شوک درمانی پدرسالار | فراتاب
کد خبر: 7520
تاریخ انتشار: 19 اسفند 1396 - 16:54
محمد بن سلمان:عربستان سرطان دارد

تصفیه سران نظامی عربستان، آخرین پرده از نمایش اصلاح طلبانه ولیعهد 32 ساله این کشور است. ناظران غربی اگرچه عمدتاً اقدامات بن سلمان را مورد ستایش قرار می دهند، اما هنوز نسبت به اهداف احتمالی پشت پرده او بیمناک هستند و هیچ کس نمی تواند پاسخ قاطعی به این سوال بدهد که آیا اصلاحات منجر به ارتقای حکمرانی خوب در عربستان خواهد شد یا یک پادشاهی فرتوت الیگارشیک را به حکومت تک فردی و شخص محور مبدل خواهد کرد.

این روند از ماه نوامبر آغاز شد، مقامات سعودی، در این ماه طبق دستورات شاهزاده محمد بن سلمان، ده ها تن از شاهزادگان، مقامات ارشد و فعالان اقتصادی را بازداشت کردند و همه را در هتل ریتز کارلتون ریاض گرد آوردند.

بسیاری از بازداشت شدگان، از جمله سرمایه گذار مشهور، شاهزاده ولید ابن طلال پس از مدتی یا تبرئه شدند یا با دولت به توافقی مالی رسیدند و در واقع آزادی خود را باز خرید کردند. این توافقات بالغ بر 100 میلیارد دلار را به خزانه دولت منتقل کرد.

چنانچه این مبالغ عظیم را بتوان به دقت تجمیع و مورد استفاده قرار داد، برای ملت وابسته به نفت سعودی گشایش مالی قابل توجهی به شمار می آید، آن هم در روزگاری که بهای نفت به شدت افت کرده و میزان کسری بودجه این کشور به 195 میلیارد ریال سعودی (52 میلیارد دلار) بالغ شده است.

بن سلمان روزگذشته به روزنامه واشنگتن پست گفت: «با یک بدن مبتلا به سرطانِ فساد چه باید کرد؟ یا مجبور هستید به شیمی درمانی و شوک های شیمیایی تن دهید، یا سرطان بدن شما را می بلعد.»

او افزود: «اقلیتی از شاهزادگان فاسد بودند، اما توجه افکار عمومی به آن ها زیاد بود. تداوم این وضعیت اعتبار و توان خاندان سلطنتی را دچار مشکلات بدی می کرد.»

منتقدان اما می گویند این اقدامات پوششی برای بازی تاج و تخت ولیعهد 32 ساله است. او می کوشد وابستگی عربستان را به دلارهای نفتی کاهش دهد و نظام شدیداً محافظه کار و مذهبی سعودی را از رهگذر برگزاری کنسرت های عمومی و آزاد کردن فعالیت سینماها و رانندگی زنان با مدرنیته تطابق بیشتری دهد.

تنها تعداد انگشت شماری از افراد بازداشت شده از جریمه های مالی سنگین قسر در رفتند. همچنین معلوم نیست از هر فرد بازداشت شده، چه مبلغی گرفته شده است. دادستان کل عربستان در هفته جاری اعلام کرد که 56 نفر از بازداشت شدگان هنوز محبوسند. از آنجاکه این افراد  حاضر به پذیرش سوء استفاده های مالی خود نشدند به زودی به زندان منتقل می شوند و در دادگاه به اتهامات آن ها رسیدگی می شود.

شاهزاده بن سلمان همچنین مدعی است به رقم پاره ای اختلافات داخلی در پیشبرد اصلاحات از حمایت خاندان سلطنتی برخوردار است. برای همین بود که برخی از اعضای خاندان سلطنتی پس از بازداشت شدن 11 شاهزاده اقدام به راه اندازی  تظاهرات کردند.

بازداشت شاهزادگان از جمله مهم ترین عواملی است که تحلیل گران را درباره هدف ولیعهد مردد می سازد. در سال های گذشته شورای سلطنتی امور کشور را سامان می داد اما اکنون به نظر می رسد نظام پاتریمونیالی پیشین به سوی تک فردی شدن در حرکت است.

