فراتاب - گروه دیپلماسی: با گذشت حدود چهار دهه از انقلاب اسلامی ایران کمتر رویه ی مثبتی از روابط پایدار و استراتژیک بین ایران و عربستان شاهد بوده ایم و بلعکس در طول این سال ها بیشتر شاهد تقابل ها و تضادها بین طرفین بوده ایم به نظر می رسد که اختلاف ایران و عربستان بنیادین و استراتژیک است. اما در زیر با بیان شواهد و مواردی خواهیم پرداخت که سبب ساز تقابل دو کشور خواهنذ شد و اینک این سوال پیش خواهد آمد آیا تداوم این رقابت های استراتژیک و ایدئولوژیک نهایتاً می تواند طرفین را درگیر یک جنگ تمام عیار و مستقیم کند یا خیر؟ نوشتار پیش رو به علل و عواملی اشاره دارد که تداوم آنها می تواند جنگ منطقه ای دیگری را در خاورمیانه کلیک زند:

1. مسئله انرژی: یکی از حوزه های رقابت ایران و عربستان مسئله نفت می باشد. هر دو تولید کننده عمده نفت بوده و حیات سیاسی هر دو به این ماده وابسته است. برای مثال در پی کاهش شدید قیمت نفت در ماه‌های انتهایی سال ۲۰۱۴ (میلادی) و اوایل سال ۲۰۱۵ (میلادی)، ایران عربستان سعودی و کویت را متهمان اصلی افت قیمت نفت عنوان کرد و این دو کشور را تهدید به متضرر شدن از این تصمیم خود کرد. در همین راستا گروه‌های اصولگرای ایران نیز خواهان اتخاذ سیاستی تند علیه ریاض شدند. بنابراین مسئله نفت یک متغیر مهم در تساعد تقابل تنش بین ایران و عربستان محسوب می شود و تجارب تاریخی هم نشان می دهد که عربستان از اهرم نفت به خاطر نفوذی که در اوپک دارد می تواند علیه ایران از سیاست نفتی خود بهره ببرد.
2. تشدید نبردهای نیابتی: در چند سال اخیر تنش بین ایران و عربستان به حد بالایی رسیده است این وضعیت به خوبی در سوریه، یمن و حتی عراق قابل رویت است. رویکرد ایران و عربستان سعودی در زمینه عراق نیز بسیار متفاوت بوده است. سعودی‌ها فشار بیشتری را بر «حیدر العبادی» نخست وزیر فعلی عراق برای حضور حداکثری سنی‌ها در بدنه دولت این کشور وارد خواهند کرد در حالی‌که ایران نیز به حمایت خود از شیعیان در عراق ادامه می دهد. در هیچیک از پرونده های منطقه ای مذکور هم فعلا وضعیتی که بیانگر کاهش تنش میان طرفین باشد مشاهده نمی شود. و این افزایش انباشت تنش می تواند خطر تقابل مستقیم طرفین را به تدریج تشدید کند!
3. تشکیل ناتو عربی: در سال گذشته ریاض با زیر فشار گذاشتن قطر در شورای همکاری خلیج فارس و جلب نظر اعضای آن برای تشکیل نیروی دریایی مشترک و پلیس ضد ترور را در دستو کار برای هر گونه حمله احتمالی به ایران قرار داد هرچند اقدام چند روزه قطر باعث نگرانی عربستان و دیگر کشورهای عربی در قبال حمایت قطر از ایران شده است و این کشورها به منظور محکومیت قطر روابط دیپلماتیک خود را با این کشور قطع کرده اند با این وجود اتحاد عربستان، مصر و امارات متحده با بحرین و حمایت ترامپ از عربستان می تواند معادلات منطقه را در رابطه با ایران و عربستان تحت تاثیر خود قرار بدهد و موجب تقابل بیشتر منافع ایران و عربستان شود.
4. برنامه هسته ای: با وجود توافق هسته ای بین ایران و قدرت های بزرگ هنوز عربستان نگران یک ایران هسته ای است. هراس عربستان از برتری نظامی ایران در منطقه می باشد عربستان نظاره گر رشد بودجه نظامی و مانورهای نظامی این کشور در خلیج فارس است. یادمان باشد که دولت روحانی سال 94 بودجه‌ی «ستاد مشترک سپاه پاسداران» را از رقم ۱۱ هزار میلیارد و ۷۵۹ میلیون تومان به ۱۷ هزار میلیارد و ۲۸۹ میلیون تومان، معادل ۴۷ درصد افزایش داد و این برای عربستان یعنی احساس خطر بیشتر.
   
   

چشم انداز پیش رو

بنابراین شواهد تاریخی، نیازهای ایدئولوژیکی و سیاست بقاء - رئال پولیتیک هر دو کشور نشان می دهند. این دو کشور در نگاه اول رقبای نژادی (عرب در مقابل فارس)، مذهبی (سنی در برابر شیعه) و ژئوپلیتیک هستند و برای کسب قدرت و نفوذ در خلیج‌فارس و خاورمیانه و نیز در اوپک و ... با یکدیگر به شدت رقابت می کنند. به علاوه، هر یک شکل متفاوتی از حاکمیت را برگزیده‌اند و دیدگاه‌های مختلفی در مورد نظم خاورمیانه دارند بنابراین با توجه به شواهد مذکور احتمال تقابل به صورت جنگ نیابتی و یا جنگ بین دو کشور و یا جنگ محدود و یا اینکه عربستان به اسرائیل برای حمله به تاسیسات ایران کمک کند دور از انتظار نخواهد بود.

لقمان قنبری دانشجوی دکترای علوم سیاسی در دانشگاه رازی کرمانشاه

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است