فراتاب - گروه حقوقی: چهاردهمین جلسه از یکشنبه های حقوق شناسی انجمن حقوق شناسی با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی و کارگروه حقوق این نهاد، روز یکشنبه 8 مرداد 96 با موضوع «بررسی بمباران شیمیایی زرده کرمانشاه و حقوق قربانیان در پرتو اسناد داخلی و بین المللی» در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
طی این نشست که در قالب یک پنل بوده و مدیریت آن را دکتر امیرحسین رنجبریان استاد حقوق بین الملل دانشگاه تهران بر عهده داشته، سخنرانان دکتر محمدعلی اردبیلی استاد حقوق جزا دانشگاه شهید بهشتی، دکتر سید قاسم زمانی استاد حقوق بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر مرتضی شهبازی نیا رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس، دکتر ساسان صیرفی استاد حقوق بین الملل دانشگاه تهران و حسین احمدی نیاز وکیل قربانیان شیمیایی زرده، هر کدام موضوع را از زاویه ای متفاوت بررسی و راهکارهای ممکن پیش رو جهت احقاق حقوق قربانیان را ارایه دادند.
ابتدا دکتر رنجبریان به عنوان دبیر پنل با اشاره به شدت جنایات رژیم بعث عراق علیه ایران در طی جنگ هشت ساله، واقعه زرده را نیز برگی تلخ و ناگوار از این دفتر مصیبت بار خواندند و اظهار داشتند: «علاوه بر اینکه مجرمان و عاملان این جنایات باید مورد رسیدگی کیفری قرار می گرفته، برخی از ترتیبات امر مربوط به جبران و ترمیم خسارات وارده به قربانیان یا در واقع همان مسؤولیت مدنی عاملان جنایت می باشد که سنگینی بار طرح دعوا به دوش خود قربانیان که خواهان اجرای عدالت و احقاق حقوقشان هستند، می باشد. سپس دکتر زمانی با ارایه مباحثی در خصوص صلاحیت جهانی دادگاه ملی و تعقیب متهمان به کاربرد سلاح های شیمیایی در جنگ عراق علیه ایران به بررسی موضوع پرداختند. ایشان اذعان داشتند که با توجه به اینکه جنایات جنگی که بمباران شیمیایی زرده از آن دسته محسوب می شود، نه تنها به نظم عمومی کشوری خاص که محل وقوع جرم بوده، بلکه به نظم بین المللی لطمه وارد کرده و منافع اساسی بشریت را مورد آسیب قرار می دهد، نه فقط دادگاه های کشور تابع مرتکب و نه دادگاه های کشور تابع مجنی علیه، بلکه دادگاه های تمامی کشورها با عنایت به اصل صلاحیت جهانی می توانند به موضوع رسیدگی کنند». ایشان نیز اشاره کردند: « قلمرو اصل صلاحیت جهانی که از دزدی دریایی آغاز شده به سرعت در حال توسعه است و از جمله به جنایات جنگی که نقض فاحش کنوانسیون های چهارگانه ژنو 1949 و پروتکل های 1977 را پوشش می دهد تسری پیدا کرده است. بر همین اساس دادگاه های داخلی ایران صلاحیت رسیدگی به دعوای مصدومین زرده علیه دولت عراق بابت جبران خسارات وارده را دارند.»
در ادامه دکتر اردبیلی با تأکید بر تعقیب یا استرداد متهمان جنایات بین المللی و اهمیت طرح دعوای حقوقی جنگ، بیان کردند: «پایان یک مخاصمه بین دولت ها به معنای صلح نبوده و جنگ ها عواقب و عوارضی داشته که حتی پس از انعقاد قرارداد صلح نیز نباید آن ها را نادیده گرفت و در واقع پس از پایان جنگ باید مرحله ای دیگر از جنگ شروع گردد که همانا جنگ حقوقی یا مطالبه حقوق قربانیان جنگی می باشد. سکوت جامعه بین المللی در قبال کاربرد سلاح های شیمیایی قابل تأمل بوده و مسؤولیت دولت ها و مراجع بین المللی نیز در این خصوص نباید نادیده انگاشته شود. فارغ از اینکه جنگ هشت ساله تجاوز ارضی بوده و خود تجاوز یک جنایت بین المللی محسوب می شود، استفاده از سلاح های شیمیایی علیه غیرنظامیان از جمله ساکنین سردشت و زرده یک جنایت جنگی است. بر اساس اصل صلاحیت جهانی و یا بنابر درخواست دولت ایران تمام دولت هایی که عاملان جنایت مذکور حال در سرزمین های تحت حاکمیت آنان ساکن هستند، مکلف به استرداد آنان به ایران جهت تعقیب و رسیدگی در محاکم ملی می باشند».
