فراتاب – گروه بین الملل: در حالیکه ناظران بینالمللی با انتخاب ترامپ، امید چندانی به کاهش تنش در شبه جزیره کره نداشتهاند، رهبر کره شمالی در هفتههای اخیر تصمیم غافلگیرکنندهای گرفته و ابراز تمایل جدی به خلع سلاح هستهای کرده است. رهبر این کشور به ظاهر موافقت نموده است که مذاکرات خلع سلاح هستهای را با ایالات متحده آغاز کند. این تصمیم همزمان با سفر دو روزه هیاتی از کره جنوبی به کره شمالی به سرپرستی مشاور امنیت ملی دولت کره جنوبی اعلام شد. هرچند چیز زیادی از محتوای این نشست محرمانه با کره شمالی منتشر نشده است، اما کره شمالی اعلام کرده است که در صورت تضمین امنیت رژیم و برچیدهشدن تهدیدات نظامی، دیگر هیچ دلیلی برای داشتن سلاحهای هستهای ندارد. دونالد ترامپ که از زمان روی کارآمدن، کره شمالی مهمترین دغدغۀ امنیتی سیاست خارجی وی به حساب میآمده، از این تصمیم پیونگیانگ به عنوان یک موفقیت در سیاست خارجی تهاجمی خود استقبال کرد. در نتیجه، دو طرف در حال تدارک دیدار مستقیم رهبران دو کشور برای شروع مذکرات هستند. آیا با این وجود، ایالات متحده میتواند تضمین امنیتی لازم را به کره شمالی در صورت برچیدن سلاحهای هستهای آن بدهد؟
میراث گذشته: مذاکرات بی سرانجام
ایالات متحده برای بیش از سه دهه با کره شمالی بر سر برنامه هستهای آن منازعه داشته است. زمانیکه در دهه 1990 اتحادیه جماهیر شوروی فروپاشید، رهبران کره شمالی در فقدان فشار ساختار دو قطبی سابق، برای به دست آوردن مکانیسمهای لازم برای تضمین امنیت و بقای رژیم خود، برنامه دستیابی به سلاحهای هستهای را توسعه بخشیدند. این مسئله نگرانی ایالات متحده و متحدان منطقهای آن را در پی داشت و واشنگتن را برای فشار به پیونگ یانگ ترغیب کرد.
در سال 1994 کره شمالی و ایالات متحده در دورهی بیل کلینتون یک «چارچوب توافق» امضاء کردند که هدف آن ثابت نگهداشتن و سرانجام قطع برنامهی هستهای پیونگ یانگ بود. در این چارچوب کره شمالی در مقابل حسن انجام تعهدات، امکان عادیسازی روابط، نفت و سوخت و کمکهایی برای ساختن راکتور هستهای آب سبک دریافت میکرد. این چارچوب توافق به نتیجه مثبتی نرسید، زیرا زیادهخواهی ایالات متحده و مسئله تولید و فروش موشکهای کره شمالی به وجود آمد. گفتگوهای جدیدی آغاز شد. ایالات متحده خواهان محدودساختن تجارت موشکی و پیونگ یانگ خواستار جبران خسارت مالی از دست رفته در این میان بود. ایالات متحده در سال 1998 تحریمهایی را به دلیل ارسال تکنولوژی موشکی و قطعات آن به پاکستان برعلیه کره شمالی اعمال کرد. به طورکلی، دهه 1990 با تغییر و اصلاح رفتار کره شمالی پیش میرفت که جرج بوش با محور شرارت خواندن این کشور همهی مذاکرات و گفتگوها با آن کشور را در سال 2002 برهم زد.
کیم جونگ ایل در سال 2003 سه ماه پس از خروج کره شمالی از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای 1985، دستیابی کشورش به سلاح هستهای را رسماً اعلام کرد. پس از آن مذاکرات شش جانبه در پکن بین کره شمالی، کره جنوبی، چین، ایالات متحده، روسیه و ژاپن آغاز میشود. کره شمالی در سالهای 2004 و 2005 که مذاکرات شش جانبه به طور متناوب برگزار میشد، آزمایشات موشکی خود را ادامه داد. در این راستا، پیونگ یانگ در سال 2006 با توقف مذاکرات، آزمایش موشکی خود را تسریع میبخشد. در سال 2009، شورای امنیت سازمان ملل متحد کره شمالی را به دلیل یک آزمایش موشکی جدید به افزایش تحریمها تهدید میکند و پیونگ یانگ هم در پاسخ، حضور در مذاکرات شش جانبه را متوقف کرد. واشنگتن در دوران زمامداری اوباما اقدام چندان مهمی برای توافق و مذاکره با کره شمالی انجام نداد و فقط راهبرد افزایش فشارهای بینالمللی و افزایش تحریمها را بر علیه این کشور با جدیت بیشتری پیگیری نمود. البته این اقدامات و برگزاری مانوارهای نظامی مشترک سالانه با کره جنوبی در عزم رهبران پیونگ یانگ برای توسعهی برنامهی هستهای و آزمایشهای موشکی خللی ایجاد نکرد.
