آلمان در بازی قدرتها | فراتاب
کد خبر: 6576
تاریخ انتشار: 14 شهریور 1396 - 11:35
ابراهیم باقری
بررسی رویکردهای جدید آلمان در قبال بازیگران جهانی و منطقه ای با تمرکز بر اهرم قدرت اقتصادی

 

فراتاب گروه بین الملل: تحولات اخیر جهانی، منطقه ای و داخلی اتحادیه اروپا،  آلمان را در وضعیت متفاوتی نسبت به قبل از آن قرار داده است. نحوه رفتار با آمریکای ترامپی، برگزیت و تحولات اتحادیه اروپا، تحولات ترکیه و نحوه مواجهه با آن، افزایش بودجه نظامی این کشور و ایفای نقش فعال در بحران های جهانی و همچنین چگونگی اتحاد و ائتلاف ها با قدرت های نوظهور در فضای جدید از مهم ترین مسائل داخلی و بین المللی آلمان بعد از تحولات اخیر جهانی می باشد. در این راستا آلمان سعی دارد با توجه به اهرم قدرت اقتصادی پیشرو خود رویکردهای جدیدی را در مواجهه با این بحران ها اتخاذ کند.

 

رویکرد دو گانه در قبال ترکیه: تحمیل هزینه های اقتصادی و خارج کردن از نامزدی عضویت اتحادیه اروپا

یکی از مهم ترین مسائل پیش روی آلمان نحوه برخورد و مواجهه با ترکیه بعد از کودتای نافرجام ١٥ ژوئیه ٢٠١٦ و تصفیه های پیاپی آن و همچنین اصلاحات قانون اساسی و تبدیل نظام پارلمانی به ریاستی در ١٦ آوریل ٢٠١٧ و متعاقب آن تنش های پی درپی با اتحادیه اروپا و در راس آن با آلمان می باشد. زیگمار گابریل وزیر خارجه آلمان اخیرا در بیانیه ای به گردشگران آلمانی درباره خطرات سفر به ترکیه هشدار داده و به شرکت های آلمانی نیز توصیه می کند که قبل از سرمایه گذاری در کشوری که مقاماتش از حاکمیت قانون روز به روز فاصله می گیرند، تامل کنند.