دکتر شهبازی نیا با بررسی تطبیقی موارد مشابه واقعه زرده در کشورهای دیگر، ابتدا طرح دعوای دولت و مردم ویتنام علیه آمریکا در جنگ میان این دو دولت و به کارگیری گازهای شیمیایی توسط آمریکا علیه مردم ویتنام را مورد بررسی قرار دادند که طی آن دولت آمریکا حتی قانونی مبنی بر جبران خسارات قربانیان ویتنام تصویب کرد و پاکسازی منطقه و بازسازی آن و ارایه خدمات پزشکی و مراکز مراقبتی برای مردم ویتنام را انجام داده و تعهدات مالی بسیار فراوانی را پذیرفت. هم چنین دعوای کویت علیه عراق و نیز دعوای هولوکاست و دعاوی علیه بانک سوئیس در آمریکا و ... نیز از دیگر موارد مشابه پیگیری شده و منتج به نتیجه نسبتاً مطلوب بود که ایشان مورد اشاره قرار دادند و تأکید کردند که هنوز هم راه برای طرح دعوا علیه دولت عراق وجود داشته و در این راستا وکلای ایران به ویژه وکلای کرد می توانند دعوای زرده و سردشت و سایر نقاط بمباران شده را در دادگاه های عراق مطرح کنند و طرفین این دعوا نیز می تواند دولت فعلی و جایگزین دولت پیشین عراق، اشخاص و فرماندهان نظامی دولت پیشین عراق و شرکت ها و اشخاصی که در تهیه و تولید سلاح های شیمیایی نقش داشته، باشند. هم چنین در این راستا به بررسی اهمیت نقش کانون وکلای اقلیم کردستان و همکاری با وکلای آنان نیز پرداختند. رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس همچنین خاطر نشان کردند که پس از پایان جنگ عراق علیه ایران هنوز پیمان صلح بین دو کشور منعقد نشده و تبیین نفع دولت متخاصم و ضرر دولت ایران در این امر را مورد تحلیل قرار داده و یادآور شدند که هیچ گونه شرایط سیاسی یا حاکمیتی نیز نمی تواند مانع از انجام مذاکرات صلح و انعقاد پیمان صلح بین دو کشور باشد.
در ادامه نشست دکتر ساسان صیرفی مسؤولیت مدنی شرکت های تجاری در قبال جنایات جنگی را مورد بحث قرار دادند. ایشان با تکیه بر اهمیت نقش این شرکت ها و نیز دولت های متبوع آن ها و میزان تأثیرگذاری دولت ها بر امر بیان کردند: «دولت عراق در طول جنگ هشت ساله تمام سلاح ها و تجهیزات نظامی خود را از خارج وارد کرده و بنابر ممنوعیت به کارگیری این سلاح ها تمامی شرکت های تجاری که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در تولید سلاح های شیمیایی نقش داشته باید طرف دعوا قرار گرفته و مکلف به جبران خسارات قربانیان این سلاح ها می باشند». ایشان در ادامه راهکارها و نیز موانع پیش رو در طرح دعوا علیه این شرکت ها را بازگو کرده و اظهار داشتند: «شرکت های تجاری بزرگ که تولید کننده مواد اولیه لازم برای تهیه سلاح های شیمیایی می باشند برای خود سپرهایی جهت رفع مسؤلیت کیفری و مدنی از خود ساخته اند به این شیوه که شرکت هایی دیگر را تحت نظارت خود تأسیس کرده و شرکت های دیگر نیز به همین ترتیب تا اینکه مسؤولیت از آنان دور شده ولی به هدف واقعی خود از تهیه این مواد که بیشتر تجاری بوده، رسیده اند. با این حال، با وجود تمامی موانع هنوز هم راه برای طرح دعوا علیه شرکت های آلمانی، هلندی، مصری، هندی و سایر شرکت های دیگر وجود داشته و قربانیان زرده می توانند علیه این شرکت ها در محاکم ملی یا بین المللی طرح دعوا کنند.»
