فراتاب - گروه بین الملل: ترکیه جمعه شب شاهد تلاش گروهی از نظامیان این کشور برای کودتا و ساقط کردن نظام سیاسی تحت امر رجب طیب اردوغان بود که پس از کش و قوس بسیار این تلاش نافرجام ماند، اردشیر پشنگ تحلیلگر مسائل سیاسی به واکاوی این کودتا و دلایل شکست آن می پردازد. اردشیر پشنگ از پژوهشگران ارشد مسائل خاورمیانه و نیز کشور ترکیه،است به سراغ او رفتیم تا از چگونگی وقوع و نیز دلایل شکست کودتای ترکیه مطلع شویم.
مشروح این گفت و گو در ذیل می آید:
**به عنوان نخستین سئوال بفرمایید که عناصر اصلی تشکیل دهنده کودتای نافرجام شب گذشته چه گروههایی بودند و مهمترین خواسته و برنامه آنها چه بود؟
پشنگ: آنگونه که رسانه ها و برخی مقام های ترکیه اعلام کرده اند کودتا توسط بخشی از نیروهای ارتش این کشور شامل نیروی هوایی و زمینی رهبری شده است. در این عملیات اما دیگر گروههای نظامی و انتظامی از کودتاچیان حمایت نکردند. طبق بیانیه ای که کودتاگران در ساعات پایانی جمعه شب در تلویزیون دولتی ان.ار.تی قرائت کردند به نظر می رسد اینان وفاداران به نظام لائیک و کمالیستی ترکیه بوده اند که از قدرت گیری بیش از پیش اسلامگرایان از یک سو و نیز ناامن شدن ترکیه در داخل مرزها و نیز شکست های متعدد در سیاست خارجی از سوی دیگر ناراضی بودند و به همین دلیل اردوغان را متهم به خیانت به کشور کرده بودند.
**علت اینکه کودتا شکست خورد از منظر عملکرد نظامیان چه بود؟
پشنگ:دلایل مختلف و متعددی را برای چرایی شکست این کودتا می توان بر شمرد در اینجا بنده به دلایل و عوامل مختلف و موثر در چرایی شکست کودتا اشاره می کنم:
نخست اینکه، کودتا مورد حمایت عمومی نظامیان قرار نداشت. در همان ساعت اولیه، فرمانده نیروی دریایی این کشور از کودتا تبری جست و از آن حمایت نکرد. از طرفی خود کودتاچی ها در دو نیروی هوایی و زمینی هم نتوانسته بودند اکثریت را با خود همراه سازند به نحوی که عموماً برای جلوگیری از مخالفت مقامات بالادستی، اقدام به بازداشت آنها کرده بودند. البته یکی از عوامل موثر در این ناتوانی ارتش، به تصفیه های مختلف و متعدد در داخل ارتش باز می گردد که از 2002 تاکنون در چند مرحله انجام شده است.
دوم اینکه، فقدان برنامه ریزی دقیق و منسجم در بین کودتاچیان کاملا مشهود بود. اینکه در 1 تا 2 ساعت اولیه، که زمان طلایی برای کودتا به شمار می رود آنها نتوانستند اماکن حساس و موثر نظیر رسانه های جمعی (به غیر از ان.ار.تی)، ساختمان های اصلی و مهم را تصرف کنند. همچنین کودتاچی ها برنامه روشنی برای بازداشت رهبران سیاسی نداشتند و به نظر می رسد فاقد اطلاع دقیق از مکان رئیس جمهور و یا نخست وزیر بودند.
همچنین نظامیان نتوانستند جلوی فرصت واکنش دولت و طرفدارانش را بگیرند. اردوغان با استفاده از خطوط اینترنتی و اسکایپ با یک تماس تلفنی با شبکه سی.ان.ان.ترک از هوادارانش خواست به خیابان ها بریزند همزمان نخست وزیر و دیگر مقامات اصلی دولت نیز به صورت مداوم چنین پیام هایی را که نقش قابل توجه در بسیج مردمی داشت منتشر می کردند.
**تاثیر مردم و نیز شبکه های اجتماعی در جلوگیری از کودتا چگونه بود؟
پشنگ:باید به طور کلی گفت جامعه ترکیه نسبت به جامعه این کشور در دهه های 1980 و 1990 بسیار تغییر کرده و سطح آگاهی های سیاسی و اجتماعی بالاتر رفته است، مردم، احزاب و رهبران سیاسی ممکن است از اردوغان ناراضی باشند اما نیک می دانند کودتای نظامی گزینه مناسبی برای ایجاد تغییر نیست چرا که خود بارها این مساله را تجربه کرده بودند، تجاربی که تلخ، سخت و بعضاً خونین نیز بوده است.
شبکه های اجتماعی و رسانه های غیررسمی هم در ایجاد انسجام و نوعی واکنش سریع مردم در برابر کودتاچیان نقش غیرقابل انکاری ایفا کرد. نظامیان ترکیه طبق سنت اخلاف خود قبل از هرجایی ساختمان تلویزیون ملی ترکیه را تسخیر و برنامه هایش را قطع کردند.آنها سپس با یک ساعت اختلاف، بیانیه کودتا را قرائت کردند اما دیگر این زمان با دوره پیشین متفاوت شده است. چون دهها و صدها رسانه دیگر همزمان داشتند وقایع را مخابره می کردند.
