ساخت خاورمیانه ای نوین برای کردها | فراتاب
کد خبر: 6033
تاریخ انتشار: 25 فروردین 1396 - 16:23
د.سورهن ال - اوپن دموکراسی
آنچه امروز در مورد خاورمیانه کُردی متفاوت است مواجه شدن با واقعیتی است که در آن کشورهای منطقه ای و قدرت های بین المللی دیگر نمی توانند (کارت کردها) را علیه یکدیگر به مانند گذشته به کار گیرند.

فراتاب – گروه بین الملل: برای کُردها به عنوان گروه قومی واحد در چندین سرزمین مختلف، ایجاد چند حاکمیت (حکومت) مستقل بر مبانی سیاسی متفاوت به جای کردستانی متحد و یکپارچه، در ساخت خاورمیانه ی کُردی نوین محتمل تر است.

در اوایل دسامبر 2016 سوزاندن پرچم کُردی* در شمال سوریه در شهر عامودا فاصله و اختلافات میان قدرت های درون کُردی را آشکار ساخت. گفته می شود پرچم توسط حامیان حزب حاکم اتحادیه ی دموکراتیک کرد (PYD) به آتش کشیده شده، که خود شاخه ی نظامی یگان های مدافع خلق (YPG) در منطقه ی کردستان سوریه اند. (YPG)  شاخه ای از حزب کارگران کردستان ،گروه چپ گرای کُردی که در راه تحقق خودمختاری در ترکیه مبارزه می کنند، می باشد.

مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق (KRG) در شمال عراق به شدت این حادثه را محکوم کرد. علاوه بر این، حکومت بارزانی از حضور نظامی پ.ک.ک در شهر سنجار در شمال عراق نگران اند به این دلیل که همچنان بعد از مبارزه با گروه دولت اسلامی(ISIS)  از  تابستان 2014 در آنجا مانده و هنوز سنجار را ترک نکرده اند.  در حالی که ترکیه، ایالات متحده آمریکا و حکومت بارزانی را تحت فشار قرار داده است که مانع تبدیل سنجار به مقر جدید پ.ک.ک شوند. ایالات متحده از طرق دیپلماتیک در پی آن است که از هرگونه درگیری درون کُردی در میانه ی تلاش های ائتلاف ضد داعش جلوگیری کند. در اواخر دسامبر 2016، نچیروان بارزانی نخست وزیر حکومت اقلیم کردستان ابراز داشت، برای خروج پ.ک.ک از سنجار (با توجه به مخالفت آنها) به ناچار به استفاده از زور وادار می شویم.

در میان این تنش سیاسی فزآینده بین دو گروه عمده در منطقه، اولین درگیری مسلحانه بین گروه های ایزدی وابسته به پ.ک.ک به نام واحد مقاومت سنجار(YBS)  و گروهی به نام پیشمرگ های روژآوا نزدیک به مسعود بارزانی در اوایل ماه مارس در نزدیکی شهر خانه سور در سنجار روی داد که  منجر به تلفاتی شد. برای بسیاری از کردها، این خصومت درون کُردی آنها را به ترس واداشته که مبادا تبدیل به "برادر کشی" دیگری تبدیل شود موضوعی که در جریان خشونت های دهه ی 1990 بین جناح های کردی رقیب در شمال عراق روی داد و موجب ویرانی منطقه شد.

اتحاد یا جنگ داخلی؟

اساساً دو استدلال وجود دارد: اول اینکه ظهور دولت اسلامی به عنوان تهدیدی وجودی علیه مرزهای کُردی مجاور و بقا در سرزمین تاریخی شان می تواند کُردها را متحد سازد. به طوری که ناسیونالیسم کُردی، مفروض به نادیده گرفتن تفاوت های ایدئولوژیکی در میان گروه های جناحی (مختلف) کُرد است. این استدلال بیشتر تمایل به سوی امکان یک کردستان بزرگ در سراسر خاورمیانه را دارد.

استدلال دوم این است که گروه های مختلف کُرد مانند: حزب دموکرات کردستان ِ بارزانی و پ.ک.کِ عبدالله اوجالان دارای اختلافات عمیق تاریخی و ایدئولوژیک اند به طوری که رقابت محتمل تر از اتحاد است، حتی در مواجهه با تهدید دولت اسلامی (ISIS)، هر چند که این احتمال می تواند مغالطه آمیز نیز باشد.

