بروز تحریمهای ناعادلانه علیه ایران در سالهای اخیر، میزان وابستگی اقتصاد ایران به صادرات نفت و گاز و مخاطرات فراوان آن را آشکار کرد. تحریمها به روشنی ثابت کرد تا زمانی که وابستگی ایران به درآمد نفت و گاز وجود دارد، شمشیر تحریم بر سر اقتصاد ایران وجود خواهد داشت.
این چنین بود که اقتصاد مقاومتی دستور تغییر مسیر اساسی در زمینه استفاده کشور از درآمد نفت و گاز را صادر کرده و از مجریان و تدبیرپردازان میخواهد که زمینه تبدیل نفت در داخل کشور به ارزش افزوده را فراهم و جلوی خامفروشی و همزمان، اتکای درآمد کشور به عایدات نفت گرفته شود.
نگاهی به سیر تاریخی نیز نشان میدهد که نوسان شدید درآمدهای نفتی به واسطه کاهش قیمت، مقدار صادرات و تولید و این اواخر تحریم، پدیدهای تکرارشونده در اقتصاد ایران بوده و خواهد بود. این نوسان از زمان نهضت ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 تاکنون به دلایل مختلف ادامه داشته است. در این سال درآمد نفتی از 59 به 9 میلیون دلار در سال و در سال 1332 به صفر رسید. در دهه 50 درآمد نفت 160 درصد افزایش یافت، اما در دهه اول انقلاب کاهش 33 تا 54 درصدی درآمد نفت به وقوع پیوست. در سالهای تحریم فروش نفت نیز، درآمد کشور از این محل بیش از 50 درصد کاهش یافته بود و صادرات نفت از بیش از دو میلیون بشکه نفت به کمتر از یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت. به علاوه، وابستگی به نفت برای ایران ارمغانی جز اقتصاد به شدت دولتی، پوشش ناکارآمدیهای مدیریتهای اقتصادی، شکلگیری ساختارهای رانتی و غیررقابتی، تشدید نابرابریها، ایجاد رفاه بالاتر از سطح تلاش و بهرهوری واقعی جامعه، ظرفیت پایین رشد اقتصادی و کاهش بهرهوری و بیماری هلندی نیاورده است.
تغییرات ژئوپلیتیک انرژی در جهان تا 2035
آنچه در جهان امروز قابل مشاهده است، این است که تحولات ژئوپلتیک انرژی جهان به سمتی در حال حرکت است که اتکا به درآمد نفت را مانند گذشته برای بسیاری از کشورها ارزان میکند. بر اساس پیشبینی آژانس بینالمللی انرژی، از سال 2017 تا 2035 آمریکا بزرگترین تولیدکننده نفت خام جهان خواهد شد و روشن است هر کار که بخواهد با قیمت و بازار نفت خواهد کرد. همچنین تا سال 2035 آمریکای شمالی به صادرکننده خالص هیدروکربنها تبدیل خواهد شد. در همین حال تقاضای نفت در این سالها از سوی خریداران عمده با کاهش هشت میلیون بشکهای در روز مواجه خواهد شد؛ به طوری که تقاضای خرید نفت آمریکا از 17.1 به 14 میلیون بشکه در روز، تقاضای اتحادیه اروپا از 11.7 به 8.9 و تقاضای ژاپن از 4.7 به 2.8 میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت. همچنین صادرات انواع سوختهای مایع توسط آمریکا بر واردات آن پیشی خواهد گرفت. روشن است این امر تغییر بزرگی در نقش نفت در اقتصادهای تکمحصولی و نفتخیز مانند ایران ایجاد خواهد کرد. بنابراین اگر با به کارگیری دستورات اقتصاد مقاومتی نتوانیم به سرعت از وابستگی اقتصاد ایران به نفت خام کم کنیم، حتی اگر فرض بگیریم که تحریمی هم در کار نخواهد بود، باز هم جریان آینده بازار نفت خود، تحریمی جدید برای اقتصاد ایران محسوب میشود. تحریمی که دیگر برپایی مذاکرات ژنو و وین برای رفع آن قابل انجام نخواهد بود.
با این حال کارشناسان اقتصادی هشدار میدهند که به احتمال فراوان فشارها و محدودیتهای بینالمللی آشکار و پنهان بر اقتصاد ایران تداوم داشته باشد؛ زیرا از یکسو با تحریمهای پنهان، جایگاه طبیعی اقتصاد ایران در تقسیم کار بینالمللی به رسمیت شناخته نمیشود و از سوی دیگر امکان برقراری تحریمهای جدید ـ به هر بهانه تازه ـ با هدف منزوی ساختن و مانعتراشی برای پیشرفت کشور محتمل است.
اینچنین است که تنها راه پایدار مقابله با تحریمها، گذر از اقتصاد نفتی موجود به سوی اقتصادی با ارزش افزوده بالاست که اگر هم تحریم یا تغییری در شرایط انرژی جهان به وقوع پیوست، اقتصاد ایران با تکیه بر منابع درونزای خود به حیات ادامه دهد.
از سوی دیگر هرچند اینروزها درآمدهای نفتی ایران آن رونق سابق را نداشته و روزبهروز شاهد کاهش قیمت نفت هستیم، اما به هر حال این طلای سیاه، مهمترین منبع درآمد کشورهایی همچون ایران است. آیا تا به حال به این موضوع فکر کردهاید که برای خرید کمپانیهای مطرحی همچون اپل و یا گوگل چه مقدار از این درآمد نفتی مورد نیاز است؟! در ادامه به بررسی این موضوع میپردازیم.
