فراتاب - گروه بین الملل: طی هفته های اخیر استراتژی جدید دونالد ترامپ در خصوص دو کشور پاکستان و افغانستان اعلام شده است، استراتژی ای که در آن بدبینی نسبت به اسلام آباد به عنوان یکی از شرکای قدیمی و راهبردی واشنگتن موج می زند. در این استراتژی پاکستان رسماً به بی ثبات سازی افغانستان و منطقه متهم شده است، امری که با واکنش منفی پاکستانی ها روبرو شده است، برای بررسی هرچه بهتر این موضوع به سراغ دکتر بهرام امیراحمدیان از اساتید و پژوهشگران برجسته جغرافیای سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه تهران رفته ایم تا دیدگاههای این استاد و پژوهشگر برجسته را در این خصوص دریابیم
مهمترین محورهای این گفت و گو
- خروج از افغانستان اگر بدون دستاوردی مهم و قابل توجه باشد، دولت آمریکا و مسئولان رده بالا باید در برابر نمایندگان و رسانهها پاسخگو باشند.
- آمریکا میلیاردها دلار در اختیار پاکستان گذاشته ولی آنها به گروههایی که عوامل بینظمی و خشونت هستند، فضای امن دادهاند.
- روسیه می خواهد آمریکا شکست خورده از این صحنه بیرون آید همان گونه که شوروی ناچار به خروج از افغانستان شد.
- قدرت در پاکستان در دست نیروهای امنیتی و نظامیان است.
- چینیها هیچگاه و در هیچ شرایطی روابط خود بویژه اقتصادی با آمریکا را بر هم نخواهند زد و نمیزنند.
- چین علاوه بر ضدیت با هندوستان، پاکستان را از نظر مالی و نظامی و تسلیحاتی پشتیبانی میکند.
- حکومت پاکستان علاقمند است یک دولت اسلامی در افغانستان حاکم شود.
فراتاب - اهمیت افغانستان و اتخاذ راهبرد جدید ترامپ را ناشی از چه مسائلی میدانید؟ به عبارتی علت مخالفت ترامپ با خروج نیروهای نظامی از افغانستان چیست؟
امیراحمدیان: افغانستان تنها صحنه قدرت نمایی آمریکا در خارج از قاره آمریکا و قلمرو ناتو است که در آن درگیر جنگی فرسایشی شده است که بیرون آمدن از آن چه با موفقیت و چه با شکست اثرات زیادی بر هژمون آمریکا خواهد داشت. بنابراین خروج از افغانستان اگر بدون دستاوردی مهم و قابل توجه باشد، دولت آمریکا و مسئولان رده بالا باید در برابر نمایندگان و رسانه ها پاسخگو باشند. لذا نباید انتظار داشت که بدون دستاوردی ملموس و قابل قبول آمریکا صحنه را خالی کند. شانزده سال حضور نظامی آمریکا ۲۴۰۰ کشته و ۷۰۰ میلیارد دلار هزینه داشته است.
دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا میگوید برخلاف خواسته اولیه اش، با خروج نظامیان آمریکایی در افغانستان مخالف است چرا که نمیخواهد خلاء ایجاد شده به قدرت گرفتن گروه های پیکارجو منجر شود. البته این سخن جالب توجه است و شاید برای همسایگان افغانستان نیز نویدبخش باشد زیرا ظهور دوباره طالبان در صحنه چه برای کشورهای اسلامی همسایه و چه برای کشورهای غیراسلامی همسایه (چین) بسیار خطرناک خواهد بود، زیرا تجربه حکومت طالبان در دهه پایانی قرن بیستم نشان داد که این حکومت متحجر حتی برای اسلام هم خطرناک است زیرا این جریان برآیند تفکر آغازین القاعده و اکنون داعش و گروههای تکفیری و سلفی است که جهان اسلام هم از آنها اعلام برائت کرده است.
آقای ترامپ گفت که خروج عجولانه (از افغانستان) خلایی ایجاد خواهد کرد که تروریستها از جمله داعش و القاعده فورا آنرا پر خواهند کرد، همان طور که قبل از ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ اتفاق افتاد. همان طور که میدانید آمریکا در سال ۲۰۱۱ عجولانه و به اشتباه از عراق خارج شد. در نتیجه دستاوردهایی که به سختی به دست آورده بودیم به راحتی به دست دشمنان تروریست ما افتاد.
