فراتاب - گروه بین الملل: مسعود بارزاني، رئيس اقليم کردستان، در سالهاي اخير و بهويژه پس از ظهور داعش در عراق، بارها بر پايان نظم سايکسپيکو و برهم خوردن نقشهي خاورميانه تأکيد کرده و برگزاري همهپرسي استقلال را بهعنوان مقدمهاي براي حق تعيين سرنوشت ابراز داشته است. با وجود اصرار فزايندهي بارزاني، ديگر جناحهاي سياسي اقليم کردستان با خواستهي او همراهي کامل نداشتند و بستر لازم را براي انجام همهپرسي و متعاقبا اعلام استقلال مناسب نميدانستند، اما در واقعهاي غيرمنتظره، اخيرا پس از اينکه نجمالدين کريم، عضو شوراي رهبري حزب اتحاديهي ميهني کردستان و استاندار کرکوک خواستار به اهتزاز در آوردن پرچم حکومت اقليم کردستان در ادارات و نهادهاي دولتي کرکوک شد؛ بهرغم مخالفتهاي اعراب و ترکمنها در 28مارس2017 با تأييد شوراي استان کرکوک اين امر تحقق پيدا کرد و اجماعي بزرگ ميان جناحهاي سياسي کرد براي برگزاري همهپرسي استقلال شکل گرفت.
اجماع اخير جناحهاي سياسي اقليم کردستان بعد از اهتزار پرچم اقليم کردستان در کرکوک، نشانگر آن است که کردهاي عراق، الحاق اين شهر را بهعنوان دروازهي اصلي در مسير استقلالخواهي خود ميدانند. درواقع، کرکوک براي کردها همواره از اهميتي حياتي برخوردار بوده و با القابي همچون اورشليم کردستان، مادر ميهن و قلب کردستان آن را مورد خطاب قرار دادهاند. حال با نظر به اين تفاسير اين پرسش مطرح است که ابعاد و مؤلفههاي بهرهگيري حکومت اقليم کردستان از کرکوک براي گذار به استقلال کداماند؟ در راستاي پاسخگويي به اين پرسش، هدف اصلي نوشتار اين است که روند تسلط کردها بر کرکوک و بهرهگيري از آن براي استقلال مورد بررسي قرار گيرد.
کرکوک دريچهاي براي احياي اقتصاد بحرانزدهي اقليم کردستان
بدون ترديد، مهمترين بعد اهميت استان کرکوک در تاريخ سياسي کشور عراق در ارتباط با ميدانهاي نفتي آن بوده است. در ابتداي هزارهي جديد (2000) اين آمار ارائه ميشد که ميدانهاي نفتي واقع در کرکوک 40درصد ذخاير نفتي عراق را در خود جاي داده و بيش از 10ميليارد بشکه ذخاير نفت اثبات شده دارد. حتي کردها بر اين باور هستند که کرکوک 5/7درصد کل ذخاير نفت جهان را داراست. بعد از ظهور داعش و در خلأ قدرت ناشي از ضعف حکومت مرکزي در سال2014، کردها توانستند ميادين نفتي کرکوک را کنترل کنند و تاکنون بخش اعظم نفت را در اين مناطق به صورت مستقل از طريق خط لوله کرکوک- جيهان به فروش ميرسانند. در مجموع، تسلط کردها بر منابع اقتصادي کرکوک، به اربيل و شخص مسعود بارزاني اطمينانخاطر بيشتري براي گذار به سمت استقلال خواهد داد.
اجراي غيررسمي مادهي 140قانوناساسي عراق
ديگر مسئلهاي که از ابتداي ايجاد حکومت جديد در کشور عراق، همواره زمينهي اختلاف ميان اربيل با بغداد بوده در ارتباط با اجراييشدن مادهي140 قانون اساسي عراق است. در ابتداي تدوين پيشنويس قانون اساسي مادهي58 و در قانون اساسي دائمي عراق مادهي140 به اين شهر اختصاص داده شد. مطرح شد که در آن مراحل بازگشت آوارگان و تعيين سرنوشت سياسي اين استان و برخي مناطق ديگر از طريق برگزاري رفراندوم تعيين شده بود. با اين وجود، بعد از پايان زمان تعيينشده براي اجرايي شدن مادهي140 قانون اساسي تا پايان سال2007، اقدام خاصي براي اجرايي شدن اين مادهي قانوني انجام نشد، اما در سالهاي بعد از 2014 يعني بعد از ظهور داعش در عراق، کردها موفق شدند کنترل خود را نهتنها بر کرکوک بهعنوان بخشي از مناطق مورد منازعهي بغداد و اربيل، بلکه بر تمامي مناطق مورد ادعاي خود در مادهي140 قانون اساسي عملي کنند. اين مسئله بعد از برافراشتن پرچم اقليم کردستان در کرکوک، بدون توجه به مخالفتهاي داخلي و خارجي موجب شده اکنون کردها خود را بهطور غيررسمي مالکان اين شهر استراتژيک بدانند و براي برگزاري همهپرسي استقلال آماده شوند.
کنترل کردها بر سيستم اداري و سياسي کرکوک
کنترل کردها بر ساختار اداري و نظامي کرکوک، در چندماه اخير بيش از هر زمان ديگري تقويت شده است. کردها در انتخابات ژانويهي2005 موفق به کسب 63درصد از کرسيهاي انجمن سياسي استان کرکوک شدند و با کسب 26کرسي از مجموع 41کرسي، ساختار اداري و مديريت اين شهر را در دست دارند. علاوه بر اين، در سالهاي بعد از 2007 نيروهاي محافظ امنيت اقليم کردستان (آسايش) رسما کنترل انتظامي و اداري کرکوک را در دست گرفتهاند. اين روند در سال هاي بعد از 2014 بيش از پيش تقويت شده و در مدت اخير حکومت اقليم کردستان بدون اتکا به خواستههاي ديگر جريانهاي سياسي اقدامات اجرايي را در کرکوک اتخاذ کرده است.
منبع: همشهری دیپلماتیک