فراتاب - گروه بین الملل: منابع تهدید علیه امنیت کشورهای منطقه آسیای مرکزی متنوع هستند. علاوه بر تهدید همسایگی با افغانستان باید توجه داشت که داعش در نزدیکی کشورهای آسیای مرکزی نیز به طور فعال کارهای خرابکارانه انجام می‌دهد. از جمله در گزارش‌های کار‌شناسان قرقیزی و تاجیکی رقم‌های 70 میلیون دلار اختصاص‌یافته توسط دولت اسلامی برای کارهای خرابکارانه در این منطقه به چشم می‌خورد.در حال حاضر، بیشتر نگرانی‌ها از لحاظ سرایت بی‌ثباتی و نفوذ رادیکال‌ها در تاجیکستان به وجود آمده است. در این کشور از بین عوامل منفی می‌توان به همسایگی با افغانستان به خصوص وضعیت سخت اجتماعی و اقتصادی و همچنین به جنگ‌های داخلی نیمه اول سال‌های 1990 میلادی که هنوز پیامدهای ویرانگری دارند، اشاره کرد.
در مجاورت چین، افغانستان، ازبکستان و قرقیزستان، کشور فارسی زبان تاجیکستان قرار دارد که اکثریت جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند،هرچند دولتی کاملا سکولار بر این کشور حکم می راند.در این کشور نیز گزارش هایی از پیوستن شهروندان تاجیکی به گروه داعش در سوریه و عراق منتشر شده است.
با برآوردهای صورت گرفته بین 500 تا 1100 تاجیک به گروه دولت اسلامی در سوریه پیوسته اند و همین امر باعث شده است تا دولت تاجیکستان خود را متعهد به مبارزه با اسلام رادیکال بداند. رویکرد دولت با فشار شدید بر آزادی مذهب و از بین بردن مخالفان سیاسی با برچسب گذاری آنها به عنوان تروریست مشخص می شود. در سال 2015، حزب نهضت اسلامی تاجیکستان (IRPT)، تنها مخالف امامعلی رحمان رئیس جمهوری تاجیکستان تروریستی اعلام و با ممنوعیت فعالیت مواجه شد.طی چند سال اخیر دولت سختگیری های دیگری نظیر عدم دسترسی کودکان زیر 18 سال به مساجد و ممنوعیت سفر حج برای افراد زیر 45 سال را به اجرا دراورد. در واقع اقدامات دولت در رابطه با محدود کردن آزادی مذهب،به ایجاد فضای ترس در بین عامه مردم انجامیده است. با این حال ناظران سیاسی معتقدند اقدامات امام علی رحمان در از بین بردن مخالفان سیاسی و سرکوب تمام اشکال اسلام، می تواند شرایط را برای گسترش ایدئولوژی های افراطی فراهم کند.
همزمان با این تشدید افراط‌گرایی در جامعه برخی کشورهای آسیای مرکزی نظیر تاجیکستان به ویژه در بین سازمان‌های نیروی انتظامی مشاهده می‌شود. مورد خاص در این زمینه، فرار «گلمراد حلیم اف» سرهنگ گروه پلیس مخصوص در سال 2015 میلادی و پیوستن وی به داعش بود.در فصل پاییز سال 2015 میلادی شورش نظامی که به سرتیپ «عبدالحلیم نظرزاده» معاون وزیر دفاع منصوب شد، صورت گرفت. مقامات رسمی نیز این شورش را به نفوذ رادیکال‌ها ارتباط دادند.
این تحولات در حالی است که همچنان نظارت ارضی دولت مرکزی بر برخی مناطق تاجیکستان از جمله بدخشان کوهستانی به طور کافی ضعیف است.در همین حال، حفاظت از مرز تاجیکستان و افغانستان پس از خروج مرزبانان روسیه نیز روند مناسبی نداشته و این موضوع نیز با تشدید بی‌ثباتی اوضاع در مناطق مرزی افغانستان خطر بیشتری ایجاد می‌کند.
