فراتاب – گروه بین الملل: «اردشیر پشنگ»، پژوهشگر مسائل غرب آسیا و تحولات مربوط به کردها در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری تسنیم، در خصوص مخالفت رئیس شورای استانداری کرکوک در شمال عراق با تصمیم پارلمان این کشور مبنی بر عدم اهتزاز پرچم اقلیم کردستان در این استان، با اشاره به اینکه توافق بر سر مناطق مورد مناقشه در عراق بعید به نظر میرسد، بیان داشت: انجمن استانی یا شورای استان کرکوک که 41 عضو دارد و 26 عضو آن کرد هستند، طی دو هفته گذشته تصویب کردند که پرچم اقلیم کردستان در کنار پرچم دولت مرکزی عراق در مرکز استانداری و مراکز دیگر دولتی قرار بگیرد. این امر موجب افزایش تنش میان کردها و دولت مرکزی شده و حتی به صحن علنی پارلمان کشیده شده است.
وی با توجه به مخالفت پارلمان عراق با این موضوع گفت: بااینحال شورای استانی کرکوک بار دیگر بر مواضع خود تأکید کرد. ریشه این موضوع به ماده 140 قانون اساسی عراق برمیگردد. ماده ای که هدف از تدوین آن نهتنها تعیین تکلیف مناطق مورد مناقشه میان کردها و عراق اعم از شیعه و سنی است، بلکه برخی از مناطق دیگر را نیز شامل می شود که بنا بر ادعای افراد مختلف در رژیمهای گذشته بهخصوص زمان رژیم بعث دچار تغییر با برنامهریزیشده است. کرکوک یکی از مهمترین این مناطق است که عملیات مختلفی در زمان صدام در آن انجام شده است.
پژوهشگر مسائل غرب آسیا با بیان اینکه کوچ عشایر عرب به کرکوک (در چارچوب تعریب: عربی سازی) و اخراج دستهجمعی ساکنان کُرد آن (ترحیل) در دهه 70 در دستور کار نظام بعث قرار گرفت، یادآوری کرد: ریشه اختلافات امروز به اقداماتی که رژیم بعث انجام داده است، برمیگردد. متأسفانه طی 14 سال اخیر که از تولد دولت جدید در عراق سپری میشود، نخبگان حاکم اعم از کرد و عرب شیعه و سنی نتوانستهاند این اختلافات را برطرف کنند و مشاهده میشود که در کرکوک از یک سمت، عملیات بهزور کوچاندن ساکنان انجام شده و از سوی دیگر، عملیات تعریب یعنی عربی سازی مناطق کردنشین انجام گرفته است.
وی با اشاره به اینکه جغرافیای استانی کرکوک سال 1975 در زمان حزب بعث تغییر کرده است، خاطرنشان کرد: این امر به این معنی است که منطقه عربی نشین الحویجه در شمال غرب این استان که بخشی از استان نینوا بوده، به کرکوک اضافه شده است و از آن سو مناطق کردنشینی از کرکوم مانند چمچال به استان سلیمانیه و دوزخورماتو به استان عرب نشین صلاح الدین واگذار شده است. این اقدامات انجام شده تا اکثریت جمعیت کرد منطقه تغییر کنند. بااینحال از 2003 به اینسو مشاهده میشود که چند انتخابات انجام شده است و کردها همچنان اکثریت جمعیت هستند. انتخابات 2005، 2010 و 2014 مجلس ملی عراق و انتخابات شوراهای استانی در 2009 و 2013 انجام شده است که اکثریت آنها را کردها تشکیل دادهاند. هشت نفر از دوازده نماینده فعلی پارلمان از این استان نیز کرد هستند.
پشنگ با توجه به اینکه کردها بر اساس استدلال مذکور به دنبال این هستند که کرکوک را مانند یک استان مستقل به منطقه خودمختار اقلیم کردستان الحاق کنند، افزود: آنها ماده 140 را به این منظور پیشنهاد کردهاند؛ اما مشکل این است که ماده 140 تا به امروز عملیاتی نشده و علت آن نیز مشخص است: برداشت کلی در بغداد این است که انضمام محتمل کرکوک و اجرای ماده 140 قانون اساسی که در آن تأکید می شود ساکنان غیربومی کرکوک به مناطق اصلی خود بازگردانده شوند و سپس یک رفراندوم کلی برگزار شود، زمینه استقلال کردها را از عراق تسریع خواهد کرد؛ بنابراین پیشازاین دولتهای جعفری و مالکی نیز سعی کردند به روشهای مختلف ماده 140 را عملیاتی نکنند.