رئیس جمهور آمریکا بر این باور است که آمریکا دیگر نمیتواند در قبال حضور گروههایی مانند طالبان در پاکستان ساکت بماند. بنا به سخنان آقای دونالد ترامپ، آمریکا میلیاردها دلار در اختیار پاکستان گذاشته ولی آنها به گروههایی که عوامل بینظمی و خشونت هستند، فضای امن دادهاند. به نظر میرسد قطع کمک های مالی و تسلیحاتی آمریکا به پاکستان نارضایتیهایی را در بخش نظامیان و دولت و احزاب بدنبال داشته باشد، زیرا آنها از محلهای کمکهای مالی آمریکا بهره مند میشوند.
تمایل آمریکا به ادامه روابط با پاکستان
فراتاب: به موضوع پاکستان اشاره کردید. لطفاً در همین رابطه بفرمایید دلیل محوریت یافتن پاکستان در استراتژی جدید ناشی از چیست؟
امیراحمدیان: رئیس ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا در سفری در ماه اوت 2017 به پاکستان به مقامهای این کشور گفته است که خاک پاکستان نباید برای اهداف و برنامههای تروریستی علیه همسایگانش استفاده شود. ژنرال جوزف ووتل در این سفر با شاهد خاقان عباسی، نخستوزیر و ژنرال قمر جاوید باجوا، رئیس ستاد مشترک ارتش پاکستان گفتوگو کرده است. ژنرال قمر جاوید باجوا، مهمان خود را به وزیرستان شمالی برده و مناطقی را به او نشان داد که در آنجا ارتش با شبه نظامیان تندرو جنگدیدند و آنها را عقب راندند. به گفته سفارت آمریکا در اسلامآباد، آقای ووتل به مقامهای این کشور گفته است که همکاری نظامی و همچنین همکاری بیشتر با پاکستان بسیار اهمیت دارد و آمریکا تمایل دارد به روابط خود با پاکستان ادامه دهد.
اشاره ژنرال ووتل به «لزوم عدم استفاده تروریستی از خاک پاکستان» به این باور مقامهای آمریکایی برمیگردد که میگویند عناصری از نظامیان و نهادهای اطلاعاتی پاکستان از طالبان در افغانستان حمایت میکنند؛ موضوعی که اسلامآباد آنرا رد میکند. ژنرال قمر جاوید باجوا در دیدار ژنرال جوزف ووتل گفته است که بیشتر از کمکهای اقتصادی و مادی، در طلب آن هستیم که دهها سال کمک ما به صلح و ثبات منطقه مورد تائید قرار گیرد و چالشها و فداکاریهای ملت و نیروهای امنیتی پاکستان درک شود.
ترامپ بر این باور است پاکستان به سازمانهایی پناه داده که هر روز تلاش میکنند نیروهای آمریکایی را در افغانستان بکشند. آمریکا میلیاردها دلار به پاکستان پرداخت کرده، ولی آن ها به تروریست هایی پناه دادهاند که بزعم آمریکا با آمریکا میجنگند. به باور آمریکا این وضع باید تغییر کند و این تغییر فورا انجام خواهد شد. چرا که هیچ همکاری نمیتواند در مورد کشوری که به شبه نظامیان و تروریستهایی که نظامیان و مقامات آمریکایی را هدف قرار میدهند، دوام بیاورد.
لحن تند رئیس جمهور آمریکا نشان میدهد که نهادهای قانونگذاری و مراکز قدرت از اینکه نظامیان آمریکایی در افغانستان بدست طالبانی که از سوی پاکستان حمایت میشوند، کشته میشوند بر رئیس جمهور فشار آوردهاند.
فراتاب: آیا اعمال این استراتژی باعث تغییر معادلات منطقهای نیز خواهد شد؟ از جمله تغییر روابط پاکستان با کشورهایی چون روسیه یا حتی ایالات متحده؟
امیراحمدیان: روسیه تمایلی به موفقیت ایالات در میدان نبرد با طالبان ندارد؛ زیرا در آن صورت حضور آمریکا در این نقطه حساس دایمی خواهد بود و مانع گسترش نوفذ روسیه در منطقه خواهد شد. روسیه می خواهد آمریکا شکست خورده و از این صحنه بیرون آید همان گونه که شوروی ناچار به خروج از افغانستان شد. این یک نوستالژی برای روسهاست که میتواند از هیمنه آمریکا در منطقه بکاهد. به همین سبب برخی از عناصر تاثیرگذار در روسیه تصمیم دارند وارد صحنه افغانستان شده و گفت و گو با طالبان را مطرح میکنند و میخواهند از نفوذ خود در افغانستان بهره گرفته آنها را سر میز مذاکره بیاورند.
