کنفرانس جهانی مطالعات خاورمیانه، فرصتی برای هم اندیشی منطقه ای | فراتاب
کد خبر: 8858
تاریخ انتشار: 3 مرداد 1397 - 18:21
دکتر مهدخت ذاکری

فراتاب - گروه علمی: پنجمین کنفرانس جهانی مطالعات خاورمیانه[1] (WOCMES[2]) 16-20 جولای (25-29 تیرماه) در پایتخت اندلس، شهر سویل اسپانیا به میزبانی دانشگاه سویل برگزار شد. این گردهمایی فرصتی برای ارائه، مذاکره و به اشتراک گذاری سطح وسیعی از آخرین مطالعات انجام شده پیرامون منطقه مدیترانه، خاورمیانه و شمال آفریقا بود.  تمرکز موضوعی این کنفرانس بسیار گسترده و میان رشته ای از حل منازعه و تحلیل آن تا موضوعات مهاجرت، آب، محیط زیست، فرهنگ، رسانه و مطالعات اندلس بود. نزدیک به 3000 نفر شرکت کننده از 70 کشور دنیا در بیش از 400 پنل تخصصی و میان رشته ای، میزگرد، پوستر و سمپوزیوم، به مناظره درباره مطالعات میدانی و نظری و یافته های خود، پرداختند. علاوه براین، برگزاری نمایشگاه کتاب با شرکت ناشرانی همچون کمبریج، راتلج، تیلور اند فرانسیس، تاوریس، پالگریو و مک میلان و .. و همچنین نمایش فیلم، در کنار ملاقات های آکادمیک، از دیگر برنامه های این کنفرانس بود. یکی از رویدادهای اصلی این کنفرانس، اهدای جایزه به محقق و استاد برگزیده در مطالعات حوزه منطقه است که جایزه امسال به دکتر رشید خالدی مورخ امریکایی فلسطینی و نویسنده بیش از 21 جلد کتاب، اهدا شد.

تا کنون چهار دوره کنفرانس در سالهای 2002 در آلمان، 2006 در اردن، 2010 در بارسلون اسپانیا و 2014 در ترکیه برگزار شده است. امسال تمرکز این کنفرانس بر روابط میان سه فرهنگ اسلامی، مدیترانه ای و خاورمیانه ای-عربی و میراث اندلس بود که در قلب این منطقه یعنی شهر سویل به دو زبان انگلیسی و فرانسه برگزار شد. ایده اصلی برگزاری این کنفرانس ها به "بنیاد مدیترانه ای سه فرهنگ"[3] که به ابتکار کشور مراکش و حاکمیت خودمختار منطقه اندلسی اسپانیا در سال 1998 با هدف "گفتگو، صلح و مدارا" شکل گرفته بود، بازمیگردد.

از جمهوری اسلامی ایران نیز اساتید دانشگاه و پژوهشگرانی از دانشگاه های شهید بهشتی و الزهرا حضور داشتند که به ارائه مقاله در این کنفرانس پرداختند. از دانشگاه شهید بهشتی آقای دکتر امیرمحمد حاجی یوسفی با موضوع "سیاست ایران در جنگ داخلی سوریه"، خانم دکتر مهدخت ذاکری با موضوع "درهم تنیده دوگانه: منازعات هویتی و سازمان های هیبریدی" و آقای دکترسیدرضا حسینی با موضوع "ذهن دوپاره و شکاف میان فیزیک و متافیزیک؛ رهیافتی معرفت شناختی بر بحران هویت در خاورمیانه" و از دانشگاه الزهرا خانم دکتر نسرین فقیه ملک مرزبان با موضوع "علم، خرد و نگاه عرفانی در مراکز علمی دوره سلاجقه" سخنرانی داشتند. در ادامه به چکیده ای از مقالات این دانشوران اشاراتی خواهیم داشت.