 

شوک درمانی با هدف مدرن سازی

او از رفورم های جدیدی که در عرصه های سیاسی و فرهنگی کشورش دنبال می کند، با عنوان «شوک درمانی» یاد می کند. جدیدترین پروژه او انقلابی در عرصه نظامی کشور بود. تقریباً همه امرای نظامی تغییر کردند و یک زن به عنوان معاون کار انتخاب شد. او مصمم است پس از کمپین ضد فساد، کمپین ضد افراط گرایی مذهبی را نیز به راه بیندازد.

اما مشی اصلاح طلبانه بن سلمان در برابر انتقادات از سیاست داخلی و منطقه ای اش، رنگ می بازد. او می گوید وضعیت وخیم و هشدار دهنده است: «نمی توان این اوضاع را نادیده گرفت، ما در داخل با مصائب مالی و در منطقه با دشمنی سرسخت روبه رو هستیم.» او نمی پذیرد که در خلال مبارزه با فساد ممکن است به حقوق خصوصی افراد تجاوزی شده باشد و تصریح می کند: «معیارهای حقوق بشری عربستان، با آمریکا همخوانی ندارد.» اما به تازگی قول هایی را نیز در این زمینه داده است.

البته هنوز نمی توان ارزیابی جامعی از این مهم داشت که اصلاحات بن سلمان، چه میزان موفق و اثر گذار ظاهر شده است. برخی می گویند او از اصلاحات فرهنگی به عنوان «ضربه گیر» در برابر اصلاحات اقتصادی و در واقع کاهش یارانه های عمومی استفاده می کند. در عین حال اما مدعی است: «امروز اگر از زنان سعودی سوال کنید، آن ها بسیار خرسندند، می توانند هر خودرویی که می خواهند خریداری کرده و رانندگی کنند، آن ها از باشگاه های وزرشی جدید التأسیس استقبال خوبی کرده اند و در زمینه کارآفرینی نیز فعالیت قابل توجهی دارند. همچنین زنان بدون هیچ مانعی به ورزشگاه می روند و از تیم های فوتبال حمایت می کنند.»

مخالفان محافظه کار اصلاحات بن سلمان هنوز موضعی رسمی و شدید در برابر او اتخاذ نکرده اند ولی مخالفت ها به صورت زیرزمینی در جریان است. از سوی دیگر یک نظرسنجی مستقل توسط موسسه اپسوس نشان داد که 74 درصد شرکت کنندگان نسبت به آینده بسیار امیدوارند و دغدغه های اصلی آن ها را گرانی قیمت ها، بیکاری و فساد تشکیل می دهد نه مسائل مذهبی.

او می گوید اقدام نظام سعودی در زیر و رو کردن فهرست فرماندهان نظامی پیامی واضح به مردمی که حامی اصلاحات و نوسازی ها هستند مخابره می کند و انرژی و امیدواری زیادی را به آن ها می بخشد: «ما می خواهیم روی افرادی که به کارمان باور دارند سرمایه گذاری کنیم.» برای همین بود که فرماندهان جایگزین شده از گروه پیشین بسیار جوان تر هستند. انتخاب «ترکی بن طلال» به عنوان فرماندار عسیر.

بن سلمان فرمانده ستاد مشترک ارتش را برکنار کرد و رهبران نظامی جدیدی را به عرصه رساند تا از یکسو پرستیژ نظامی کشورش در چشم جهانیان را متحول سازد و از سوی دیگر نیز مخارج نظامی آتی عربستان را هدف مند تر سازد: «در حالی که کشور ما از نظر بودجه نظامی در جایگاه چهارم جهان قرار دارد از نظر معیارهای جهانی ارتش ما نتوانسته از رده بیستمین ارتش جهان فراتر بیاید.» او این وضعیت را یک فاجعه می داند و البته مانعی مهم در مقابله با حوثی ها در جنگ یمن. شاید اگر بن سلمان می دانست گرفتار شدن در باتلاق یمن تا این حد سخت و طولانی شود، هیچ گاه قدم به آن نمی گذاشت.

او می گوید: «اقدامات ضد فساد ما در نوامبر گذشته نمونه ای از سیاست شوک درمانی برای تخریب غده های سرطانی فساد از تن بیمار عربستان بود. ما به این شوک درمانی در حوزه های دیگر نیز نیاز داریم.» مقصود بن سلمان از حوزه های دیگر بیش از هر چیز همین حوزه نظامی، مقابله با افراطی گری است.

