فراتاب: آمدن بهار در هزارههای گذشته در پهنهی جغرافیایی وسیعی همیشه نوید دهندهی «نوروز» بوده است، از آناتولی و قفقاز شمالی گرفته تا جزیرهی فیلهای بمبئی و قلعهسرخ در دهلی هندوستان، از دشتهای فراخ و سرسبز نواحی آسیای مرکزی تا سواحل مدیترانه، همگی میهمان آئین و جشنی باستانی هستند که قرنهاست، شعلههای امید را با آتشی گرمابخش زنده نگه داشته است.
در هر گوشه و کنار این پهنهی جغرافیایی وسیع با تنوع بالای قومی، زبانی، فرهنگی، دینی و ملی، نوروز آتشی گرمابخش، آرام، زندگیبخش و دوستیآفرین است، که با وجود تمام تلاش و عداوتها، همچنان قدیمیترین عید و جشن میان گسترهی وسیعی از انسانهاست. از اینرو، در هر منطقه، نوروز لباس محلی و قومیاش را بر تن میکند، میخنداند و آتش دوستی را شعلهور میسازد، لباسها نو میشوند، سنتهای محلی و قومی هرساله تجدید حیات پیدا میکنند، فرهنگها دوباره نقل محافل میشوند و نوروز همان جشنی میشود که باید.
در تقسیمات مرزی و ملی امروزه در آسیای مرکزی کشورهای مختلفی شکل گرفته که با وجود تنوع بسیار بالای قومی در این حوزهی جغرافیایی نوروز همان همیشگی گرمابخش است، که در آغازین روز بهار، همه را با لباسهای رنگارنگ، فرهنگهای متنوع و سنتهای خاصشان به هم نزدیک میکند و مانند جشنی انسانی، همه را به دور خویش جمع مینماید.
در قزاقستان پس از سالها حاکمیت شوروی، نوروز امروزه در قوارهی یک جشن ملی میان تمامی مذاهب، ادیان و اقوام این کشور پاس داشته میشود، قزاقها نوروز را نماد برکت و مهرآفرینی و تازه شدن زمین میدانند و باراش باران و برف در نوروز برای آنها نوید نیک روزی سال جدید دارد، یکی از سنتهای قدیمی و کهن میان اقوام مختلف در قزاقستان، رها کردن اسبی سرکش و عروسکی زنگولهدار است که مژده دهندهی نوروز برای مردم است، مردمی که خانههایشان را به سنتی کهن تکاندهاند، رختهای نو بر تن کردهاند (که اغلب لباس سنتیشان را بر تن میکنند) و آماده جشن و پایکوبی هزار سالهاند، رقص دستهجمعی مردم، پختن غذاهایی خاص مانند نوروز گوژه، اویقی آشار و آویز و بازیهای سنتی و محلی مانند کوکپار (برداشتن بز ایک مکان مشخص توسط سوارکار)، اوداریسپاق، قیزقوو، التی باقان، آقین، آیتیس (مشاعره) و قول توزاق از جمله سنتهای معمول مردم قزاقستان به شمار میرود، جایی که طی هفتاد سال ممنوعیت نوروز در دوران بلشویک شوروی، امروزه به شکلی هویتبخشتر و ملیتر برگزار میشود.