در ابتدا لازم است بیان کنم آمار ارزشگذاری کمپانیها بر اساس دادههای وبسایت Statista است و همچنین درآمد نفتی ایران نیز بنا بر تولید روزانه دو میلیون بشکه با قیمت ۴۰ دلار در نظر گرفته شده است. بنابراین درآمد سالانه ایران در حالت میانگین سالانه 28 میلیارد دلار خواهد بود.
گرانترین کمپانی دنیا با ارزش 723.724 میلیارد دلار، اپل نام دارد. در رابطه با ارزش این کمپانی بهتر است بدانید این مقدار بیش از ۲ برابر ارزش کشور یونان است. با احتساب درآمد میانگین نفتی ایران چیزی حدود 26 سال زمان لازم است تا بتوان کمپانی اپل را تصاحب کرد!
گوگل، بزرگترین کمپانی اینترنتی دنیا ارزشی معادل 849.345 میلیارد دلار دارد که اگر بخواهیم با میانگین درآمد فعلی نفتی ایران آن را بخریم، زمانی معادل ۲۵ سال نیاز خواهیم داشت. البته با این مقدار میتوانیم ۱۲۵ تیم مثل منچستریونایتد را نیز بخریم.
کمپانی مایکروسافت در حال حاضر ارزشی معادل 333.524 میلیارد دلار دارد، برای خرید ردموندیها میبایست حدودا 12 سال و ۱۰ ماه درآمد نفتی ایران را داشته باشیم. البته حساب بیلگیتس را از این کمپانی جدا کنید زیرا شخص بیلگیتس هماکنون سرمایهای معادل ۸۰ میلیارد دلار دارد که چیزی معادل 3 سال درآمد نفتی ایران با قیمت کنونی است.
سامسونگ بهعنوان بزرگترین تولیدکننده تلفنهمراه دنیا و یکی از برترین تولیدکنندگان لوازم خانگی ارزشی معادل 214.039 میلیارد دلار دارد که برابر با درآمد نفتی 8 سال ایران است. این کمپانی در سال ۲۰۱۴ درآمدی معادل 45.45 میلیارد دلار را داشته که حدود 2 برابر درآمد فعلی نفتی یک ساله ایران است.
فیسبوک در سال ۲۰۱۵ توانست ۲۹امین کمپانی با ارزش دنیا لقب بگیرد. فیسبوک هماکنون ارزشی معادل 183.860 میلیارد دلار دارد، این بهمعنی 7 سال درآمد نفتی ایران است.
بزرگترین کمپانی تولیدکننده پردازنده دنیا با اینکه اینروزها همچون گذشته قدرتمند نیست، اما با ارزش 148.094 میلیارد دلاری خود هنوز یکی از باارزشترین کمپانیهای دنیا محسوب میشود؛ برای تصاحب اینتل باید هزینهای معادل 6 سال درآمد نفتی ایران صرف شود.
دیزنی بهعنوان یکی از با سابقهترین کمپانیهای صنعت انیمیشن ارزشی معادل ۱۷۸,۲۶۷ دلار دارد که با درآمد نفتی 7 سال ایران برابری میکند. انیمیشن یخزده (Frozen) ساخته والتدیزنی با فروش یک میلیارد و ۲۷۹ میلیون و ۸۵۲ هزار و ۶۹۳ دلار یکی از پرفروشترین انیمیشنهای تاریخ است.
زمانی کمپانی کوکاکولا بهعنوان برترین برند تجاری دنیا شناخته میشد، با اینکه این لقب هماکنون در اختیار اپل است اما بازهم کوکاکولا با ارزش 177.142 میلیارد دلاری خود یکی از گرانترین کمپانیهای دنیا است. برای خرید کوکاکولا با درآمد نفتی ایران چیزی حدود 7 سال زمان لازم است.
کمپانی ژاپنی Toyota بهعنوان یکی از با ارزشترین کمپانیهای خودرو ساز دنیا ارزشی برابر 238.924 میلیارد دلار دارد که برای خرید آن باید درآمد نفتی ۱۷ سال ایران را بپردازیم. تویوتا هماکنون ۳۳۹ هزار کارمند دارد و از ۱۳ زیر مجموعه تشکیل شده است.
با توجه به شرایط فعلی درآمد نفتی ایران، هیچکدام از ۱۰۰ کمپانی برتر دنیا را با درآمد یکساله نمیتوان خرید، البته باید توجه داشت که ممکن است درآمدهای نفتی ایران در آینده دستخوش تغییرات زیادی شود، بنابراین نمیتوان این آمار را قطعی در نظر گرفت. این آمار بهصورت میانگین در نظر گرفته شده، بنابراین هیچگونه جنبه پژوهشی و یا اقتصادی نخواهد داشت و صرفا جهت نمایش ارزش کمپانیهای مطرح تدوین شده است. ولی نکته مهم این است که ما باید هرچه زودتر با حرکت به سمت ایجاد شرکتهای دانش بنیان و کاهش وابستگی به نفت در مسیر توسعهیافتگی هرچه بیشتر اقتصاد کشور گام برداریم.