حسین احمدی نیاز که از سال 1394 وکالت قربانیان زرده را در راستای طرح دعوا و احقاق حقوق آنان با اندیشه خیرخواهانه و اجرای عدالت بین المللی به عهده گرفته با مقدمه ای بر پیشینه تاریخی و فرهنگی و مذهبی ساکنین روستای زرده و وقوع بمباران شیمیایی در 31 تیرماه 1367، سخنان خود را بدین شیوه ارایه دادند: «عليرغم سپري شدن ٣٠ سال از آن حادثه ي شوم، هنوز تبعيض و نابرابري در ارايه ي خدمات به اين شهروندان و مصدومان وجود دارد تاكنون به درخواست هاي مكرر آنان در احتساب حقوق و درصد تعيين جانبازي رسيدگي نشده است و كميسيون ها نيز تاكنون نتوانسته اند به درخواست هاي مكرر اين مصدومان عمل كنند. با بررسي حادثه ي بمباران شيميايي زرده ي دالاهو كرمانشاه ملاحظه مي گردد كه اين مصيبت زردگان هيچ سهمي از جنگ هشت ساله جز ستم و رنج چيزي دريافت نكرده اند. زماني شخصی به نام «سعدالله» از مصدومان شيميايي زرده را به عنوان شاهد به دادگاه لاهه فراخواندند و او به عنوان شاهد زنده و سند موجود در بمباران شيميايي اداي شهادت نمود. در جريان اين دادگاه، فان آرات، شهروند هلندي فروشنده تسليحات شيميايي به رژيم وقت عراق تحت تعقيب قرار گرفت اما شور بختانه او صرفاً به پرداخت غرامت در حق مصدومان شيميايي حلبچه محكوم شد و مصدومان شيميايي ايران اعم از سردشت يا زرده دالاهو تاكنون هیچ غرامتی از بابت خسارات حاصل از جنگ و بمباران شيميايي دريافت نكرده اند. اين تبعيض بيشتر به انفعال دستگاه ديپلماسي ایران در گذشته بر مي گردد اگرچه هنوز هم كاري و اقدامي براي احقاق حقوق آنان برداشته نشده است. واقعيت مسأله اين است كه مصدومان شيميايي زرده ي دالاهو هم از بمباران شيميايي و هم از تبعيض و نابراري رنج مي برند. پس از ٣٠سال از تراژدي تلخ هنوز مصدومان شيميايي زرده توان پرداخت هزينه هاي درمان را ندارند و كيلومترها بايد طي كنند تا به براي درمان خود كاري كنند، هنوز تصوير فقر، محروميت، تبعيض و بيكاري در اين منطقه بيداد مي كند و صدايی براي شنيدن آن نيست و در اين بين افرادي چون سيد فريدون با شش شهيد بر مزار آنان در بابا يادگار از تنهايي و رنج وارده بر آنان گريه مي كند و غم ستم روزگار و رنج حاصل از بمباران شيميايي و تبعيض او را رنجور و پير كرده است».
در خاتمه نشست فیلم مستند «دوزخ» به کارگردانی برهان احمدی، کارگردان سنندجی به اکران گذاشته شد. مستندی که به واقعیات رنج های تحمیل شده پس از جنگ را به مردمان این دیار مظلوم به خوبی نمایان ساخته و پیوند دهنده عاطفی مردم زرده و مخاطبان نشست بود. برهان احمدی نیز در پایان مطالبی را مختصر در باب چگونگی تهیه فیلم بیان داشتند و تمام حاضران در سالن به احترام روح شهیدان و قربانیان زرده یک دقیقه سکوت و به پا ایستادند. لازم به ذکر است که در این نشست اساتید و دانشجویان حقوق و نیز ساکنین روستای زرده حضور داشتند که این راه دور و دراز را تنها به امید احقاق حقوقشان و توجه دولت و جامعه بین المللی به مظلومیت شان طی کرده بودند.
شب‌بو خضری، دانشجوی کارشناسی ارشد جزا و جرم شناسی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