این بخشی از نوروز در گسترهی پهناور آسیای مرکزی است، جایی که جمهوری استقلال یافته از شوروی هویت و باورهای ملی مشابهشان را در کنار هم جشن میگیرند و نوروز مهمترین آنهاست. در ازبکستان هم نوروز جشن ملی است و با وجود تنوع قومی بالای این کشور، این آتش هزار ساله گرمابخشی مردمانی است که نوروز را با هم و در کنار هم زنده نگه میدارند موسیقی، شعر، رقص، مسابقات محلی و سنتی بخش جدانشدنی از فرهنگ نوروز در ازبکستان است، اقوام مختلف در ازبکستان، خانههایشان تمیز میکنند و به سنت دیرین ظروف شکستهی شان را بدور میریزند، به امید آنکه با آمدن نوروز روزگاری تازه را از سر بگیرند، لباسهای سنتی و ملی، پختن غذاهای محلی بخصوص سوملک یا سومنک (که همان سمنو در کشور خودمان است) از رایجترین سنتهای نوروز در در ازبکستان به شمار میرود. یکی از سنتهای جالب میان ازبکستانیها، پر کردن یک دیگ با آب باران فروردین ماه است، که نشانهی برکت و خوش یمنی برای آنهاست. به طور معمول مردم در این کشور با آمدن نوروز به جشنها و گردهماییهایی عمومی میروند و در آنجا رقص و پایکوبی یکی از جذابترین و محبوبترین رسم بین مردم است، که در کنارش نمایشگاههای متعدد غذا هم برگزار میشود. مسابقات اسب دوانی و کشتی محلی هم از جمله رسوم قدیمی میان مردم این دیار در جشن نوروز است، در این کشور هم، نوروز مختص یک قوم، یک فرهنگ و یک دین نیست بلکه متعلق به تمامی ازبکستانیهاست.
قرقیزستان هم به عنوان یکی دیگر از کشورهای آسیای مرکزی، با ریشههای ترکتبارشان، پاسدار نوروز هستند و به عنوان یک جشن مقدس به نوروز نگاه میکنند، میدانهای اصلی شهرها و روستاهای قرقیزستان در نوروز دیدنی است، اسب سواری، مشاعره، پخت غذاهای محلی مانند سومولوک (همان سمنو) بش بارماق، کاتی، بورساق (نوعی شیرینی که در نواحی غرب ایران هم رایج است) و چاک چاک (نوعی شیرینی)، بازیها و مسابقاتی مانند کوک بورو (بز کشی) از جمله رسوم معمول در میان قرقیزستانیها در نوروز است. نکتهی جالب در خصوص نوروز در قرقیزستان، وجود دو شخصت همایانه (مادر زمین) و خضرآنا (پیرمرد خضر) که با آتشزدن برگ کاج کوهی دود آن را در میان مردم پخش میکنند، برای شان دعا میگویند و شعر میخوانند، تصویری زیبا و دلنشین از جشنی که قرن هاست، گرما بخش انسانیت و امید به داشتن روزگاری بیکینه میان انسان است، جشنی به آمدن بهار، انسان را به داشتن زندگی تازه نوید میدهد، زندگی که با وجود تمام تفاوتها معنا مییابد.
تاجیکستان به عنوان یکی از کشورهای آسیای مرکزی با اکثریت جمعیتی پارسیزبان، نیز نوروز را نماد فرهنگی و ملی خود میدانند و با دیگر ملل و کشورهای منطقه آسیای مرکزی شباهتهای بسیاری در برگزاری مراسم نوروز دارند، که میتوان به خانهتکانی، پوشیدن لباسهای نو و سنتی، برگزاری مسابقات محلی از جمله سوارکاری و بزکشی، مراسم سومنک پزی (سمنو پزی)، برگزاری جشنهای دستهجمعی و کارناوالهای رقص و موسیقی اشاره کرد. از سوی دیگر در تاجیکستان به خصوص در بدخشان، رسوم دیگری مانند گلگردانی یا بایچیچک مرسوم است و مردم در روز آغازین عید نوروز با آویزان کردن پارچهای قرمز رنگ خود را مهیای برگزاری عید نوروز میکنند این حرکت نشانه خوشیمنی برای آنها دارد. غذای مخصوص برخی از نواحی تاجیکستان هم «باج» نام دارد که بیشتر در نواحی روستایی و کشاورزی پخته میشود. از جمله مراسمهای محلی مردم بدخشان که جذابیت بسیاری دارد «کراسم حوت» است که توسط کشاورزان برگزار میگردد و طی آن کشاورزان گرداگرد آتش به رقص و آواز میپردازند. یکی دیگر از مراسمهای نوروزی در تاجیکستان رفتن به سر مزار از دست رفتگان است و بوسیدن سنگ آتش نیز یکی دیگر از رسوم متاثر از دین زردتشت در این ناحیه به شمار میرود.
این مطلب در شماره دوم فصلنامه «فراتاب کُردی» منتشر شده است
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است