اما در این بین راه سومی نیز وجود دارد که معمولاً نادیده گرفته شده است، آنهم همزیستی گروه های کُردی رقیب علیرغم تفاوت ها و با چندین حکومت است. این احتمال امکان ساخت جهان کُردی نوینی را به مانند جهان عرب در خاورمیانه ی عربی را می دهد. ساختار خاورمیانه ی کردها لزوماً در حدود جاه طلبی پان کُردی با درگیری درون قومی نیست، بلکه بیشتر در باب هویت های فرهنگی مشترک، خاطرات مشترک و چالش های مشابه در داخل سرزمین تاریخی خود آن هاست. به جای وحدت سیاسی یا جنگ داخلی، خاورمیانه ی کُردی می تواند تبدیل به منطقه ای با حاکمیت های کُردی متعدد با هویت فرهنگی مشترک شود.

حکومت اقلیم کردستان عراق در حال حاضر به قلمرو سیاسی تقسیم شده بین استان سلیمانیه تحت اختیار و نفود عمده ی گوران (جنبش تغییر) و اتحادیه ی میهنی کردستان و استان اربیل تحت اقتدار غالب حزب دموکرات کردستان بارزانی است. در شمال سوریه بعد از اینکه بشار اسد منطقه را به منظور حفاظت از سنگر دمشق پایتخت ترک گفت، خلا قدرت برجای مانده توسط حزب اتحادیه دموکراتیک (PYD) و شاخه ی نظامی اش ی.پ.گ پر شد، که عمدتاً وابسته به جهان بینی جناح چپ پ.ک.ک بودند. در جنوب شرقی ترکیه، حزب سیاسی طرفدار کردها  (HDP) توانست اکثریت ذهن ها و قلب های کُرد را در انتخابات اخیر 2015 برباید.

با این وجود، علیرغم رویکردهای مختلف بازیگران فوق الذکر در آینده ی کردها و آرمان کُرد، تهدید دولت اسلامی توانسته است یک آگاهی مشترک قومی کُردی و افکار عمومی را در سراسر مرزهای آن ایجاد کند. با این حال، در خاورمیانه ی کُردی انسجام قومی و رقابت می تواند به خط مشی ای در چارچوب تغییر منافع داخلی، ائتلاف منطقه ای و نظم (خواست) بین المللی تبدیل شود. به طورمثال، جنجال اخیر بر سر برافراشتن پرچم در استان کرکوک عراق مثال خوبی است از اینکه چگونه گروه و جناح های مختلف کُرد مثل اتحادیه ی میهنی کردستان و حزب دموکرات کردستان می توانند در برابر رقبای غیرکُرد خود متحد شوند.

جغرافیای سیاسی کُرد

در چارچوب سیاسی پساعثمانی، پژوهشگران خاورمیانه به طور گسترده ای شروع به استفاده از مفهوم جهان عرب یا خاورمیانه ی عرب به منظور برجسته سازی جغرافیای سیاسی بسیار پیچیده ای با هویت فرهنگی، زبان و تاریخ مشترک کردند. به عنوان دیرپایی در توسعه ی سیاسی آن، در حال حاضر محققان و صاحبنظران برآنند که جغرافیای سیاسی کُرد را با انواع بازیگران، تفکرات و منافع به عنوان "خاورمیانه ی کُردی نوین" در نظر گیرند. این امر موجب جلوگیری از درک اشتباهی که کُردها را از یک طرف به عنوان گروهی همگن در سرزمینی واحد می داند و از طرف دیگر از ایده ی خام کردستان بزرگ می شود.

با این حال هم اکنون دولت فدرال در شمال عراق و عملاً منطقه ی خودمختار در شمال سوریه وجود دارد. جالب آنجاست جهان کُردی نه معادل پان عربیسم ابزاری شده توسط ناصریسم در خلال دهه ی 1960 است و نه یک سازمان مربوطه مانند اتحادیه عرب. در عوض خاورمیانه ی کُرد خانه ای برای انواع بازیگران سیاسی و ایدئولوژیکی رقیب از جمله اسلام گرایان (حزب اتحاد اسلامی کردستان در عراق و حزب مطالبه آزاد در ترکیه) ملی گرایان (KDP  در عراق، شورای ملی کُرد در سوریه و ...) و چپگرایان (حزب اتحادیه دموکراتیک در سوریه، HDP  در ترکیه و ...) می باشد.

