تأثیر فروید بر مارکوزه | فراتاب
کد خبر: 9139
تاریخ انتشار: 14 بهمن 1397 - 18:32
آورده های روانکاوی برای فلسفه سیاسی چیست؟
در این نوشته دیدگاه هربرت مارکوزه را در مورد زیگموند فروید بررسی کردم .مارکوزه و سایر فیلسوفان مکتب فرانکفورت به شدت از فروید تاثیر گرفته اند. نوشته زیر درباب اروس و تمدن نگاشته شده است که نوشتاری است، درباب فلسفه سیاسی.

فراتاب- گروه اندیشه: مارکوزه شدیدا متاثر از فروید، وبر، نیچه و هایدگر است .مارکوزه کتابی دارد تحت عنوان ،، اروس و تمدن ،، بود . " اروس و تمدن هربرت مارکوزه ، بیانی کوبنده و شورانگیز از دیدگاه های او درباره ی تمدن معاصر، سلطه و آزادی به دست می دهد ." ( داگلاس کلنر ، 1998 ، مقدمه بر ویرایش اروس و تمدن ) اثر مارکوزه یک واکنش فلسفی است به کتاب ،،تمدن و ملات های ،، که توسط فروید نگاشته شده است. فروید در کتاب یاد شده ، به سرکوب گری تمدن اشاره می کند اما ، مارکوزه به ماهیت غیر سرکوبگرایانه تمدن نیز اشاره می کند.
از نظر فروید ، اید تمایلات آنی ،بی ثبات و تکانشی است ، که با واکنش تمدن یا سوپر ایگو سرکوب می شود ،با سرکوب تمایات عمل درونفکنی عقده ها صورت می گیرد . که اینجا از نگاه فرویدی تکاملی صورت می گیرد فرد مجبور می شود با اصل واقعیت روبرو شود . ارضای بی واسطه به ارضای با تاخیر ، به کنترل لذت ،بازی به کار تبدیل می شد ،پذیرندگی به تولیدگری و فقدان سرکوب به امنیت تبدیل شوند .

از نظر مارکوزه ، تمدن و رفتار غریزی باهم تناقض دارند .برای پیشرفت ،تولید ، تمدن ، لذت ، کیف (خوشی ) و بازی تعدیل شده است. اسم این اصل ، ،، اصل واقعیت ،، است.
منطقی که در ،، اصل واقعیت ،، وجود دارد. اعث سرکوب آزادی ها می شود. این بهایی است که برای متمدن شدن می پردازیم. نهاد های اجتماعی قانون و قوانین را به ما تحمیل می کنند . بکه به آن ،،سرکوب بیرونی ،، گفته می شود. فروید یک مفهومی دارد تحت عنوان ،،سرکوب ،، درونی که چیز نیست جز ،،سوپر ایگو،،.
از نظر فروید ،یک ضرورت در تمدن وجود دارد ، که افراد را به کار تشویق می کند .که اصل کمیابی است که اقتصاددانان روانی ( اقتصاد روانشناسی ، اقتصاد رفتاری که به رفتار اقتصادی انسان ها از منظر روانشناسی و علوم رفتاری بررسی می کند.) است. به همین علت انرژی انسان ها به کار سوق داده می شود . تا رفتار انسان صرفا در سکس تلف نشود. به این علت تمدن سرکوب گر است.
مارکوزه می گوید : تاریخ بشر،تاریخ سرکوب بشر است.فرهنگ نه تنها مانع هستی اجتماعی بلکه مانع هستی بیلوژیک اوست ،نه تنها بازدارنده ی بخش های از وجود انسانی بلکه بازدارنده ی خود ساختار غریزی اوست.غرایز بنیادی انسان ،برای اینکه آزادانه به دنبال غایت و اهداف طبیعی خود بروند ،با هرگونه تعلق و صیانت پایدار ،در تضاد خواهند بود : حتا جایی که متحد و یک پارچه می شوند ،ویران می کنند . اروس کنترل نشده ، درست به مهلکی همتای کشنده اش غریزه مرگ است . (وحدت اروس و تاناتوس / توضیج مولف متن )
قدرت ویرانگری این دو از این واقعیت نشات می گیرد که انها برای ارضا شدن تقلا می کنند که فرهنگ نمی تواند آن را اعطا کند.
بنابراین ، غرایز باید از هدف خود منحرف شوند و به به مقصد خود نمی رسند .تمدن وقتی آغاز می شود که غایت اولیه ارضای تام و تمام نیازها _ چشم پوشی شود و کنار گذاشته شود.( اروس و تمدن )
مارکوزه نشان می دهد که در فلسفه یونان باستان بویژه در فلسفه افلاطون عقل بر شهوت تسلط میابد .طبیعت درونی بر طبیعت بیرون مسلط می شود. که این کار از طریق ، کار ، علم ، تکنولوژی صورت می گیرد. مارکوزه بر اساس دیدگاه ماکس وبر و کارل مارکس نظام سرمایه داری را برسی می کند.
مارکوزه به نگرش مارکس اشاره می کند : "همه تمدن ها مثل هم سرکوب گر نیستند. تمدن سرمایه داری بشدت سرکوب گر است ، چون سرکوب گری لازمه نظام سرمایه داری است". از نظر مارکوزه یک سرکوب اضافه هم وجود دارد ، که دونوع است . یکی تقسیم سلسه مراتبی کار و دیگری خانواده تک همسری پدر سالار است. از نظر فروید ، ایده کار انسان را از فعالت جنسی زیاد دور می کند. از نظر وبر ، باید ریشه های سرمایه داری در،، مذهب پروتستان،، برسی کنیم به ویژه در دوره ، کالون که انسان ها را به کار و تلاش تشویق می کرد. انسان مسیحی ، انسان سخت کوش و کاری است. و افراد تنبل و لذت جو به زندام محکوم می شدند.که ریشه در اخلاق کار پروتستانی دارد. که این ارزش به سرکوب گر درونی تبدیل شود.