مقاله دکتر حاجی یوسفی به خیزش های عربی اشاره داشت. به باور وی هر چند قیام های کشورهای عربی از سال ۲۰۱۱ میلادی موجب نگرانی و بی ثباتی در منطقه خاورمیانه گردید اما جمهوری اسلامی ایران با بیداری اسلامی نامیدن آنها از این قیام ها استقبال کرد. در این میان یک استثنا وجود داشت و آن قیام و سپس جنگ داخلی در سوریه بود که به عنوان توطئه اسراییلی- امریکایی- عربستانی در شکست محور مقاومت قلمداد گردید. از این رو سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات سوریه عمدتا با ادبیات رآلیستی مورد تحلیل قرار گرفت و هر چند در ادبیات داخلی رنگ و بوی دینی در قالب دفاع از حرم اهل بیت هم گرفت اما عمدتا و بویژه بعد از برآمدن داعش تحلیل های رآلیستی را شامل می شد. در ادبیات موجود خارج از ایران نیز عمدتا سیاست ایران در سوریه از ۲۰۱۱ در این قالب تحلیل شده است. مقاله ایشان از این منظر و با چارچوب لیبرالیستی به سیاست ایران در قبال بحران سوریه پرداخت و مدعی شد جمهوری اسلامی ایران از ابتدا با تاکید بر حقوق بین الملل و با این عنوان که به دنبال برقراری دموکراسی از یک سو و صلح از سوی دیگر در سوریه می باشد، از دولت قانونی و مستقر سوریه حمایت کرد. این موضوع با تلاش برای گرداوری داده های اسنادی و با انجام مصاحبه سعی داشت ادعای خود را مستند نماید. فرضیه اصلی این مقاله دائر بر آن بود که جمهوری اسلامی ایران در فاصله سال های ۲۰۱۱ تاکنون رویکردی قانونی- اخلاقی در قبال بحران سوریه داشته و مهم ترین هدف آن برقراری صلح پایدار در این کشور بوده است.

مقاله دکتر حسینی به موضوع روش شناخت که همواره یکی از مناقشه برانگیزترین مباحث در فهم پدیده ها بوده به مثابه چارچوب نظری پرداخت. به اعتقاد وی سنخیت میان روش و موضوع گامی مهم برای حصول به شناخت صحیح است. به همین دلیل این مقاله پنج سطح را به لحاظ روش شناختی برای فهم موضوع بحران هویت در نظر گرفت: 1. تحلیل وضعیت (فرد یا گروه سیاسی وضعیت حال خود را چگونه ارزیابی می کند؟)2 . نظام ارزش ( قدرت توجیه کنندگی و اقناع) 3. نظام دانش ( قابل استدلال، مستند و بایگانی شده) 4. نظام حکمرانی ( چیستی حکومت مطلوب) 5. سیاستگذاری (باتوجه به سطوح پیشین چه سیاستهایی را باید اتخاذ کرد). این سطوح پنجگانه را در هر جریان فکری-سیاسی می توان رهگیری نمود. فرض نگارنده این بود که با ورود تجدد به جوامع اسلامی خاورمیانه ارتباط و نظم معنایی میان این سطوح گسسته شد. این موضوع را مفهوم «ذهن دوپاره» به خوبی می تواند تشریح نماید. این مفهوم توسط اندیشمند برجسته عرب، «برهان غلیون» طرح شد و ناظر به حالتی است که ذهن از دو نظام ارزشی تغذیه می کند که دو معنا و پیامد متفاوت و حتی متضاد در پی خواهد داشت. به لحاظ تاریخی تا پیش از ورود تجدد، نظام سنت ارتباط معنایی میان سطوح پنجگانه را تأمین می نمود اما با ورود تجدد میان فیزیک اجتماعی و سیاسی (مدرنیسم) و متافیزیک ( سنت) شکاف ایجاد شد و نتیجه آشکار آن بحران هویت بود که تا امروز نیز نشانه های آن هویدا است. بنابراین دو راه برای تطبیق میان این دو وجود دارد: 1. تغییر فیزیک برای هماهنگی با متافیزیک و 2. تغییر و اصلاح متافیزیک برای هماهنگی با فیزیک. از دل راهکار اول گروههای خشونت ورزی همچون القاعده و داعش، و از دل جریان دوم، گروههای روشنفکری و هوادار روش های تأویلی همچون اخوان المسلمین امروزی در می آیند.