فراتاب: اما روسها چرا میخواهند وارد صحنه افغانستان شوند؟
امیراحمدیان: طالبانی که با آمریکا در ستیز است در پاکستان تعلیم میبینند و تجهیز میشوند. ممکن است دولت پاکستان خود مستقیما در این امور دخالت نداشته باشد. باید گفته شود که در پاکستان دولت قانونی، پوسته بیرونی قدرت است و پوششی برای حکومت؛ ولی در اصل مراکزی که بر پاکستان حکم میرانند از دولت تبعیت نمیکنند. قدرت در دست نیروهای امنیتی و نظامیان است. نظامیان پاکستان تحصیلکردگان سیستم نظامی غربی و عمدتاً آمریکایی هستند و به طور کلی سیستم ارتش پاکستان آمریکایی است و تسلیحات آن نیاز به پشتیبانی آمریکایی دارد. این نیرو از سوی آمریکا کمک های نظامی مالی دریافت میکند. از سوی دیگر، لایه بعدی گروه های تروریستی هستند که ایدئولوژیک بوده و مراکز اسلامی افراطی و رهبران آنها را شامل میشود. بزعم آنان افغانستان جزء سرزمین های اسلامی و «دار الاسلام» است که از سوی کفار به «دارالحرب» تبدیل شده است و باید آن را از دست کفار نجات داد. این نیروها از سوی برخی کشورهای مسلمان منطقه و نهادهای دینی و برخی شخصیتهای دینی و افراد سرمایه دار متعتقد سلفی و وهابی تامین مالی میشوند. این نیروها نیز در مناطقی که دولت پاکستان سیطره قدرت ندارد و نمیخواهد داشته باشد و در مناطق قبایلی هم مرز با افغانستان است، فعالیت دارند.
باید پرسید که تسلیحات این جریانهای تروریستی از کجا تامین میشود؟ چون این جریان ها علیه آمریکاییها هستند نمیتوان انتظار داشت که با تسلیحاتی از سوی آمریکا تغذیه میشوند. قدرت هایی هستند که مخالف حضور آمریکا در منطقه هستند. چین با آمریکا رابطه ای نزدیک دارد و همکاری های امنیتی دارند و چینی ها هیچگاه و در هیچ شرایطی روابط خود بویژه اقتصادی با آمریکا را بر هم نخواهند زد و نمیزنند و در سیاست خارجی خود از جریانهای تروریستی حمایت نمیکنند؛ چون خود در منطقه سین کیانگ با تروریستها و فعالان تجزیه طلب اویغور در مبارزه هستند. بنابراین باید نیروها و منابع دیگری باشند که دارای انگیزه کافی باشند تا وارد کارزار افغانستان شوند.
مرزهایی که میتوان تسلیحات و لجستیک طالبان را تامین کند میتواند از دو سوی جنوب و شرق از پاکستان و شمال از آسیای مرکزی باشد. نه ایران و نه چین در استراتژی خود در این زمینه اقدامی انجام نمیدهند چون ناامنی در افغانستان و روی کار آمدن طالبان به زیان امنیت ملی هر دو کشور است. ایران بارها اعلام کرده است امنیت افغانستان به مثابه امنیت ایران است. از طریق تاجیکستان و شمال افغانستان، طالبان میتواند تجهیزات و اسلحه دریافت کند. اما این مرزها در تاجیکستان توسط روسها کنترل میشود. مرز بین تاجیکستان و افغانستان دره واخان و رود پنج، بیش از 1200 کیلومتر طول دارد و منطقهای کوهستانی است. منطقهای منزوی و دور از چشم و نقطه ای دور از دسترس است. اینجا بهترین نقطه برای ورود و خروج طالبان است. از آن سو، مرز آسیای میانه است و تا مرزهای روسیه میتواند بلامعارض و برای ورود گروه های تروریستی مناسب باشد. علت حضور مرزبانان روسی در آنجا روشن است. احتمالا قاچاق مواد مخدر از افغانستان به آسیای مرکزی و روسیه از این مرز صورت می گیرد. گروههای نفوذی میتوانند با عبور از این مرز سودی کلان برند. در آن سو گروههای افراطی اسلامی نیز فعال هستند که دولت تاجیکستان و روسیه با آنها در ستیزند.
