فراتاب – گروه دیپلماسی: ایران برای باقی ماندن در برجام شروطی مقرر کرده است؛ ازجمله ضمانت اروپا برای ادامه تجارت نفتی با ایران، پیدا کردن راه‌حل‌هایی برای دور زدن تحریم‌های بانکی آمریکا، افزایش سرمایه‌گذاری اروپا در ایران و پرهیز از مذاکره در مورد موشک‌های بالستیک یا نفوذ ایران در منطقه.عده ای معتقدند تنها راه حفط برجام همکاری کامل و واقعی اروپا با ایران و یافتن راه حلهایی در این زمینه است؛ موضوعی که در سایه روشنی از امید و ناامیدی قرار دارد.
مقاومت در برابر تحمل قواعد آمریکایی به یک ازمون برای بروکسل تبدیل شده است، اخیرا آنگلا مرکل صدراعظم آلمان درباره اقدامات ترامپ و بر هم زدن تعادل و نظم نوین جهانی از سوی دولت آمریکا هشدار داده است. موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز با اشاره به موضوع حفظ برجام اظهار داشت این مساله برای اروپایی‌ها ، منافع اقتصادی نیست، بلکه درباره منافع امنیتی اتحادیه اروپا است چراکه اتحادیه اروپا بر این باور است که در فقدان توافق هسته‌ای با ایران امنیت منطقه و اروپا در معرض خطر خواهد بود.
حال سوال اینجاست که اروپا تا چه اندازه می تواند یک جانبه گرایی ترامپ و به سخره کشیدن نهادهای بین المللی نظیر سازمان ملل را تحمل نمایند؟در حالیکه چند جانبه گرایی یکی از رفتارهای راهبردی اروپا در حوزه روابط بین المللی است اما شواهد تاریخی روابط ایران و اتحادیه اروپا نشان می دهد برای اروپا این موازنه عمدتا به نفع آمریکا رقم خورده است .هرچند عده ای از کارشناسان معتقد به تغییر رویکرد اروپا برای مقابله با آمریکا هستند اما هرنوع قضاوت شتابزده درخصوص رفتارنهایی اروپا می تواند ابتکار عمل و تصمیم درست ایران را خدشه دار نماید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی روابط ایران با اتحادیه اروپا هیچگاه استراتژیک نبوده است این روابط عموما در قالب اقتصادی جریان داشته است اما در جریان انقلاب اسلامی با یکسری عوامل چالش برانگیز همچون جنک ایران و عراق، موضوع نگرانی از صدور انقلاب اسلامی ، هر گونه عادی سازی روابط اروپا با ایران را با دشواری مواجه ساخته است.
انجام گفتگوهای انتقادی میان ایران و تروییکای اروپایی از سال 1372 تلاشی برای کاهش این نگرانی ها و اعتماد سازی بود . در این گفتکوها که بعدها با عنوان گفتگوهای سازنده ادامه یافت مقولاتی از جمله حقوق بشر ، خلع سلاح ، مبارزه با تروریسم ، موضع نفوذ منطقه ای ایران و اوضاع خاورمیانه از پای ثابت موضوعات مذاکر ای به شمار می رفت که اروپا خواستار حل آن بوده است . رویدادهایی نظیر محکومیت سلمان رشدی که منجر به فراخوان سفرای کشورهای اروپایی از تهران شد و یا دادگاه میکونوس و اتهام دخالت تروریستی ایران فراتر از مرزهای خود تاثیرات دامنه داری بر روابط ایران و اتحادیه اروپا گذاشته اند، این رویکردهای اختلاف زا بعد 11 سپتامبر 2001 تشدید شد بطوریکه اروپایی شرط خود برای نهایی کردن اسناد مرتبط با همکاری های تجاری، انرژی، بازارهای صادراتی و اقتصادی را موکول به حل و فصل کردن ارتقای آزادی های اساسی ، اصلاخات داخلی و روند صلح خاورمیانه نمودند که بعدها همسو خواست آمریکا برنامه هسته ای و ترورسیم نیز بدان اضافه گردید.