امور جنسی و سرکوب موضوعات کلیدی مارکوزه بودند. از نظر مارکوزه، امور جنسی برای زاد و ولد به کار می رفت. که اولویت رابطه جنسی برای زاد و ولد بود. امور جنسی وقتی مشروع تلقی که برای تولید مثل انجام می شد. و اگر خلاف آن صورت می گرفت، برچسب انحراف جنسی میخورد. از نظر مارکوزه، در عصر مدرن تنها منحصر به جوامع سرمایه نیست بلکه در جوامع سوسیالیستی نظیر شوروی هم وجود داشت."این جامعه با هرچیزی تماس می یابد آن را به منبع بالقوه ی پیشرفت و بهره کشی، زحمت ، آزادی و ستم بدل می کند. سکسوالیته نیز از این امر مستثنا نیست  "(پیتر میلر ، سوژه ، استیلا و قدرت ،1393).
در جوامع سرمایه داری میل و شهوت انسان ها به کار و خدمت سوق داده می شود. لذت ، خوشی های زندگی سرکوب می شوند. از نظر مارکوزه شی وارگی سکسی هم وجود دارد و انسانها دچار از خودبیگانگی جنسی هستند از نظر مارکوزه تقوق مسئله تناسلی با همین اصل بنا شده است . باید انسان ها از یوغ حصر جنسیت به مثابه تولید مثل و آلت جنسی رها شوند زیرا تولید مثل بر انسان تحمیل شده است. باید این نوع طرز فکر شکسته شود . انسان به ماشین تبدیل می شود ، که باید کار کند. و خلاف آن عمل کنند سرکوب می شوند . در دموکراسی های جدید انسان ها مسخ شده اند ، افراد براساس کار و رفاه بیشتر پول بیشتری در می آورند. این رفاه بیشتر باعث شد که سرزمین های بسیاری نابود شوند . در ویتنام بسیاری از انسان ها قربانی تمامیت خواهی سرمایه دار ها شدند.
آمریکایی ها جنگل ها ، سایر زیست بوم های ویتنام را فدای شهوت ها و خواسته های خود کرند. انسانهای زیادی نابود شدند. خشونت ، در عصر استعمار نئو لیبرال ها به بالاترین حد خود رسیده است . در جنگ های مختلف خشونت افسار گسیخته سرمایه داری مشهاده کردیم. خشونت در زندگی روزمره شهروندان جوامع سرمایه داری بسیار مشهود است. هنگام رانندگی ،راندگان خیلی بی ادب هستند ، بد دهنی و فحاشی هنگام رانندگی یکی از علائم خشونت های شهری است که جوامعه سرمایه داری شایع شده است. در نظام سرمایه داری هیچ ،مجازاتی برای جانیان نظام سرمایه وجود ندارد. در جنگ ویتنام این همه جنایات جنگی صورت کرفت و هیچ کس مجازات نشد.
از نظر فروید خشونت ، کشتن و سکس وحدت اروس و تاناتوس است . انسان میل به جاودانگی دارد ، اما می داند روزی می میرد برای همین در دوران جنگ، فحشا و جنایات زیادی اتفاق می افتد. مصرف مشروبات الکی ، مواد مخدر و غذا های فست فود زیاد.
تمام ریشه آنها در مرحله ، دهانی ،مقعدی ، تناسلی نهفته است . مجله های پورن ،جوک های جنسی در این جوامع شایع است.
در جوامع سرمایه داری ، شهوت ها به سوی مصرف گرایی سوق داده می شود. خرید و مصرف کردن ،کالاهای لوکس که فایده زیادی بر انسان ندارد . آنها با تبلیغات دروغین خود احساسات افراد را برای خرید کالاها تحریک می کنند و به انسان ها آگاهی کاذب ایجاد می کنند.با کالاهای تجملی ذهن جوانان را تخریب می کنند. جوانان برای بدست آوردن آنها ساعت ها کار می کنند تا بتوانند کالاها و خدمات را بخرند.
شان و منزلت انسانی انسان ها فراموش شده است . در عوض هر کس که پول ، ماشین زیبا ، گوشی اپل داشته باشد انسان بهتری است.
از دید مارکوزه ، جوامع کمونیستی روسی نیز به نظام سرمایه داری تبدیل شده بودند ، باید ساعت ها کار می کردند. . تا نیاز های اولیه آنها برطرف شود. اگر خوب کار نمی کردند به اردوگاه های کار اجباری فرستاده می شدند. در شوروی نیز انسان شان و منزلت خود را از دست داد . انسان ها ماشین ها و ربات های بودند که امیال هایشان سرکوب شده بود. به همین علت از دید مارکوزه نظام های سرمایه داری و کمونیسم روسی هر دو سرکوب گر هستند. در این جامعه افسردگی و نا امیدی زیاد است.

