فراتاب - گروه اجتماعی: موادمخدر و تجارت آن، معضلی جهانی به حساب می آید. بیش از 170 کشور به طور جدی درگیر این پدیده شوم خانمان سوز هستند. درآمدهای ناشی از این تجارت که سالانه بیش از 1600 میلیارد دلار است، به اقتصاد بسیاری از این کشورها نفوذ کرده و بنیان اقتصادی آن ها را با فساد مواجه و متلاشی نموده است. علیرغم همه تلاشهای ملّی، منطقهای و جهانی، و تمامی منابع انسانی و اقتصادی اختصاصیافته، عواقب وخیم معضل مواد مخدر همچنان افزایش یافته و به صورت کلی یکی از چالشهای اصلی را که جامعه بینالمللی با آن مواجه است ، شکلمیدهد. این امر که هزینه استراتژی فعلی با خسارتهای گسترده و دستاوردهای محدود آن نامتناسب است، قابل تأمل است. نگارنده تلاش دارد در سالروز جهانی مبارزه با موادمخدر؛ دراین یادداشت با استناد به گزارش مفصل 5جلدی 2017 دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC) ؛ به برخی نکات کلیدی و برجسته این گزارش و منابع دیگر، دراین زمینه اشاراتی داشته باشد:
1- حدود 250 میلیون نفر از بزرگسالان، یا 5 درصدِ کلِ بزرگسالان جهان، حداقل یکبار در سال 2015 مواد مصرف کردهاند. نگرانکنندهتر این که تقریباً 29.5 میلیون نفر از این مصرفکنندگان، از اختلالاتی که در نتیجة مصرف مواد به وجود میآید رنج میبرند. این به این معناست که مصرف مواد برای آنها مضر است و ممکن است وابستگی پیدا کنند و نیاز به درمان داشته باشند.
2- تقریباً یکچهارم از کل مرگ و میرهای ناشی از مصرف مواد از جمله بیشمصرفیِ منجر به مرگ که هرروزه نیز رو به افزایش است، در ایالات متحده اتفاق میافتد. مرگهای ناشی از بیشمصرفی مخدرها در ایالات متحده، فقط در طول سال گذشته، 11.4 درصد افزایش داشته، در طول سالهای 1999 تا 2015 به سه برابرِ خود رسیده است؛ یعنی از 16849 به 52404 مورد؛ این تعداد، بالاترین تعدادی است که تاکنون برای این نوع مرگ بهثبت رسیدهاست. در واقع، تعداد افرادی که در ایالات متحده هرساله در نتیجة بیش مصرفیِ اپیوئیدها میمیرند بسیار بیشتر از آمار مرگ و میر ناشی از حوادث جادهای یا خشونت است.
3- تقریباً 12 میلیون نفر در سراسر جهان، مواد مخدر تزریق میکنند. یک هشتم این افراد (1.6 میلیون نفر آنها) با ویروس اچ آی وی و بیش از نیمی از آنها (6.1 میلیون نفر) با ویروس هپاتیت سی زندگی میکنند.
4-گرچه تعداد مصرفکنندگان کوکائین در بخشهایی از اروپا روبه کاهش است و یا تثبیتشده است، اما تجزیه و تحلیلِ پسآبها نشان میدهد که میزان مصرف کوکائین در این مناطق در حال افزایش است. در آمریکای شمالی نیز، پس از چند سال کاهش مصرف کوکائین، بار دیگر شاهد افزایش آن هستیم. به علاوه، موارد مربوط به بیشمصرفیِ مواد بهویژه کوکائین طی سالهای 2012 الی 2015 به طور قابلتوجهی در ایالات متحده آمریکا افزایش یافتهاست. هرچند سهم زیادی از این رشد به مصرف ترکیبی کوکائین همراه با اپیوئیدها مرتبط است. در سطح جهانی، اختلالات ناشی از مصرف کوکائین از 729000 مورد در سال 2005 به 999000 در سال 2015 رسیده است.