مقاله دکتر ذاکری با تأکید بر مناقشات هویتی، اشاره داشت که نتایج مطالعات بر روی این موضوع نشان می‌دهد که در اکثر موارد این قبیل تنش‌ها به خشونت و بی ثباتی منجر می‌شود. چرا که اکثر این مناقشه ها معلول عدم شناسایی حداکثریِ هویت های غرورآمیز کنشگران بوده و در این وضعیت است که کنشگر به دنبال احیای هویت غرورآمیز خود ناگزیر از توسل به خشونت بوده و زمینه برای گرویدن به انواع گروه های افراطی خشونت ورز نیز مهیا خواهد شد. فرض وی در این مقاله دائر بر این بود که مناقشات برساخته های اجتماعی ـ سیاسی درونزا، بستر مناسبی برای شکل گیری گروه های افراطی خشونت ورزی است که به دنبال مبارزه برای شناسایی هویت های غرورآمیز خود هستند. با این فرض نویسنده با تمرکز بر گروه دولت اسلامی داعش و حزب اسلامی ترکستان شرقی سین کیانگ، به این میپردازد که این گروه ها علیرغم داشتن رویکردهای اولیه ای چون مطالبات جدایی خواهانه ناسیونالیستی و یا به رسمیت شناختن برساخته های درونزای اجتماعی ـ سیاسی، به منظور تداوم و بقا، گسترش و توسعه مرزهای سرزمینی و ایدئولوژیک و نیز تامین مالی لجستیکی خود، تغییر ماهیت داده و به سازمان هایی هیبریدی بدل می شوند. بدین منظور با بهره گیری از چارچوب مفهومی شناسایی حداکثری، ابتدا این مقاله به بررسی علل شکل گیری این گروه های افراطی خشونت ورز پرداخت و سپس روند دگردیسی ماهیت آنها را در طول زمان بررسی نمود.

مقاله دکتر فقیه ملک مرزبان با اشاره بر اینکه در سال هایی که اروپا در تاریکی قرون وسطی فرو رفته بود، سلاجقه حاکم بر مناطق ایرانی و ترک  با لطف و توجه وزرای خود تلاش زیادی در پیشبرد علم داشتند. لذا ازآنجایی که مناطق تحت تسلط سلجوقیان بسیار وسیع بود میراث خرد یونانی و نوع فلسفه آنها بیش از پیش در مراکز علمی مورد توجه واقع می شد. وی اشاره داشت که نظامیه ها، ربع ها و خانقاه ها و حتی کاروانسراها و بازارها محل بحث و جدل در پیدا کردن مسیر صحیح فکر و رویه اندیشه تلقی می شد . به عنوان مثال اندیشه ابن سینا با رویکرد مشائی- ارسطویی از یک سو که برای مدتی محمد غزالی استاد نظامیه بغداد را به خود مشغول داشت  و نوع نگاه عرفانی -خانقاهی از سوی دیگر دو ضلع مثلثی را تشکیل می دادند که ضلع سوم آن، نوع تفکر فقهی و کلامی بود. این سه نوع دیدگاه هریک به نوعی در روابط جوامع غربی و شرقی تاثیر داشته است. به باور نگارنده معلمین و شیوخ گاهی در همراهی خرد یونانی و تفکرات اسلامی کوشیدند(اخوان الصفا) و در بسیاری موارد از طرد و رد فلسفه یونانی و فرار به سوی ماورا سخن گفتند  و یا از طریق فقهی به حوزه های شریعت پناه بردند(ابن جوزی) و یا سر بر سجاده ی عبادت صوفیانه گذاشتند و در طی طریقت و نیل به حقیقت تلاش کردند.(احمد غزالی و عین القضاه)در خط سیر مکانی و زمانی غلبه نگاه فیلسوفانه بیشتر در سالهای نیمه قرن چهارم است و در مناطق خراسان و عراق عرب؛ اما هر چه از نظر زمانی به جلو می آییم نگاه فیلسوفانه به عقب رانده می شود و جنگ اندیشه ها  به صورت غالب میان دو سوی فقه و عرفان جلوه می کند. از این سه نوع نگاه ، عرفا و معلمین علوم ارتباط بیشتری با دنیای خارج از جوامع اسلامی برقرار می کنند اما فقها در میان اهل سنت و چه اسماعیلیان کمترین اعتنایی به غیر مسلمانان ندارند.

گزارش از مهدخت ذاکری دکترای روابط بین الملل و مدرس دانشگاه و پژوهشگر مطالعات خاورمیانه

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است

 

[1]http://wocmes2018seville.org/web/index.php/en/

[2] Congress for Middle Eastern Studies (WOCMES)

[3] Three Cultures of the Mediterranean Foundation

نظرات
آخرین اخبار