آن نیاز دارد را به دست بیاورد.
بنابراین هم برای آکشنر و هم برای کُردها بهتر است که روی یک بلیط برنده شرط‌بندی کنند و به صندلی محکمی تکیه زنند. مشخصاً این بلیط گول است نه قلیچداراوغلو. سیاستمدار کُرد مذکور همچنین اشاره می‌کند: «این خیلی واضح است. اگرچه آخرین حربه اردوغان برای دست‌یابی به قدرت ممکن است، تقلب در انتخابات باشد، اما پیروزی اپوزیسیون در صورت کنار کشیدن قلیچداراوغلو محتمل‌تر است.» بنابراین وظیفه تاریخی گول این است که کاندیدا شود و البته وظیفه تاریخی قلیچداراوغلو این است که کاندیدا نشود. باوجود همه امیدواری‌هایی که از به میدان آمدن گول سرچشمه گرفته، متأسفانه این سؤالات که سرانجام کدام فرد علم مقابله با اردوغان را بر خواهد افراشت و نیز اینکه اردوغان برای از میدان به درکردن رقیبانش چقدر آماده است، بدون پاسخ می‌ماند.
برگردان به فارسی: منصور براتی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