وی با بیان اینکه جایگزین ماده 140 مشخص نشده است، گفت: این امر بعد از ظهور داعش و عقبنشینی ارتش عراق از موصل، تکریت و کرکوک باعث شد که کرکوک پیش از آنکه به دست داعش بیفتد، نیروهای پیشمرگ وارد آن شوند و قسمت عمده کرکوک اکنون در اختیار کردها است. کردها معتقدند دولت در برابر عمل انجام شده قرار گرفته و اکنون این انضمام باید طی یک رفراندوم با حضور سازمانهای بین المللی انجام شود.
تحلیلگر مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه با تأکید بر اینکه مسائل دیگری نیز باعث شده است الحاق کرکوک به اقلیم کردستان با حساسیتهای دوچندان منطقهای و بینالمللی روبرو شود، اشاره داشت: کرکوک از نظر هویتی چند صدسال است که محل تمرکز بخشی از اقلیت ترکمن عراق است؛ بنابراین طی یکصد سال گذشته ادعاهای ارضی ترکیه در خصوص کرکوک مشاهده شده و روزهای اخیر نیز از سوی رئیس جمهور، نخستوزیر و وزیر امورخارجه ترکیه تکرار شده است. آنها اقدام کردها را در خصوص برافراشتن پرچم در کرکوک را اشتباه میدانند. این مسئله باعث میشود کرکوک از نظر هویتی تنها مسئله مربوط به عراق نباشد.
وی با اشاره به اینکه وجود اعراب شیعی و سنی در این استان نیز باعث میشود حساسیت کشورهای دیگر منطقه به این موضوع بیشتر شود، اضافه کرد: آنچه عامل اساسی در افزایش تنش در خصوص سرنوشت این استان است، منابع غنی نفتی آن است. کرکوک دومین مرکز بزرگ ذخایر نفتی عراق است. دستیابی رسمی اقلیم کردستان به منابع نفتی کرکوک یک قدرت دو چندان به این دولت محلی میدهد که باعث میشود بازیگری آن در عراق و خاورمیانه بیشتر شود. برداشت این است که تولد یک بازیگر رسمی دیگر در یک وضعیت غیر توافقی باعث میشود بیثباتی و تنش در خاورمیانه بیشتر شود.
پژوهشگر مسائل غرب آسیا با تأکید بر اینکه اکثر کشورها از جمله ایالاتمتحده آمریکا، کشورهای اروپایی و بهخصوص کشورهای منطقهای به دلیل مذکور دست کم در سیاست های اعلامی و رسمی خود مخالف انضمام کرکوک دستکم در زمان کنونی به اقلیم کردستان هستند، اشاره داشت: اگر آنها مخالف این موضوع نیز نباشند، موافق آن نیستند؛ این مسائل باعث شده است موضوع کرکوک به یکی از مسائل مهم بحرانساز در عراق و خاورمیانه تبدیل شود که نحوه تعیین سرنوشت آن میتواند سرنوشت چند کشور منطقه را به خود گره بزند.
وی با توجه به تبعات موضوع برافراشته شدن پرچم اقلیم در کرکوک مطرح کرد: به نظر میرسد برافراشته شدن پرچم اقلیم درکنار پرجم عراق در آینده زمینهساز پایین کشیده شدن پرچم عراق در اقلیم کردستان و نقاط دیگر کشور عراق میشود. این موضوع موجب ایجاد تنش و سرد شدن روابط بین کردها و دولت مرکزی میشود. این امر حتی میتواند جبههبندیهای جدیدی در خاورمیانه ایجاد کند و برخی از موازنهها را به هم بریزد.
پشنگ با اشاره به اینکه کردها اعلام کردهاند که تلاش میکنند پیش یا پس از رفراندوم با دولت مرکزی عراق به توافق برسند، افزود: آنها تابستان امسال همهپرسی را همزمان با انتخابات عراق در چند منطقه برگزار میکنند، اما زمانی که طرفین تاکنون در مورد مسائلی مانند سوریه، نفت و پیشمرگه ها که از حساسیت کمتری برخوردار است، نتوانسته اند به توافق برسند، آیا ممکن است بر سر مسئله حساس مناطق مورد مناقشه به توافق برسند؟ باید منتظر بود و مشاهده کرد بازیگران دیگر که در وضعیت کرکوک تأثیرگذار هستند، چه تأثیراتی بر موازنه کنونی میان کرد- عرب در داخل عراق خواهند گذاشت؟
اردشیر پشنگ پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه و سردبیر فراتاب
منبع: خبرگزاری تسنیم