نکته مهم دیگر بودن حامیان فعال حزب عدالت و توسعه بود اگر در سال 1996 در پی کودتای سفید ارتش، نجم الدین اربکان مجبور به استعفا شد یکی از دلایل آن فقدان همین حامیان و وفاداران فعال و سرسخت بود اما دیشب شاهد بودیم پس از پیام اردوغان چندین هزار نفر راهی خیابانها شدند و حتی عده ای به مانند وقایع میدان تیان آنمن پکن، جلوی تانکها دراز کشیدند تا مانع از حرکت عادی آنها شوند.
**احزاب سیاسی اعم از متحدان و رقبای اردوغان در این کودتا چه نقشی داشتند؟
پشنگ: حرکت فعالانه احزاب مختلف در حمایت از دولت در برابر کودتاچیان یک نقطه عطف تاریخی در سپهر سیاست ترکیه به شمار می رود. همه احزاب اعم از چپ، ملی گرا و کُرد بلافاصله با صدور بیانیه هایی کودتا را محکوم کردند. در این بین واکنش صلاح الدین دمیرتاش در نوع خود جالب توجه تر بود چرا که همانطور که می دانیم ماههای بسیاری است از سوی اردوغان و حزب حاکم فشار عدیده ای علیه وی و هم حزبی هایش (دموکراتیک خلق ها) وارد می شود، و حتی تقاضای یک زندان طویل المدت برای او شده است و بارها حتی از سوی برخی مقامات رسمی با کلماتی نظیر تروریست یا حامی تروریسم مورد حمله واقع شده است، اما دیشب شاهد بودیم که دمیرتاش نه تنها کودتا را محکوم کرد بلکه از طرفدارانش به طور عام و کُردها به طور خاص خواست تا به خیابان ها آمده و مانع از پیروزی کودتاچیان شوند. این بیانگر نوعی بلوغ و پختگی سیاسی در بین احزاب مختلف سیاسی فعلی در ترکیه است که پیش از این و در موارد مشابه قبلی دیده نمی شد.
**اما در این بین برخی معتقدند که این کودتا نمایشی بوده و یا توسط حزب حاکم مدیریت شده است یا در حالتی روی داده که آنها از وقوعش خبر داشته و برای مقابله با آن کاملا آماده بودند، چرا چنین شایعات و مباحثی درست در روز شکست کودتا در جامعه ترکیه و حتی در بین برخی تحلیلگران مطرح می شود؟
پشنگ:بله چنین مباحثی نیز مطرح است حتی هشتگ «کودتا نبود تئاتر بود» در شبکه های اجتماعی ترکیه ای در رتبه پنجمین جستجو قرار گرفت و باید گفت عوامل مختلفی در ایجاد چنین ذهنیتی موثر هستند. به طور مثال عملکرد اردوغان در فردای پس از انتخابات پارلمانی خرداد گذشته را به یاد آوردیم در زمانی که حزب حاکم نتوانست اکثریت پارلمانی را مانند سه دوره پیشین از آن خود کند و می بایست دولت ائتلافی تشکیل می شد اما اردوغان با خریدن زمان چنین کاری نه تنها نکرد بلکه عملاً زمینه ساز ورود کشور به یک جنگ داخلی شد دوباره شعله آتش جنگ با کردها را روشن کرد مساله داعش و مبارزه با آن که تا پیش از انتخابات مطرح نبود را مطرح کرد و به قولی با دمیدن به آتش ملی گرایی و ایجاد رعب و هراس در بین مردم نسبت به گسترش بحران و ناامنی، باعث شد تا آرای بیشتری در انتخابات زودهنگام جلب کند و یکبار دیگر اکثریت پارلمانی را از آن خود کند.
همچنین مساله دیگری که به این شایعات دامن می زند در خصوص معرفی متهم کودتا است، اردوغان و هیات دولت انگشت اتهام خود را به سوی طرفداران فتح الله گولن نشانه رفته اند، در حالیکه از یک طرف گولن در همان ساعاتی که سرنوشت کودتا روشن نبود در گفت و گو با رسانه ها هرگونه ارتباطی با کودتا را رد کرد و از طرف دیگر بیانیه ارتش عمدتاً بر دو محور کمالیستی و لائیسم تاکید داشت، محورهایی که با اندیشه های گولن فاصله دارد. این عوامل و نیز مجموعه اقدامات و رفتارهای سیاسی اردوغان در ترکیه باعث شده است تا چنین احتمالاتی نیز در بین مردم و برخی نخبگان سیاسی مطرح شود.
مطمئنا گذشت زمان همه چیز را روشن خواهد کرد.
منبع: ایرنا / گفت و گو: ناصرغضنفری
لینک گفت و گو در ایرنا: http://www.irna.ir/fa/News/82152256/