ایالات متحده نمیتواند تضمین امنیتی لازم را ارائه کند؟
به نظر میرسد که ایالات متحده در این چند دهه در تلاشهای دیپلماتیک خود با سازوکارهایی نظیر عادیسازی روابط، تضمینهای امنیتی، کمکهای اقتصادی و غذایی و گامهای بلند برای اعتمادسازی با شکست مواجه شده است. هیچکدام از این سازوکارها نتیجه مطلوبی برای این کشور در پی نداشته است. دلیل اصلی آن هم این مسئله است که ایالات متحده نمیتواند تضمین امنیتی لازم را به کره شمالی بدهد. تضمین امنیتی مطلوب و ضرور برای کره شمالی، یعنی برچیده شدن کامل سلاحهای هستهای ایالات متحده در کره جنوبی، از بین بردن پایگاههای نظامی ایالات متحده در کره جنوبی و ژاپن و عدم برگزاری مانورهای نظامی مشترک میباشد. این در حالی است که در طول تمام این سالها، ایالات متحده همواره در پشت اقدامات و ژست به ظاهر دیپلماتیک و دوستانه خود، ارسال تهدیدات و اخطارها به این کشور را ادامه داده است.
ایالات متحده قادر به فراهم کردن تمهیدات لازم برای تضمین امنیت کره شمالی نیست و اگر توانایی آن را هم داشته باشد، ساختار فعلی شبه جزیره و منطقه شرق آسیا اجازه آن را نمیدهد.کره شمالی ادعا کرده است که با وجود این تضمین، دیگر «هیچ دلیلی» وجود ندارد سلاحهای هستهای داشته باشد. اما آیا ایالات متحده میتواند برای دولتی که ماهیتاً با نظم شرق آسیای مطلوب ایالات متحده سازش ندارد، تضمین امنیتی به وجود بیاورد؟ ایالات متحده کره جنوبی و ژاپن را زیر چتر حمایتی تسلیحات هستهای خود دارد و این حمایت ربطی به تسلیحات کنونی کره شمالی ندارد. به عبارت بهتر، ایالات متحده نخستین بار مسابقه تسلیحاتی را در شبه جزیره کره از سال 1958 آغاز کرد و در سال 1967 تعداد سلاحهای هستهای خود را در منطقه به 980 کلاهک افزایش داد. اکنون هم واشنگتن بیش از 150 کلاهک در شرق آسیا دارد.
در برههی کنونی هم غیرممکن است رهبران پیونگ یانگ که برای سه دهه توسعهی برنامه هستهای و ارتقای موشکهای بالستیک را به هویت خود گره زدهاند، متقاعد شوند آن را کنار بگذارند. کره شمالی سلاح هستهای را تضمینکنندهی بقای نظام سیاسی و موجودیت خود در برابر ایالات متحده تصور میکند. در این راستا، پیونگیانگ در طول این یک دههی اخیر با تمام توان تلاش کرده است برنامه هستهای خود را حفظ و گسترش دهد. این کشور براساس برآوردها دارای 70 کلاهک هستهای است و هر روزه موشکهایی را با قابلیت بهتر برای حمل آن طراحی و آزمایش میکند. اگرچه این کشور گفته است که آزمایش موشکی جدید در طول این مذاکرات هستهای با ایالات متحده انجام نمیدهد، اما همین روزها، رسانهها گزارش دادند که پیونگیانگ یک راکتور هستهای جدید را آزمایش کرده است. در واقع باید گفت که تلاش مصرانهی کره شمالی برای دستیابی به سلاح هستهای و آزمایشات متعدد آن در سالهای اخیر نشان میدهد که رهبران آن دستیابی، توسعه و ارتقاء سلاحهای هستهای خود را به عنوان یک آرمان ملی به پیش بردهاند.
اگرچه به زعم نشریهی ویک مذاکرات آیندهی واشنگتن- پیونگیانگ دامی است که کیم جون اون برای دونالد ترامپ پهن کرده است، اما بگذارید خوشبینانه به این تمایل کره شمالی برای خلع سلاح هستهای نگاه کنیم. به نظر در خوشبینانهترین حالت، ترامپ بتواند در مذاکراهی مستقیم با کره شمالی رهبر این کشور را به مسئله کاهش تنش و حداقل عدم انجام آزمایشهای موشکی دعوت کند. لذا این توافق میتواند ادامه مذاکرات دو طرف را در پی داشته باشد و ایالات متحده را تنها به یک هدف و آن هم ثابت نگهداشتن و فریز کردن وضعیت برنامهی هستهای و موشکی کره شمالی و کاهش تنش در شبه جزیره کره برساند.
کره شمالی مجهز به سلاحهای هستهای و موشکهای قارهپیما یک واقعیت ناگزیر است، اما باید از سوی ایالات متحده پذیرفته شود. همانطورکه دستیابی هند، پاکستان و اسرائیل به سلاحهای هستهای مورد منازعهی جدی قرار نگرفتهاند. ماهیت نظام سیاسی کره شمالی که موافق سرسپردگی به ایالات متحده نیست، نمیتواند عامل تبعیض باشد و آمریکا در دهههای آینده باید با این قضیه کنار بیاید.
وحید قربانی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی
عیسی مرادی افراپلی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.