فراتاب - گروه اجتماعی: این روزها فرمول ها و پیشنهادات مختلفی برای اسکان موقت و چند ماهه خیل عظیم زلزله زدگان استان کرمانشاه از سوی افراد مختلف ارائه می شود. یادداشت پیش رو توسط خانم شهلا مرادی از روزنامه نگاران با سابقه و پرتجربه این استان، که فعالیت های چندی در کمک رسانی به زلزله زده ها داشته و از سوی دیگر آشنایی بیشتری با زیست بوم مناطق و مردمان زلزله زده دارد، پیشنهاد کرده است، در کنار دیگر شیوه های اسکان موقت زلزله زده ها، از شیوه بومی و قدیمی و قابل اتکای سیاه چادر برای اسکان آنان استفاده شود. متن کامل پیشنهاد وی در ادامه خواهد آمد:

مرحله اول بحران بعد از وقوع زلزله 7.3 ریشتری استان کرمانشاه که در 8 شهر و 1900 روستا خسارتهای بسیاری به بار آورد و جان بسیاری از ساکنان شهرستانهای سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی را گرفت، نجات مردم از زیر آوار و درمان مصدومین و تأمین مایحتاج اولیه(غذا، پوشاک و سرپناه) آنها بود که خوشبختانه با سیل کمکهای مردمی بحران تأمین غذا و پوشاک و سرپناه موقت، تا حد زیادی برطرف شد.
بارش باران از دوشنبه هفته گذشته، اما، بحران اسکان موقت زلزله زدگان را وارد مرحله تازه ای کرد: عدم مکان یابی مناسب و نامناسب بودن چادرها برای شرایط آب و هوایی سرد و بارانی(بخش اعظم چادرها، از انواع چادرهای مسافرتی و کمپینگ بودند)، منجر به نفوذ باران و بارانآب از سقف و کف به درون چادرها شد و زندگی سخت مصیبت دیدگان زلزله را سخت تر کرد.
ضرورت اسکان موقت ولی سالم زلزله زدگان، در همه جای دنیا، پس از ضرورت نجات جان آنان، اولویتی است که نیاز به مدیریت با لحاظ همه جوانب دارد. اما در این میان آنچه بدیهی است این است که این اسکان باید با استفاده از امکانات و به فراخور شرایط اقلیمی منطقه زلزله زده صورت گیرد. تا مشکلی بر مشکلات زلزله زدگان افزوده نشود.
با سردشدن هوا و آغاز بارندگیها و بروز مشکلات پیش گفته، یکی از گزینه های مطرح شده برای جایگزینی چادرهای مسافرتی و شاید نخستین گزینه ای که همه بر آن متفق القول بودند، کانکس بود. بنابراین کمکها به سمت خرید کانکس سوق یافت. اما این شتابزدگی در تصمیم گیری اگرچه به دلیل شرایط حاد منطقه و وضعیت نامناسب اسکان زلزله زدگان طبیعی بود لیکن نباید به صرف حل مشکل امروز، مشکل فردای زلزله زدگان را که آنزمان، چون امروز درکنارشان نیستیم رقم بزند و چشمهایمان را بر دیدن مشکلاتشان ببندیم.
هرچند که کانکس برای سه ماه زمستان شاید گزینه مناسبی باشد اما با گرم شدن هوا زندگی در آن ها طاقت فرسا و غیرقابل تحمل می شود و بازهم نیاز به تدابیر جدیدی برای حل مشکلات آن زمان پیش می آید و ...