جغرافیای طالبان سرزمین افغانستان است. اگر چه طالبان وارد این فرایند میشوند و آمریکا را بیرون میرانند و قول همکاری با روسیه را میدهند، ولی هدف غائی آنان و بویژه داعش که به نوعی با آنان در آینده همکاری استراتژیک خواهند داشت، ماوراء النهر و خراسان بزرگ است که در اندیشه سیاسی مسلمانان منطقه باید به دارالسلام بازگردد. بعد از آن نوبت مناطق ترکستان و ولگا و قفقاز شمالی نیز خواهد بود. بنابراین پیروزی طالبان در صحنه افغانستان جاده صاف کن حضور جریانهای افراطی برای نفوذ به آسیای مرکزی و سین کیانگ خواهد بود. از اینرو روسیه نباید عامل ورود دوباره طالبان به صحنه سیاسی افغانستان باشد.
تلاش پاکستان به اتحاد با چین در عین دوستی با آمریکا
فراتاب: این تغییرات در رابطه با سایر کشورها چون هند چگونه خواهد بود؟ آیا هند به عنوان متحدی استراتژیک در کنار آمریکا خواهد ماند؟ تأثیر این روند در مواضع سیاسی پاکستان چه خواهد بود؟
امیراحمدیان: متحدان استراتژیک افغانستان از جمله هندوستان در شرق (که با پاکستان دشمنی دارد)، آمریکا به عنوان ابرقدرت جهانی و آلمان و فرانسه و انگلستان در اروپا از دیگر متحدان استراتژیک افغانستان، او را تنها رها نخواهند کرد. از این رو پاکستان ناگزیر به چین تکیه میکند که علاوه بر ضدیت با هندوستان، پاکستان را از نظر مالی و نظامی و تسلیحاتی پشتیبانی میکند. تاسیس بندر و پایگاه دریایی نظامی چین در گوادر و سرمایه گذاری 46 میلیارد دلاری در این پروژه که به احداث کریدور اقتصادی چین- پاکستان (CPEC) معروف است، هر چه بیشتر پاکستان را به چین نزدیکتر و وابسته تر می کند و موضع آن را در برابر تهدیدات هند تقویت میکند. چین ثروتی هنگفت دارد و پاکستان تسلیحات نظامی خود را با تسلیحات چینی متنوع کرده است. از سوی دیگر پاکستان با گره زدن اقتصاد خود به چین از دیگر ابزارهای دوری این کشور از غرب بهره میگیرد. اما از آنجا که چین نمیتواند و نخواهد توانست کمکهای نظامی در اختیار نظامیان پاکستانی بگذارد، این ترامپ است که از پاکستان میخواهد موجب عصبانیت آمریکاییها نشوند. این پیام بیشتر خطاب به نظامیان پاکستانی است که بخش عمده قدرت را در اختیار دارند. بنابراین آمریکا و متحدانشان در راه تامین امنیت افغانستان و پشتیبانی از این کشور آشوب زده اجازه نخواهند داد طالبان پاکستان محور در افغانستان روی کار بیاید.
پاکستان برای یافتن یک متحد قدرتمند و پشتیبان برای جایگزین کردن آن با ایالات متحده بسوی چین گرایش پیدا کرده است. چین در همسایگی است. بندر گوادر و کریدور اقتصادی و تسلیحات چینی و حمایت آن در دسترس است ولی با آمریکا هم می توان دوستی داشت. در ترکیب کشورهای تامین کننده تسلیحات برای ارتش پاکستان چین هم نقش اساسی دارد و در برخی موارد مشترکا اقدام به تولید تسلیحات می کنند و در زمینه صنایع موشکی و اتمی هم از چین کمک می گیرد. چین هم در جنوب غربی خود می تواند از طریق گوادر با آبهای آزاد ارتباط برقرار و با حضور نظامی در اقیانوس هند هم تحرکات نظامی دریایی هندوستان و هم آمریکا را رصد کند.