بطور کلی روابط ایران با اتحادیه اروپا پس از انقلاب اسلامی از یک آهنگ منظم و برنامه ریزی شده پیروی نکرده و وجود اختلافات مانع اعتماد سازی و گسترش روابط شده است، شواهد تاریخی نشان می دهد همواره این استعداد وجود دارد که این روابط تعلیق و متوقف شود . اتحادیه اروپا خود را خواستگاه فرهنگ و تمدن غربی می داند و نسبت به ارزش های آن حساسیت بیشتری نشان داده است ؛ درک این موضوع نشان می دهد چرا اتحادیه اروپا در چانه زنی های خود با ایران در ماجرای خروج ترامپ از برجام، مجددا موضوعات حقوق بشری را در ادامه گفتگوهای پسابرجامی با تهران مورد توجه قرار داده است.
بعد ازخروج ترامپ ار برجام اینک توجهات به اروپا معطوف شده است. اروپا در آزمونی بزرگ قرار گرفته است و ارائه نمایش از حیات سیاسی مستقلانه اروپا با دشواری مواجه است. برخی کارشناسان خروج ترامپ از برجام سه روز پیش از مهلت تعیین شده را نوعی سیلی به اروپا دانسته اند ،حفظ برجام برای اروپا بیشتر از آنکه از سر دلسوزی برای ایران باشد معطوف به حفظ دستاوری است که خود اروپا در ان نقش عمده ای ایفا نموده است؛ شاید به همین دلیل است که از مقامات انگلیس ، آلمان و فرانسه کسی به ایران نیامده است و سفر برنامه ریزی شده مکرون به تهران ظاهرا انجام نخواهد شد؛ این درحالی است که مواضع لفظی اروپا باعث تغییر گفتمان ایران نیز شده و خواستار حفط بی چون چرای برجام توسط اروپا و ارائه تضمین های کتبی در این زمینه شده است
ترامپ برای تحقق بخشیدن به وعده خروج از برجام شروطی را مطرح کرده است که اروپا برای تحقق آن با دشواری مواجه است، میزان سهم و مشارکت آمریکا در تجارت، سرمایه گذاری و تأمین امنیت ملی اتحادیه اروپا بسیار عظیم و قابل توجه است، از سوی دیگراروپا خود را با چالش های متعددی روبرو می بیند، اروپا هنوز از بحران مالی 2008 بطور کامل رهایی نیافته است ، مواجه بودن کشورهای منطقه یورو با نرخ بالای بیکاری، نارضایتی مدام مردم این کشورها، مشکل مهاجرت، رای مردم بریتانیا به خروج از از اتحادیه اروپا و رد تغییر همه پرسی قانون اساسی اروپا در فرانسه در سال 2005 ، جاه طلبی ها و دخالت های روسیه در اروپای شرقی و تلاش برای جدایی و تفرقه در این منطقه و تلاش برای دور کردن اروپا از آمریکا و بالاخره انتظار اروپا از پای بند بودن آمریکا به تمام تهعدات خود برای تامین امنیت و حفظ ثبات در اروپا در قالب ناتو همه از جمله موانعی است که پاسخ اروپا را با تعلل مواجه ساخته است.
به این ترتیب به نظر می رسد بایستی به سطح بازیگری و میزان ایستادگی اروپا در برجام نگاه واقع بینانه ای داشت ؛ حفظ توافق هسته ای 2015 در بروکسل با سیاست های تاریخی اروپا پیوند خورده است و این سیر تاریخی نشان می دهد نمی توان انتظار فوق العاده ای از اتحادیه اروپا داشت ، درحالیکه در خصوص توافقنامه پاریس اروپا به حفظ توافقنامه حتی بدون حضورآمریکا تاکید دارد اما همچو رویکردی در قبال برجام از سوی اروپا دیده نمی شود.در هرصورت ایران بایستی بتدریخ خودش را برای رویارویی برای مواجهه با برخی عواقب فشارهای اقتصادی آماده کند چنانکه روابط ایران با اتحادیه اروپا نیز دستخوش تلاطم و تغییر خواهد شد.
مسعود طوفان دانشجوی دکترای روابط بین الملل
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