5- بر اساس اطلاعات محدودی که از مطالعات انجامشده در اروپا، آسیا و امریکا به دست آمده، شیوع سل در بین تزریقکنندگان مواد مخدر، هشت درصد برآورد شدهاست. این در حالی است که شیوع سل در بین افراد عادی، کمتر از 0.2 درصد است.
6- مصرف موادی مانند هروئین و تزریق مواد در بسیاری از زندانها امری رایج است. گزارش جدید آمار 16 درصدی مصرف غیرقانونی را نشان میدهد. حشیش و هروئین به ترتیب پرمصرفترین مواد مخدر در زندانها هستند.
7- تعداد زنانی که از اختلالات مصرف مواد رنج میبرند، حداقل دوبرابرِ مردهاست.
8- بازار مواد مخدر در ایالات متحده است که ترکیبی از مواد کنترلشدة بینالمللی، بهخصوص هروئین، و داروهای تجویزی است که یا در بازار قانونی عرضه میشود و یا بهطور تقلبی، در مقیاس بالا، تولید میشود.
9- طی سالهای 2009 تا 2016، 106 کشور و منطقه، پیدایش 739 مادة روانگردانِ جدید را به دفتر مقابله با موادمخدر و جرم سازمان ملل متحد گزارش کردهاند. اصلیترین مواد روانگردان جدیدکه درطول سالهای 2009 تا 2015 گزارششده بیش از 80 مورد بوده که ظاهراً در بازار جهانی تثبیتشده است. از طرف دیگر، تقریباً 60 مورد روانگردان جدید از سال 2013 از بازار تجارت مواد مخدر کنار گذاشته شدهاست.
10- دادههای موجود در مورد تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر بیانگر گسترشِ کلی بازار کوکائین در سطح جهانی است. پس از یک دوره طولانی افول در بازار کوکائین، مجدداً طی سالهای 2013 تا 2015، کاشت بوته کوکا تا سی درصد افزایش یافتهاست که این رشد عمدتاً نتیجه کشت آن در کلمبیا است. در سال 2015، تولید جهانی اسیدکلراید کوکائین خالص به 1.125 تن رسید، این به معنای رشد 25 درصدی بازار کوکائین نسبت به سال 2013 بوده است.
11- مصرف کوکائین در آمریکای شمالی و اروپا که بزرگترین بازارهای کوکائین هستند رو به افزایش است. از سال 2011 تا 2016، مصرف کوکائین در آمریکا تا سی درصد افزایش یافتهاست. در سال 2015 که بیشترین میزان مصرف کوکائین گزارش شده، مصرف کوکائین، با رشد 30 درصدی، به 864 تن رسیده است. در امریکای شمالی این رشد 40 درصدی بوده و به 141 تن رسیده و در اروپا نرخ رشد 35 درصد بوده و مصرف به 84 تن رسیدهاست.
12- در سال 2016، تولید جهانیِ تریاک در مقایسه با سال قبل، یک سوم افزایش یافتهاست. گرچه مساحت زیرکاشت خشخاش افزایشیافته، اما این رشد عمدتاً نتیجة توسعة تولیدات خشخاش در افغانستان، در مقایسه با سال پیش است. هر چند مقدار 6،380 تُن حاکی از این است که در مقایسه با سال 2014 که بیشترین تولید تریاک در آن گزارششده، هنوز تولید این مخدر، 20 درصد کمتر از آن سال است و به میانگینی که در طول پنج سال گذشته گزارش شده نزدیکتر میباشد.
13- شواهدی دال بر رشد بازار کوکائین در کشورهای مختلف آسیا وجود دارد. در سال 2015، میزان کوکائین کشفشده در آسیا نسبت به سال قبل، بیش از 40 درصد افزایش یافته و گزارشهای مرتبط با آن در تمام مناطق آسیا بیشتر شدهاست. بیشترین حجم کوکائین کشفشده در طول سالهای 2010 تا 2015 در شرق و جنوب شرق آسیا (56 درصد) و در خاورِ نزدیک و خاورمیانه (40درصد) بوده است.