مي‌بينيم که مارکوزه نيز تلاش مي‌کند، دوگانگي بين عقل و احساس، تن و ذهن و در واقع دوپارگي سوژه و ابژه دکارتي را از بين ببرد تا رهايي شکل گيرد. درخوانش مارکوزه از ايده زيباشناختي شيلر، آزادي بازي را با پتانسيل‌هاي طبيعت، تکنولوژي، و زندگي بشر درگير مي‌کند و محيط او به لحاظ زيباشناختي لذت‌بخش‌تر و زندگي کمتر سرکوبگر مي‌شود. براي اينکه «آزادي بازي» ايجاد شود و «واقعيت زيباشناختي» به وجود آيد، مارکوزه مي‌گويد «بايد يک انقلاب کامل در شيوه ادراک و احساس» صورت گيرد، بايد حواس انسان آزاد شوند. در اروس، تن آزاد مي‌شود، حواس در برابر خودکامگي عقل سرکوبگر قرار مي‌گيرد، زيباشناسي، بازي و فعاليت اروتيک در زندگي انسان اهميت مي‌يابد. به باور مارکوزه عقل و حس بايد با هم ميانجي يابند، عقل بايد بازسازي شود، تفکر انتقادي و ديالکتيکي، محور مهم حس‌پذيري و حسيت است. به نظر او، تعليم زيباشناختي، باعث پرورش حواس مي‌شود و نظريه و تعليم زيباشناسي، مولفه‌هاي اصلي آزادي و تغييرات دگرگون‌کننده يا به عبارتي انقلاب هستند.
(اروس و تمدن ، هربرت مارکوزه)


منابع :
تمدن و ملالت‌های آن، زیگموند فروید، محمد مبشری (مترجم)، ناشر: ماهی
ناخوشایندی‌های فرهنگ (تمدن و ناخرسندی‌های آن)، زیگموند فروید، امید مهرگان (مترجم)، ناشر: گام نو
اروس و تمدن (پژوهشگری فلسفی درباره ی فروید )،هربرت مارکوزه ،امرهوشنگ افتخاری راد (مترجم)
فیلسوفان سیاسی قرن بیست ،مایکل ایچ.لسناف/ناشر: ماهی
سوژه، استیلا و قدرت ، پیتر میلر ، ترجمه ی : نیکو سرخوش و افشین جهاندیده ، نشر نی

سعید جلوخانی،  پژوهشگر اقتصاد سیاسی

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است

 

نظرات
آخرین اخبار