پلیس مذهبی یا همان شورای امر به معروف و نهی از منکر در دو سال اخیر تضعیف شده و شاید بتوان گفت، هدف حکومت سعودی از «بازسازی افعال و اندیشه های زمان پیامبر اسلام (ص)» به زندگی در زمانه کنونی گذار کرده است.

او همچنین درباره انتقادات مطرح شده درباره سیاست عجیبی که سه ماه پیش در قبال نخست وزیر لبنان در پیش گرفته بود نیز می گوید: «آن اقدامات نیز نمونه ای از سیاست شوک درمانی بود. به وضعیت کنونی حریری نگاه کنید. هرچه هست اکنون در وضعیت بهتری نسبت به حزب الله قرار دارد.» قرار است حریری مجدداً به ریاض مسافرت کند.

بن سلمان می گوید: «به قول استیو جابز تلفن همراه را دوباره اختراع کرد، زیرا قبلاً اختراع شده بود. ما هم در عربستان قصد نداریم در حرکت به سوی مدرنیته افراط کنیم زیرا نه ما در فضایی زندگی می کنیم که طالب چنین امری باشد نه اگر چنین کنیم مثل مدل غربی آن دارای اصالت است. ما می خواهیم مدل خودمان را داشته باشیم.»

 

پروژه اصلاحات؛ هدف یا وسیله؟

گروه دیگری از منتقدان اصلاحات ولیعهد جوان را گروگان مخمصه منطقه ای و خارجی او می دانند، چه اینکه هم اکنون عربستان به شدت درگیر جنگ یمن است، با قطر دچار چالشی شدید شده و در بسیاری از کشورهای خاورمیانه تلاش می کند در برابر نفوذ ایران ایستادگی کند.

همزمان با وضعیت خارجی مذکور، بن سلمان تلاش می کند از طریق روی آوردن به پروژه های اصلاح طلبانه و نوسازی ساختارهای اقتصادی و اجتماعی بر اسب چموش قدرت بیش از پیش مسلط شود. پیش کشیدن موضوع اصلاحات داخلی در چنین شرایطی چه مبنا و مفهومی می تواند داشته باشد؟

همچنین حکومت هنوز توضیح رسمی ای درباره اینکه از این رفتار و تحولات شتابناک چه مرادی دارد، به مردم نداده است و نمی گوید نسبت اصلاحات با نظام پیش از آن چیست. تحلیل گران معتقدند سکوت سران سعودی (حتی افرادی که در نتیجه تصفیه در ماه های اخیر کنار گذاشته شده اند) یک معنا بیشتر ندارد: آن ها مجبور به سکوت هستند. اما «محمد الیحیی، پژوهشگر میهمان شورای آتلانتیک واشنگتن می گوید: «این اقدامات به طور قطع، حرکت به سوی نسلی جوان تر در عربستان است.»

در دهه های گذشته میلیاردها دلار نفتی در عربستان صرف شکل دادن به یک ساختار نظامی قدرتمند شده است. اما صرف هزینه های نظامی هنگفت هیچ گاه به ارتقای توان جنگی موثر عربستان و افزایش امکان دفاع از خود در برابر بحران های خارجی نینجامیده است.

بن سلمان درصدد است این شکاف عمیق میان مخارج نظامی و کارآمدی نظامی عربستان را پر کند. تصفیه نظامی اخیر نیز به زعم او برای همین منظور است. محمد الیحیی همچنین اقدامات بن سلمان در حوزه نظامی را ترجمانی از «افزایش استقلال طلبی عربستان در این حوزه می داند.»

در واقع عربستان می خواهد به غرب نشان دهد در زمینه سیاست های نظامی خود بیش از پیش دنبال استقلال است. شکل دادن به ائتلاف نظامی برای جنگ در یمن نیز از اقدامات متقدم بن سلمان در زمینه مسائل دفاعی بود. اگرچه او این اقدام را با آمریکا هماهنگ کرد، اما برخلاف روند سنتی پیشین ریاض منفعلانه به ائتلافی غربی نپیوست بلکه فعالانه ابتکاری را شکل داد که رفته رفته حمایت غرب را نیز به دست آورد.اگرچه عربستان سال ها تشنه این اصلاحات بوده، اما وضعیت منطقه ای و داخلی این کشور نشان می دهد در شرایط فعلی اصلاحات بیش از آن که فی نفسه هدف باشد، وسیله دستیابی به اهداف شخصی و سیاسی بن سلمان هست.

منصور براتی، روزنامه سازندگی

نظرات
آخرین اخبار