14- منشاء حدود 93 درصد از تریاک دنیا درافغانستان است و در طول دهه اخیر، بهطور ممتد شاهد افزایش تولید تریاک در این کشور بوده ایم. در دهه گذشته، میزان تولید این ماده از 185 تن در سال 2001 به 4800 تن در سال 2016؛ چندین برابر شده است یعنی افزایش 25 برابری. سطح مزارع زیر کشت خشخاش درافغانستان با آغازجنگ آمریکا- ناتو در این کشور در سال 2001 تنها 7600 هکتار بود، اما با سقوط طالبان این میزان بهطرز معناداری افزایش یافت تا اینکه در سال 2016 به 224 هزار هکتار رسید.
15- در افغانستان، هم اکنون سه میلیون نفر در کشت و تولید مشغول به کارند. در این کشور ارزش تجارت موادمخدر نزدیک بیش از 3 میلیارد دلار برآورد میشود. قسمت عمدهای از اقتصاد این کشور وابسته به تجارت موادمخدر است. آمارهای رسمی تولید در سال 2017 بیش از 8000تن است و آمارهای غیررسمی از 10000 تن سخن میگویند. 50 درصد جمعیت فعال این کشور بیکارند و حداقل 7 میلیون از جمعیت 30 میلیونی زیر خط فقرند. در بررسی های بعمل آمده؛ حدود ۸۵ درصد تریاک مورد نیاز جهان در افغانستان تولید میگردد، درحالی که این کشور ۷۰ درصد مواد مخدر جهان را تأمین میکند. (چشماندازهای سیاست در پاکستان و جرایم سازمان یافته، مركز تحقيقات رهيافتها و مطالعات بين المللي مواد مخدر، تیرماه 1394)
16- اروپا بزرگترین بازار مصرف حشیش دنیا را دارد. بزرگترین نگرانی تصمیمگیران دولتی و نیز محققان غیردولتی حوزه مواد مخدر اروپایی در خصوص روند رو به افزایش شیوع مصرف ماریجوانا بین شهروندان اروپا از یکسو و نیز افزایش آمار انواع «مواد روانگردان شیمیایی جدید» ( NPS ) از سوی دیگر است.تعداد این مواد از 101 ماده جدید در سال2014 به 450 ماده روانگردان در سال 2015، افزایش داشتهاست. علاوه بر این، همچنان که گزارش 2015 مواد مخدر اتحادیه اروپا نیز ذکر میکند سالانه مقداری بالغ بر 2000 تن حشیش و ماریجوانا در اروپا مصرف میشود. سالانه مبلغ بیش از 8/6 بیلیون یورو درآمد ناشی از قاچاق هروئین است. تجارت هروئین در اروپا نقش عمده و سهم بزرگی در مرگ و میرها و هزینه های اجتماعی دارد.
17- براساس گزارش سال ۲۰۱۶ مرکز اروپایی رصد موادمخدر و اعتیاد از بازارهای موادمخدر اتحادیه اروپا، تجارت موادمخدر حجم بزرگی از درآمدهای جرائم جهانی، سهمی معادل یک پنجم آن را به خود اختصاص داده است.( ذاکری، مهدخت ، تجارت گروه های جرائم سازمان یافته اروپا، فصلنامه بهار1395 ، موسسه هم اندیشی جهانی راه برتر) گزارش مذکورحجم بازار خرده فروشی اروپا را مبلغی بالغ بر ۲۴ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۳ ارزیابی کرده است. از این مقدار بیشترین حجم به ترتیب به بازارحشیش ۳۸٪، هروئین ۲۸٪ و کوکائین ۲۴٪ تعلق دارد. ( EMCDDA, “ED drug markets”, 2016 )
18- درآمدهای حاصل از قاچاق کوکائین به اروپا از غرب آفریقا سالیانه بالغ بر 5/1 میلیارد دلار تخمین زدهشده که بیشتر از بودجه سالیانه چندین کشور آفریقایی است.
19- مسیر بالکان کماکان مبدا ورود هروئین به قاره اروپاست. مسیربالکان افغانستان را از طریق ایران و ترکیه به مشتریان اروپایی متصل می کند. این مسیراز دهه 1980 و یا حتی زودتر، به منظور قاچاق هروئین به اروپا استفاده می شده است. در این مسیر ترکیه تقاطع کلیدی و شهر استانبول مقر هماهنگی های تقسیم وتوزیع هروئین قاچاق به دیگر نقاط است.