پارادایم رهبری نیز در جهان سیاسی کُرد متنوع است. مسعود بارزانی و مسیر استقلال از منظر وی و حزبش تسلط و استقلال شمال عراق است، در حالیکه عبدالله اوجالان (رهبر کرد زندانی در ترکیه) در  مسیر خودمختاری که دیدگاه وی و حزبش پ.ک.ک است همچنان در پی حفظ نفوذ و استمرار آن در ترکیه و سوریه است. اگرچه بارزانی و اوجالان بر سر چگونگی تصورشان از کردستان ایده آل و کُرد بودن تفاوت دارند (بیشتر به ترتیب محافظه کار و قائل به دولت ملت، اما دیگری سوسیالیستی و ضد نگاه دولت ملت)، اما ظهور دولت اسلامی به عنوان تهدیدی مشترک برای امنیت وجودی سرزمین تاریخی کُردها همکاری و گفتگو را در خط مقدم  قرار داده است. اگر شما در اطراف فامیلی مول (Family Mall) در اربیل راه بروید حتما تصاویر بسیاری از مسعود بارزانی و عبدالله اوجالان را که به زیبایی قاب گرفته شده و به عنوان سوغاتی فروخته می شوند را مشاهده خواهید کرد. اگر شما یک چایی در مرکز خرید کاروانسرای حسن پاشا در منطقه ی سور دیاربکر ترکیه بنوشید شما فرش های سوغاتی کوچک بافته شده با تصویر ملامصطفی بارزانی (پدر مسعود بارزانی که رهبری مبارزات ملی علیه دولت های ایران و عراق را تا زمان مرگ خود در سال 1979 داشت) و صلاح الدین دمیرتاش (رهبر مشترک حزب دموکراتیک خلق ها در ترکیه یا HDP ) را خواهید دید.

نظر عمومی فراگیر کُردها که استقبال از تکثر و همزیستی بازیگران و رهبران کُرد است بیشتر و قوی تر از مبارزه ی قدرت بازیگران کُرد رقیب می باشد. علیرغم رقابت ها و اختلافات سیاسی میان گروه های جناحی کُرد، افکار عمومی گسترده ی کُردها آن ها را وا می دارد که انسجام قومی را در یک مسیر یا دیگری به نمایش بگذارند. آخرین درگیری مسلحانه در سنجار بین گروه وابسته به پ.ک.ک و گروه وابسته به بارزانی با توجه به حساسیت های افکار عمومی کُرد که بیشتر از این برادرکشی در میان کُردها را نمی پذیرفتند را  در چند ساعت پایان دادند.

هویت کُردی و حاکمیت های متعدد

آنچه امروز در مورد خاورمیانه کُردی متفاوت است مواجه شدن با واقعیتی است که در آن کشورهای منطقه ای و قدرت های بین المللی دیگر نمی توانند (کارت کردها) را علیه یکدیگر به مانند گذشته به کار گیرند. امروزه امکان طرز تفکر رقابتی و منافع متضاد گروه های مختلف کُردی وجود دارد و افکار عمومی فراگیر کُردها این است که به شدت در ساخت و برش سراسر مرزها با خودآگاهی نماینده ی خودشان و نه عامل و ابزار دیگران باشند. این استقلال روانی در پی ایجاد جهان کُردی نوین در کل منطقه خاورمیانه می باشد. این امر گذاری تاریخی از جهانی پراکنده و آشفته از سرزمین های قبیله ای کُردها به جغرافیای سیاسی دیپلماتیک، معتبر، خودآگاه و با علت وجودی است.

با این حال هنوز مغالطه است که کُردها را یک واحد و گروه همگن دید که در مجموع برای یک کردستان متحد یا بیشتر در تلاش باشند. به مانند خاورمیانه ی عرب، جهان کُردی نوین نیز به اندازهی کافی بزرگ است که بیشتر از یک قلمرو حاکمیتی (مستقل کُردی، یک رهبر یا یک ایدئولوژی را دارا باشد.

امروزه در حالی که نیروهای پیشمرگ در کردستان عراق نیروی خط مقدم و متحد اصلی ائتلاف بین المللی برای آزادی موصل اند،  YPG نیز  به عنوان یکی از اعضای برجسته ی نیروهای دموکراتیک سوریه عملیات "خشم فرات" را برای به انزوا کشاندن دولت اسلامی در منطقه ی مرکزی سوریه که رقه است را شروع کرده است. در آینده نزدیک امکان داشتن دولتِ خود برای کردها در عراق وجود دارد. همچنین فرصت خوبی نیز برای کُردها در سوریه برای داشتن نوعی از خودمختاری بعد از جنگ داخلی سوریه وجود دارد.

گروه قومی واحدی با چندین سرزمین حاکمیتی مستقل برای کُردها به جای کردستانی متحد در پهنه ای از مرزها، در ساخت خاورمیانه ی کُردی نوین محتمل تر است. سوال کلیدی برای بازیگران کرد رقیب این است که چگونه برای قدرت و نمایندگی منافع عمومی گسترده تر کردستان بدون در افتادن با برادرکشی دیگر یا جنگ داخلی  رقابت کنند.

* پرچم اقلیم کردستان عراق که تعدادی از احزاب کُردی در مناطق مختلف کردستان آن را پرچم واحد کردها و کردستان می دانند.

 

منبع: سایت اوپن دموکراسی

نویسنده: سورهن ال استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه ازمیر ترکیه

بازگردان به فارسی: شیما رشیدی رستمی

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است

نظرات
آخرین اخبار