  • راهبرد جدید آلمان در قبال ترکیه درصدد اعمال هزینه هایی برای ترکیه به خاطر رفتارهای تنش زا و ناسازگار با اتحادیه اروپا می باشد که آلمان قصد دارد در این مرحله از اهرم اقتصادی خود استفاده کند. این مدل شبیه مدلی است که بعد از سرنگونی جنگنده روسی توسط ترکیه در ٢٤ نوامبر ٢٠١٥ اتفاق افتاد و روسیه با اعمال تحریم علیه ترکیه توانست هزینه ١٥ میلیارد دلاری علیه این کشور تحمیل کند و در نهایت نیز رجب طیب اردوغان را مجبور به عذرخواهی کرد. هر چند واکنش پوتین در آن زمان تعجب برانگیز نبود، ولی تصمیم آلمان برای پاسخ به ترکیه از طریق اهرم اقتصادی به سبک پوتین، نشان از تجدید نظر(هر چند تاکتیکی) در سبک معمول دیپلماتیک آلمان در قبال ترکیه می باشد. گابریل با پیش بینی انتخابات سراسری آلمان در ماه آینده( ٢٤ سپتامبر) می داند که حزب سوسیال دموکرات وی(که از سال ٢٠٠٩  تا ژانویه ٢٠١٧ رهبری آن را بر عهده داشت) با ایستادن در برابر اردوغان چیزی برای از دست دادن ندارد. کسی که با شخصیت دیکتاتور مابانه، تمایلات اسلامگرایانه و اعتراض به هولوکاست در مقابل آلمان و اتحادیه اروپا ایستاده است. وولکر استانزل دیپلمات بازنشسته آلمان و سفیر سابق آلمان در پکن با اشاره به رویکردهای جدید آلمان در برابر قدرت های نوظهور و ترکیه، به توانایی های گابریل در طراحی رویکردهای جدید دیپلماسی برای قرن ٢١ ، اظهار می کند چون پست قبلی وی وزیر امور اقتصادی و انرژی بوده، می تواند از اهرم اقتصادی به خوبی برای تنبیه و تشویق رقبا و شرکا استفاده کند. هر چند وضعیت در حال تغییر جهانی آلمان و لزوم استفاده از اهرم اقتصادی در این راستا به پیش از رویکردهای جدید گابریل برمی گردد و آلمان پیش از این در طول بحران یورو از اهرم اقتصادی خود برای اهداف اقتصادی در اروپا استفاده کرده است، ولی اینک آلمان قصد دارد از قدرت اقتصادی خود برای پیشبرد اهداف استراتژیک خود در برابر قدرت هایی چون چین،آمریکا روسیه و همچنین ترکیه استفاده کند.
  • بعد از الحاق کریمه به روسیه توسط پوتین در سال ٢٠١٤، واکنش اروپا به روسیه نه به رهبری ایالات متحده آمریکا، بلکه به رهبری و هدایت آلمان بود که ابتدا دیپلماسی با روسیه و اوکراین در دستور کار قرار گرفت اما با تشدید تنش ها آلمان توانست اتحادیه اروپا متقاعد به تحریم های بی سابقه علیه روسیه برای جلوگیری از توسعه طلبی آن کند. در این راستا آلمان به مدت سه سال توانسته اتحاد اروپا را در این موضع حفظ کند. اکنون با رسوایی هایی که در ارتباطات مخفی بین تیم ترامپ در سطح مختلف با مقامات روسی در بحبوحه انتخابات ریاست جمهوری پیش آمده و همچنین تمایل ترامپ به روسیه باعث شده که اکنون اروپا به طور فزاینده ای دنباله روی رهبری آلمان در این موضوع باشد. همچنین آلمان برای جلوگیری از حاد شدن بحران پناهجویان و کاهش تاثیرات منفی آن که در حوادث تروریستی در قلب اروپا نمایان می شد، مذاکره و معامله با ترکیه را ترتیب داد که در کاهش مهاجران به اروپا بسیار موثر واقع شد.

اما با حادث شدن تنش های فوق الذکر در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا و در راس آن آلمان، اکنون نگاه آلمان به ترکیه نه به عنوان یک کاندید عضویت در اتحادیه اروپا، بلکه به دنبال فاصله گرفتن از رویکردهای عضویت در کوتاه مدت و میان مدت ترکیه در اتحادیه اروپا  و تمایل به ایجاد یک رابطه دوجانبه و استراتژیک و واقع بینانه می باشد. به این معنی که اروپا و آلمان می توانند با ترکیه در پیشبرد منافع مشترک همکاری کنند اما همزمان نیز به مخالفت با اقتدارگرایی فزاینده اردوغان پرداخته و از اهرم اقتصادی خود در این زمینه نهایت استفاده را خواهند برد.

فاکتورهای مختلف قدرت آلمان که عبارتند از قدرت اقتصادی و پیشرو، نهاد ها و بودجه اتحادیه اروپا این کشور را قادر به دستیابی به اهداف استراتژیک خود کرده است. نمود این سیاست در دو سطح در قبال ترکیه به کار گرفته شده است. بدین ترتیب زمانی که ترکیه در جهت و سازگار با منافع و ارزش های اروپایی حرکت کرده، گسترش مناسبات دو جانبه اقتصادی و تشویق نهادی از طرف اتحادیه اروپا نیز تقویت شده است اما زمانی که سیاست های آنکارا ناسازگار با منافع و ارزش های غربی بوده، همین اهرم اقتصادی به وسیله ای برای تنبیه آن به کار گرفته شده است. مدلی که پوتین آن را بعد از سقوط جنگنده خود در مرز سوریه علیه ترکیه به کار برد، اکنون بعد از تحولات کودتای نافرجام و همه پرسی نظام ریاستی ترکیه و تصفیه سازی اردوغان، آلمان قصد انجام آن را دارد.

