فراتاب – گروه بین الملل: مدتي است كه مسعود بارزاني رئيس اقليم كردستان عراق در سخنراني هاي خود خواهان برگزاري يك همه پرسي براي تعيين حق سرنوشت كردها در عراق مي باشد. بارزاني معتقد است شرايط مهياست و زمان آن فرا رسيده است كه مردم كردستان از طريق برگزاري همه پرسي سرنوشت خود را تعيين كنند و از بين 3 گزينه استقلال، كنفدراليسم و يا همين عراق فدرال يكي را انتخاب نمايند تا سياستمداران اقليم براساس اين راي، نقشه راه خود را تعريف كنند. بارزاني اصرار دارد در 2017و با توجه به شرايط عراق و سوريه كه درگير مبارزه با تروريسم هستند و همچنين سرگرم بودن ايران و تركيه به ديگر مسائل منطقه اي از فرصت بهره برداري نموده و مساله استقلال كردستان را به نام خود در تاريخ به ثبت برساند. در اين يادداشت مي خواهم با تشريح شرايط داخلي و منطقه اي اقليم كردستان اين مساله را بررسي كنيم كه آيا اقليم كردستان به سمت استقلال پيش مي رود يا كنفدراليسم؟ و يا تنها طرح اين مساله از سوي آقاي بارزاني براي جلب حمايت بين المللي و خوراک در رسانه هاست؟
الف) شرايط داخلي اقليم
- وضعيت اقتصادي
- شرايط فعلي اقليم كردستان بحراني است. وضعيت اقتصادي اقليم وخيم است بسياري از سرمايه گذاران خارجي منطقه را ترك كرده اند. قيمت نفت كاهش يافته، حكومت مركزي بودجه اقليم را پرداخت نمي كند و از طرفي اقليم درگير مبارزه با گروه تروريستي داعش در مرز 1050 كيلومتري خود است.
- زير ساخت هاي اقليم فراهم نيست، مردم با كمبود خدمات از جمله برق يا آب، بهداشت، كشاورزي و .... مواجه هستند. دولت توان پرداخت حقوق كارمندان خود را ندارد، بودجه اقليم به نصف كاهش يافته است و به نوعي نارضايتي عمومي وجود دارد.
- وضعيت سياست داخلي
- گروه هاي كرد براي اعلام استقلال نظر واحدي ندارند. ضمن اينكه در باره ي حوزه جغرافيايي برگزاري نيز هنوز شفافيت لازم وجود ندارد و وضعيت مناطق مورد منازعه از جمله كركوك هنوز مشخص نيست.
- برخي گروه ها از جمله جنبش تغيير خواهان اصلاحات و تغيير ساختار اقليم از رياستي به پارلماني و كاهش اختيارات مسعود بارزاني هستند، به دليل همين درگيري هاي سياسي پارلمان اقليم به حالت تعليق در آمده است و توان قانون گذاري ندارند.
- اختلافات با بغداد به دليل صادرات يك طرفه از سوي اقليم و عدم پاسخگويي به حكومت مركزي تشديد شده است.
ب) وضعيت كشورهاي منطقه اي و فرامنطقه اي
- ج.ا.ایران خواهان اتحاد و يكپارچگي ارضي كشور عراق است و مخالفت خود را براي هرگونه تقسيم و تجزيه عراق اعلام كرده است.
- تركيه و بويژه اردوغان تاكنون به دليل روابط اقتصادي و نفتي كه با بارزاني پيدا كرده است، اعلام موضع صريحي نداشته است لكن حزب عدالت و توسعه معتقد است، دورنماي استقلال اقليم كردستان عراق، بيش از پيش تصوير منطقه اي كه با مرزبندي هاي ساختگي به دنبال توافقنامه سايكس پيكو در سال 1916 ميلادي بي ثبات شده، پيچيده تر مي شود. البته ترك ها به دليل جمعيت كردهاي خود و درگيري هايي كه با حزب كارگران كردستان (پ.ك.ك) دارد نگراني هايي نيز دارند.