قرقیزستان کشوری است که از مدت ها پیش علاقه مند بوده است تا خود را به عنوان جزیره دموکراسی مطرح کند، تفاوت هایی با دیکتاتوری های موجود در ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان در زمینه های مختلف از جمله موضوع رویکرد به مبارزه با اسلام رادیکال دارد. پلیس محلی معتقد است صدها نفر از ساکنان منطقه اوش در جنوب قرقیزستان عازم سوریه شده اند.
استخدام شهروندان قرقیزی برای عضویت در گروه های افراطی به ویژه داعش موجبات نگرانی این کشور کوچک در آسیای مرکزی را فراهم آورده است. هرچند رقم دقیقی از بر تعداد شهروندان قرقیزی که به سوریه و عراق رفته اند مشخص نیست اما گزارش های متعدد این رقم را در حدود 500 تن نشان می دهد.این امر از این جهت برای این کشور خطرناک است که جهادگران برگشته به قرقیزستان برای ایجاد ناامنی در این کشور می کوشند. طی سال های 2015 و 2016 مقامات چندین حمله در پایتخت بیشکک و در شهر اوش را خنثی کردند.
قرقیزستان نیز در همین حال با تهدیدات جدی مواجه است. تقسیم ژئوپلیتیک کشور به شمال و جنوب نیز از جمله ریسک‌های این کشور است. ساختارهای دولتی قرقیزستان که ضعف خود را در «جنگ باتکن» نشان دادند، از ضعف سنتی برخوردار بوده و این ضعف در دوران دو انقلاب در سال‌های 2005 و 2010 میلادی باز هم تشدید شد.
ریسک بیشتر رادیکال‌ها در جنوب کشور به خصوص در بین مردم ازبکی الاصل وجود دارد. در اینجا با توجه به مناقشات بین قومی شدید بین قرقیز‌ها و ازبک‌ها که در سال 2010 میلادی منجر به قتل و غارت شد، اوضاع باز هم پیچیده‌تر می‌شود.
اوضاع امنیتی در ترکمنستان که تاکنون یکی از باثبات‌ترین مناطق در منطقه محسوب می‌شد، در سال‌های 2014 و 2015 میلادی و همزمان با تشدید فعالیت گروه‌های تندرو تشدید شده است.این در حالی است که سیاست بی‌طرفی ترکمنستان رفته رفته جنبه‌ه
ای منفی خود را نشان می‌دهد. این کشور برای حفاظت از مرزهای خود ارتش قوی ندارد. ولی درخواست کمک نظامی، از جمله از روسیه با نظریه بی‌طرفی مغایر است. اوضاع در داخل کشور نیز خوب نیست. بر اساس آمار‌ها، از لحاظ تعداد شبه‌نظامیان در سوریه و عراق ترکمنستان مقام اول را داراست.
ازبکستان،یک کشور اقتدارگرا است که تا سال 2016 تحت رهبری رژیم دیکتاتوری به رهبری اسلام کریموف بوده است. این کشور که با افغانستان،ترکمنستان و روسیه مرز مشترک دارد یکی از اصلی ترین مکان هایی است که اسلام گرایان افراطی آن جذب گروه داعش شده اند. مرکز بین المللی حل و فصل منازعات (ICSR) برآورد کرده است که بیش از 500 تن از اهالی ازبکستان برای مبارزه به عضویت داعش در سوریه درآمده اند. جنبش اسلامی ازبکستان نیز در سال 2015 با داعش بیعت کرد و در شمال افغانستان نیز همراه با طالبان فعال است. این جنبش قصد دارد تا دولت ازبکستان را سرنگون کند و ترکستان یا خلافت اسلامی را از سین کیانگ تا دریای خزر ایجاد کند.
کشور قزاقستان با وجود نزدیکی به روسیه و نداشتن مرز مشترک با افغانستان اما از تهدید افراط گرایی در امان نیست. در این کشور جنبشی به نام «جماعت تبلیغ» وجود دارد که اعضای آن شدیدا توسط دولت بازداشت شده اند. هرچند ارتباط معناداری بین فعالیت های تروریستی این گروه در قزاقستان مشاهده نشده است اما مقامات آستانه تلاش می کنند اجازه هیچ گونه تهدید را در این رابطه ندهند.
احسان تقوایی - عضو هیات تحریریه فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