* سیاه چادر
سیاه چادر را اگرچه امروز محل سکونت عشایر در کوچهای پاییزه و بهاره می دانند، اما این سازه ی همخوان با معماری پایدار، از دیرباز محل سکونت کشاورزان بوده و با رواج دامداری بعلت جمع و نصب آسان آن و وزن کم و قابل حمل بودنش تبدیل به مسکن عشایر کوچرو شده است.
این چادر که در گویش محلی و کردی "دَوار" یا "ره ش مال" نامیده می شود، سازه ای بافته شده از موی بز و نخهای ضخیم تابیده شده از همان مواد و قطعات و اتصالات، ستون و تیرک های افقی چوبین است که سرپناه بومی بخش های وسیعی از کشور، بویژه بر گستره پهن زاگرس می باشد. ویژگی منحصر به فرد این سازه چادری باعث می شود که در شرایط حاضر، از مناسبترین گزینه ها برای اسکان زلزله زدگان بویژه در روستاها باشد:
- اول اینکه سیاه چادرها کاملاً ضد آب و در تمام فصول سال قابل استفاده هستند چراکه از موی بز بافته می شوند و موی بز خاصیت بسیارمطلوبی برای حفظ آب در مواقع بارندگی دارد و چون خاصیت ضد آب دارد معمولاً آب باران و برف از جداره آن عبور نمی‌کند و به سرعت به پائین چادر هدایت می شود. در بیرون چادر و با کمی فاصله، دور تا دور چادر برای عبور بارانآب و دور شدن آن از چادر، جوی باریکی کنده میشود و بدینوسیله کف چادر هم از خیس شدن در امان می ماند.
از دیگر خواص فیزیولوژیکی موی بز این است که برخلاف بقیه موادف در گرما منقبض و در سرما منبسط می شود و این به کاربرد ممتاز آن در سیاه چادر کمک کرده تا در تابستان منافذ سیاه چادر باز شده و هوای داخل خنک شود و در زمستان منافذ آن بسته شده تا از ورود سرما و باران جلوگیری گردد.
- دوم: موی بز در دسترس و بسیار سبک بوده و ارزان تهیه می‌شود و نسبت به چادرهای برزنتی جمع آوری و حمل آن راحت تر است.

- سوم: سیاه چادر شامل دو بخش بالایی(سقف) چادر و دیواره ای از چیق است که از نی و موی بز بافته می شود. "لَت" ها یا قطعه های چادر که بهم وصل میشوند به گونه ای هستند که در تابستان می توان فقط بخش مربوط به سقف را دائر و با دیواری از چیق فضای پیامونی را محدود نمود تا هوای بیشتری درون سیاه چادر مبادله و خنک شود. در زمستان نیز "لت"های کناری به سقف چادر وصل شده و تا کف زمین می رسند و یک لایه چیق نیز از داخل دورتادور چیده میشود تا به گرمای داخل چادر کمک کند. جالب اینکه از دیرباز روستائیان و عشایر این چادرها را تنها با اجاق دست ساز که در اصطلاح محلی" کوانِگ" نامیده می شود و همه امور پخت و پز را بر روی آن انجام می دادند، گرم می کرده اند و منافذ ریز میان تارو پود چادر که با زوائد مویی پوشیده و حکم عایق یافته است، خود به تهویه هوای درون و جلوگیری از گاز گرفتگی کمک میکند.(اتفاقی که اخیرا در چادرهای زلزله زدگان افتاد و جان یکنفر را هم گرفت). البته درون سیاه چادرها را می توان با وسایل حرارتی، گرم و کف آن را با نمد، فرش، گبه و گلیم پوشاند.
- چهارم: روستائیان با سیاه چادر بیگانه نیستند و حسی آشنا با آن دارند. برای روستائیانی که ترس و وحشت ناشی از زلزله و آوارگی و درماندگی و ویران شدن سکونتگاههایشان را چشیده اند، چادرهای مسافرتی و حتی برزنتی و چه بسا کانکس ها، یادآور و تداعی کننده آوارگی و درماندگی شان است حسی که با سیاه چادر کمتر به سراغشان خواهد آمد و تداعی گر جریان زندگی است.
- پنجم: سیاه چادر سازه ای بومی است که می توان آن را در داخل کشور از نوار سیستان و بلوچستان تا آذربایجان تهیه کرد و هزینه تهیه آن در داخل کشور خرج شود و تهیه مواد اولیه و بافته ها یا نخهای بهم تابیده مورد نیازش برای مقطعی کوتاه هم که شده اشتغالزایی ایجاد کند و به کارگاهها و کارخانجات ریسندگی نیمه فعال نیز، رونقی بدهد.
- ششم: پس از آرام شدن نسبی اوضاع، دانش آموزان زلزله زده مکانی برای تحصیل ندارند و سیاه چادر که قابلیت جداسازی فضای داخلی بوسیله چیق ها را دارد، قابلیت این را هم دارد که بعنوان مدرسه مورد استفاده قرار گیرد.
- و در آخر اینکه؛ سیاه چادر قابلیت ثبت جهانی بعنوان سازه ای کاملا همساز و همخوان با اصل معماری پایدار و دوستدار محیط زیست را دارد و اسکان زلزله زدگان در کمپهای اسکان موقت با استفاده از سیاه چادر، اگرچه در این موقعیت دردناک، می تواند به معرفی این سازه چادری و ثبت جهانی آن نیز کمک کند.

شهلا مرادی - روزنامه نگار و فعال مدنی

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است