فراتاب: واکنش پاکستان به تهدیدهای آمریکا که در غالب استراتژی جدید این کشور منعکس شده، چیست؟
امیراحمدیان: آقای ترامپ پاکستان را تهدید میکند که اگر به «جنایتکاران» و «تروریست» ها پناهگاه فراهم کند، چیزهای زیادی برای از دست دادن دارد. حضور پهبادهای آمریکایی در فضای ناامن پاکستان و شکار رهبران تروریستها نشا میدهد که نظامیان پاکستانی به نوعی با آمریکا همکاری دارند و آمریکا علاقهمند است نیروهای سازمان امینت پاکستان و رهبران مذهبی و گروههای اسلامی تندرو از کمک به طالبان وتسلیح و تجهیز آن خودداری کنند. ولی باید گفته شود که در مرز مشترک افغانستان و پاکستان بیش از یک سوم مبادی ورودی و خروجی خارج از کنترل دولتهای دو طرف است.
رئیسجمهوری ترامپ گفته که در گذشته پاکستان شریک مهمی برای آمریکا بود. او افزود نظامیان آمریکا و پاکستان یکجا علیه «دشمن مشترک» کار کردهاند. آقای ترامپ همچنین گفت که مردم پاکستان از تروریسم و افراطگرایی متحمل رنج زیادی شدهاند و آمریکا از این قربانیها قدردانی میکند.
در پاسخ به تهدیدات آمریکا، پارلمان پاکستان (مجلس سنا و مجلس نمایندگان) قطعنامههایی را علیه استراتژی جدید آمریکا تصویب کردند. در نشست این دو مجلس در ۸ شهریور 1396 تاکید شده است که حکومت پاکستان باید اقدامات منطقهای و دیپلماتیک خود را در برابر این استراتژی آغاز کند.
مجلس نمایندگان پاکستان اعلام کرد که بیانیههای رئیس جمهوری آمریکا و فرمانده این کشور در افغانستان تهدیدآمیز بوده است. سنا نیز گفت که پاکستان در جنگ علیه تروریسم بیش از ۱۲۳ میلیارد دلار ضرر کرده است و ۷۰ هزار نفر قربانی داده است. در مقابل آقای ترامپ گفته که وقتش رسیده که پاکستان تعهدش به مدنیت، نظم و صلح را نشان دهد.
علاقه پاکستان به حاکم بودن دولت اسلامی در افغانستان
فراتاب: و در نهایت بفرمایید پیامدهای سیاسی این استراتژی بر شرایط سیاسی پاکستان و افغانستان چه خواهد بود؟
امیراحمدیان: از نظر حکومت پاکستان و قدرت سیاسی این کشور، آنان علاقهمندند یک دولت اسلامی در افغانستان حاکم شود؛ زیرا در آن صورت کنترل طالبان برای پاکستان که به عنوان عروسک گردان این بازی است، آسانتر است؛ زیرا آنها از روی کار آمدن دولت ملی مورد نظر غرب در افغانستان بیمناک هستند و به بنیان یک دولت اسلامی ولو بدست طالبان اصرار دارند. اگر طالبان روی کار بیایند جغرافیای آنها قلمرو اسلامی است و بدبنال خط دیوراند نخواهند بود. ولی روی کار آمدن یک دولت ملی و دموکراتیک مورد نظر ایالات متحده و غرب برای وحدت ملی و تمامیت ارضی پاکستان مخاطره آمیز است. آنها پس از قدرتیابی بدنبال مطالبه تعیین و تحدید حدود مرزی بر اساس منافع قومی پشتونستان خواهند بود و خط دیوراند را نخواهند پذیرفت و خط دیوراند در مرکز توجه آن خواهد بود. آنان بیشک خواستار بازگشت بخشی از پشتونستان را که زیر خط دیوراند در پاکستان قرار داده شده خواهند بود. موردی که حتی ژنرال نجیب پس از سقوط دولت کمونیستی توسط طالبان و به اصرار ماموران اطلاعاتی پاکستان حاضر به امضای تایید خط دیوراند نشد و جان خود را از دست داد. بنابراین طالبان و حامیان آنها در پاکستان با حضور آمریکا امکان بدست گرفتن قدرت را نخواهند داشت.
گفت و گو از زهرا سعیدی عضو شورای نویسندگان فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است