- آمريكايي ها الان روابط خوبي با كردها دارند، نيروهاي آنها در اربيل مستقر و چند پايگاه نظامي نيز در اقليم به بهانه مبارزه با داعش داير كرده اند و اگرچه طرح تقسيم عراق به 3 بخش فدرالي نيز توسط بايدن در سال 2007 مطرح شد اما آمريكايي ها معتقدند كه الان زمان مناسبي براي اعلان استقلال نيست و سياست آمريكا احترام به تماميت ارضي عراق است البته به نظر مي رسد رفتار آمريكايي ها در كردستان با سياست آنها مغاير است و رفتارها و آنها مثل ايجاد انعقاد پروتكل نظامي، ايجاد پايگاه نظامي، فروش سلاح به صورت مستقيم، سياست خارجي ويژه با كردها و .... همه به نوعي باعث واگرايي كردها از حكومت مركزي مي گردد.
- اتحاديه اروپا: نمايندگي هاي اتحاديه اروپا نيز در سال گذشته ديدارهايي با مسئولين اقليم داشتند و با استقلال كردستان در زمان فعلي مخالفت كردند.
- در حال حاضر برخي كشورهاي منطقه مثل رژيم صهيونيستي و سعودي ها از جمله موافقان مساله استقلال كردستان مي باشند و بر طبل جدايي و حمايت از كردستان مي كوبند.
ج) بررسي مساله برگزاري همه پرسي تعيين سرنوشت
- اكثر گروه هاي داخلي و كشورهاي خارجي معتقدند با توجه به شرايط داخلي و خارجي اقليم، الان زمان مناسبي براي برگزاري همه پرسي تعيين سرنوشت نيست اما آقاي مسعود بارزاني رئيس اقليم كردستان و اعضاي حزب ايشان يعني حزب دمكرات كردستان عراق بر اين موضوع مصر هستند كه بايد اين اقدام انجام شود. آقاي مسعود بارزاني معتقد است: «اين همه پرسي به معناي اعلان استقلال نخواهد بود بلكه براي آگاهي از اراده و نظر مردم كرد در باره استقلال و براي آن است كه رهبران سياسي كردستان اراده مردم را در زمان و شرايط مناسب اجرا كنند. شرايط كنوني براي تصميم گيري كردها در باره سرنوشت شان مناسب است اگر مردم كردستان منتظر هستند كس ديگري حق تعيين سرنوشت را به آنها هديه كند. استقلال هرگز به دست نخواهد آمد. اين حق وجود دارد و مردم كردستان بايد آن را بخواهند و به جريان بياندازند. كردها هميشه قرباني مصائب و درگيري هاي منطقه بوده اند. كردستان نيز همچون اسكاتلند، كاتولونيا و كبك و مكان هاي ديگر حق بيان نظر خود را در باره تعيين سرنوشت خويش دارد و اين حق قابل مذاكره نيست.» (سایت دولت بهار-14/11/94)
آقاي بارزاني اصرار دارد حتماً بايد مساله برگزاري همه پرسي تا قبل از پايان2017 و خروج داعش از عراق و قدرت يابي حكومت مركزي ولو در استان اربيل و دهوك شده است انجام پذيرد.
د) استقلال يا كنفدراليسم
- با توجه به شرايط داخلي اقليم بويژه وضعيت بد اقتصادي آن و همچنين شرايط منطقه اي و عدم رضايت كشورهاي همسايه و محدوديت هاي ژئوپلتيكي اقليم كردستان و عدم دسترسي به دريا و آبهاي آزاد به نظر مي رسد كردها قصد دارند با توجه به ضعف حكومت مركزي دست بالا را بگيرند و از موضوع استقلال به عنوان كارتي براي تحت فشار قرار دادن دولت مركزي جهت به دست آوردن امتياز بيشتر و همچنين تبليغات سياسي براي آرام كردن وضعيت ناطلوب اقليم استفاده مي كنند.
بر همين اساس كردها مي خواهند به قول معروف «به مرگ بگيرند تا به تب راضي شوند» يعني مي خواهند شعار استقلال را بدهند تا حكومت مركزي به كنفدراليسم راضي شود و وقتي كه اين گونه شد يك گام با استقلال فاصله خواهند داشت و سپس مي توانند طي يك برنامه كوتاه مدت يا ميان مدت زيرساخت هاي استقلال خود را فراهم نموده و سپس طي يك پروسه قانوني و بدون ايجاد تنش بين المللي و با يك نظر خواهي مجدد، كه نيازي به حكومت مركزي نخواهد داشت از عراق جدا شوند.
سعيد رمضاني – دانشجوي دكتري جغرافياي سياسي دانشگاه تهران
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