 

ناسازگاری ترامپ و نگاه اروپا به چین: راهبرد متنوع سازی شرکا

یکی از مهم ترین تغییرات در سیاست خارجی اخیر آلمان، واکنش ها و رفتارهای آن در برابر آمریکای ترامپی می باشد. به دنبال تنش های ترامپ در حوزه های تجاری، زیست محیطی و امنیتی با آلمان و اروپا، مدت کوتاهی پس از دیدار مرکل و ترامپ در اجلاس گروه ٧ در ایتالیا مرکل در یک سخنرانی خواستار" مدیریت و به دست گرفتن سرنوشت اروپا به دست اروپا" شد که نشانی از عزیمت دیپلماسی آلمان از دهه های قبل می باشد. هر چند تاکنون شکاف و گسست های روابط آلمان و آمریکا لفظی بوده است، اما مرکل راهبرد تقویت موقعیت ژئوپولیتیکی آلمان را از طریق متنوع سازی شرکای خود بالاخص با چین پیگیری می کند. وولکر استنزل که سفیر سابق آلمان در چین بوده  اظهار می کند که مرکل در خصوص چین توهمی ندارد ولی آن را به عنوان شریکی در حوزه تجارت و آب و هوا و نظم سیاسی نوین می بیند.

 

مساله بودجه نظامی و چگونگی رهبری اتحادیه اروپا

مساله بحث برانگیز دیگر آلمان نحوه استفاده از نیروی نظامی و کم و کیف بودجه نظامی و همچنین اهمیت روابط آلمان با آمریکا، روسیه و سایر قدرت های اروپایی می باشد. آلمان با دامن زدن به این مسائل در پی رهایی از دو محدودیت عمده که مدت طولانی تفکر استراتژیک خود را محدود کرده می باشد.

  • اول اینکه آلمان تاکنون به دلایل تاریخی- روانشناسی ناشی از جنگ جهانی دوم، سعی می کرد خود را یک عضو عادی اتحادیه اروپا معرفی کند تا ضمن حساسیت زدایی از چهره آلمان بعد از جنگ،  درمورد نیات خود به همسایگان و اعضای اتحادیه اروپا اطمینان خاطر دهد و در این راستا داعیه رهبری اتحادیه اروپا را به صورت رسمی نداشت و بیشتر خود را با عناوینی همچون کمک رسان، همکار سایر اعضا، تاثیرگذار و حلال مشکلات معرفی می کرد. اما اکنون با تحولات بوجود آمده بعد از بحران مالی و اقتصادی، روی کارآمدن ترامپ، برگزیت و متعاقب آن شکاف های داخلی اتحادیه اروپا و همچنین روی کار آمدن همتای فکری خود در فرانسه در جهت اصلاحات و احیای اروپا، اکنون زمینه مهیاتر از قبل برای ادعای رهبری آلمان شده است و آلمان قصد دارد خود را به عنوان " رهبر خدمتگذار" اتحادیه اروپا معرفی کند.
  • نکته دوم وضعیت نظامی آلمان می باشد. آلمان رقم ١.٢ درصد تولید ناخالص داخلی  را صرف بودجه دفاعی می کند. در این راستا علاوه بر فشار آمریکا به افزایش بودجه دفاعی اعضای اروپایی ناتو به ٢ درصد، بحث های داخلی زیادی  در خصوص این افزایش بودجه وجود دارد. در حالی که با توجه به مخالفت های گسترده داخلی و نزدیک بودن به انتخابات سراسری در ماه آینده میلادی خانم مرکل سعی می کند در این خصوص اظهار نظری نکند جنجال بین وزیر دفاع و حزب سوسیال دموکرات در این خصوص اوج گرفته است. وزیر دفاع آلمان قاطعانه از آن حمایت می کند و آن را تعهد بین المللی می داند که آلمان در سال ٢٠١٤ در قالب توافقات اعضای ناتو آن را قبول کرده است و اذعان می کند که کشوری که این حجم از اقتصاد را در اختیار دارد باید در حوزه نظامی هم منفعل و دنباله رو نباشد. در حالی که حزب سوسیال دموکرات و در راس آن مارتین شولتز به عنوان بزرگترین رقیب دولت در انتخابات سراسری سپتامبر، این افزایش را دامن زدن به مسابقات تسلیحاتی در اروپا می داند و استدلال می کنند که با افزایش بودجه دفاعی به ٢ درصد تولید ناخالص داخلی، بودجه نظامی آلمان از ٣٧ میلیارد یورو کنونی به ٧٠ میلیارد یورو افزایش خواهد یافت و آلمان را به بزرگترین قدرت نظامی اروپا با فاصله زیاد از فرانسه( با ٥٥ میلیارد یورو) و انگلیس ( با ٤٨ میلیارد یورو) خواهد کرد.