20-تقریباً 6 درصد از جمعیت پاکستان یا به عبارتی 7/6 میلیون نفر از مردم این کشور به مصرف مواد مخدر مبادرت مینمایند. کانابیس و هروئین، شایعترین مواد مواد مخدر مصرفی در پاکستان هستند و میزان شیوع آن 6/3 درصد از جمعیت میباشد که برابر با 4 میلیون نفر از مصرف کنندگان مواد مخدر در این کشور است. مصرف چندگانهی مواد مخدر نیز در پاکستان رو به افزایش بوده است. تعداد معتادان به هروئین در این کشوربیش از 860000 نفر تخمین زده شده و تعداد معتادین به تریاک نیز تا 320000 نفر برآورد گردیده است. این تخمینها بر اساس جمعیت بین سنین 15 تا 64 سال صورت گرفته است؛ البته اکثریت مصرف کنندگان مواد مخدر بین گروه سنی 25 تا 39 سال قرار دارند. گروه سنی مربوط به مصرف کنندگان حشیش پایینتر میباشد و سن بین 30 تا 34 سال را شامل میگردد، اما معتادان به هروئین بین سن 35 تا 39 سال قرار گرفتهاند. ( چشماندازهای سیاست در پاکستان و جرایم سازمان یافته، مركز تحقيقات رهيافتها و مطالعات بين المللي مواد مخدر، تیرماه 1394)
21-پیش از هجوم مشترک ایالات متحده آمریکا و ناتو به افغانستان و در سال 2001 میلادی، تعداد مصرفکنندگان هروئین در آمریکا 189 هزار نفر بود، حال آنکه این تعداد در سال 2016 به 4 میلیون پانصدهزار نفر رسید (2.5 میلیون معتاد به هروئین و 2 میلیون مصرفکننده تفریحی). از طرفی، تعداد مرگهای ناشی از مصرف هروئین در آمریکا از 1779 مورد در سال 2001 به 10574 مورد در سال 2014 رسید، تا آنجا که مرگهای ناشی از مصرف و بیشمصرفی اوپیوئیدها تبدیل به بحرانی عمیق موسوم به بحران اوپیوئیدی در سالگذشته میلادی در این کشور شدهاست. (سیاستهای پنهانی ایالات متحده آمریکا، گزاره 10، موسسه هم اندیشی جهانی راه برتر، زمستان1396)
جان کلام
کشورهای زیادی در 5قاره دنیا گرفتار موادمخدر هستند. مردمان زیادی دراین مسیر غلط زندگی خود را فنا کرده و برباد داده اند. آن چه بیان شد و تصویر گردید؛ گوشه ای از استیصال جامعه جهانی دراین زمینه می باشد. حکومت های جائر و نظام های استکباری سلطه گر برای استمرار مطامع استعماری خود در جهان، با استفاده از این مواد افیونی، نقش بسزایی در اضمحلال منابع و نیروی انسانی داشته و دارند.
جهان بشریت شاهد و نظاره گر بحران و چالش ویرانگر گسترش مصرف انواع موادمخدر (چه سنتی و چه صنعتی و شیمیایی) از شرق قاره آفریقا گرفته تا قاره آمریکا و اروپا، خاورمیانه وآسیا است! این بحران؛ میلیون ها انسان را به بند کشیده و طوق بردگی برگردنش افکنده و او را هزاران فرسنگ از هویت خویش دور ساخته است و شخصیت والای مادی و معنوی او را دچار آسیب های روانی جدی نموده است! آیا با توجه به گسترش روزافزون جهانی مصرف انواع موادمخدر؛ می توان امیدوار بود روزی این انسان ها به دامن پاک خانواده و جامعه بازگردند؟ آن روز دور نیست و با همت متولیان، متخصصان، خانواده ها و مهمترازهمه عزم و اراده خودشان این امرقابل محقق شدن می باشد. به امید آن روز.
دکتر اسدالله افشار، پژوهشگر موسسه کادراس
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است