 

جمع بندی

در واقع با تغییر رویکرد آلمان در دو حوزه " تمایل به اعلان رهبری اتحادیه اروپا" و همچنین " استفاده بیشتر از اهرم قدرت اقتصادی خود" می تواند ضمن مهار اسب چموش اردوغان و متنوع سازی شرکای خود، از دو محدودیت رهایی یابد. از یک طرف می تواند با این استدلال که درصدد ترمیم و احیای اروپای بعد از برگزیت است و به پشتوانه قدرت اقتصادی خود – ولو همراه با فرانسه- رهبری اروپا را بر عهده گرفته و اصلاحات اساسی را بالاخص در حوزه یورو شروع کنند. از طرفی دیگر نیز با استناد به تحولات اخیر جهانی  و بالاخص تنش هایی که با آمریکا در حوزه  امنیتی پیدا کرده است سازوکار تشکیل ارتش مستقل اروپایی را تسریع بخشیده و به افزایش بودجه نظامی خود تحت این سیاست دست بزند که در این صورت میتواند معترضان داخلی را اقناع کند که در جهت تقویت تشکیل ارتش مستقل اروپا و آن هم به رهبری آلمان می باشد و نه تحت فشارهای ایالات متحده آمریکا در قبال تعهدات ناتو.

همزمان اجماع در درون سازمان های امنیتی آلمان در خصوص استفاده از نیروی نظامی در حال تغییر است. آلمان در حال ایجاد روابط نظامی دوجانبه با کشورهایی از نروژ و هلند گرفته تا ژاپن است. همچنین آلمان در حال ایفای نقش فعال در بحران های بین المللی می باشد که نمود آن در استقرار نیروها در افغانستان و مالی و حمایت از مبارزان کرد در سوریه و عراق می باشد. در بعد نهادی اتحادیه اروپا نیز، آلمان با همکاری فرانسه در پی تاسیس صندوق دفاع ملی اتحادیه اروپا می باشند. با این حال در داخل کشور مقاومت و مخالفت شدیدی نسبت به افزایش بودجه های دفاعی وجود دارد. در این راستا خانم مرکل به دلیل نزدیک بودن به انتخابات سراسری ماه آینده سیاست موقتی سکوت اختیار کرده و با توجه به حساسیت های جامعه داخلی آلمان به رویکردهای مداخله گرانه، سعی می کند زیگمارگابریل، وزیر امور خارجه که از حزب سوسیالیست می باشد را در مرکز توجهات قرار دهد. گابریل نیز رویکرد عملگرایانه ای را مد نظر قرار داده است.  رویکرد گابریل در این مساله خلاصه می شود که وقت می توان با استفاده از اهرم اقتصادی  و بویژه  حفظ گردشگران و شرکت های بزرگ دنیا تاثیرگذاری بیشتری بر تحولات بین المللی و منطقه ای داشته باشیم، چرا باید هزینه های گزاف ارسال نیرو به خارج انجام شود.

 

ابراهیم باقری - دانشجوی دکتری مطالعات اروپا- پژوهشگر مسائل اروپا در مرکز تحقیقات استراتژیک

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.

نظرات
آخرین اخبار