اشعار توهین آمیز مجری طنز شبکه دولتی در آلمان علیه اردوغان

سال 2016 برای اردوغان در آلمان چندان سال خوشایندی به حساب نمی آید. در ماه مارس این سال اردوغان توسط یکی از مجری های طنز شبکه دولتی آلمان مورد تمسخر واقع شد. اگرچه وی توانست با فشار سیاسی که به دولت آلمان آورد و استفاده از قانون مصونیت سیاسی که در اختیار داشت، مرکل را قانع به اجازه پیگیری شکایت خود به عنوان یک سیاستمدار خارجی کند، اما این امر از خشم و غضب وی و شمار زیادی از شهروندان ترک در خارج و داخل آلمان چیزی نکاست. آن اشعار طنز حاوی طعنه و توهین هایی بود که هنوز پس از گذشت یک سال، اردوغان را راضی به بخشش آن مجری طنز آلمانی نکرده است. در این میان بحث و جدل های فراوانی بین ترک های آلمان نشین و شهروندان آلمانی صورت گرفت. رسانه های دو کشور نیز به شدت طرف مقابل را محکوم می کردند. از یک طرف در آلمان اشعار طنز به اسم آزادی بیان توجیه می شد و از سوی دیگر در ترکیه آن را توهین به فرهنگ و شخص اول یک کشور تلقی می کردند.

تصویب قطعنامه محکومیت کشتار ارامنه توسط دولت سابق عثمانی در مجلس فدرال آلمان

دومین اتفاق ناخوشایندی که در سال میلادی گذشته در آلمان برای اردوغان رخ داد، تصویب قطعنامه "کشتار ارامنه توسط دولت سابق عثمانی" بود. مجلس فدرال آلمان با تصویب این قطعنامه، آن اقدام را به عنوان "قتل عام جمعی" در نظر گرفت و آن را به رسمیت شناخت. علاوه بر این در جریان این اتفاقات بارها میان شهروندان ترک تبار و ارامنه در نقاط مختلف آلمان درگیری صورت گرفت. اقدامی (تصویب قطعنامه) که شاید کمک زیادی به مردم دو کشور نکرد و تنها آتش اختلاف را میان این دو قوم شعله ورتر کرد. اردوغان در مقابل هر دو اقدام واکنشی سخت نشان داد و بارها آلمان را به لغو توافق در موضوع پناهجویان تهدید کرد. در واکنش به این اقدامات، چند خبرنگار آلمانی اجازه ورود به ترکیه را نیافتند. نمایندگان مجلس آلمان و وزیر دفاع این کشور در مقطعی از بازدید از پایگاه نظامی اینجرلیک در ترکیه محروم شدند و مرکل چندین بار مورد تهدید اردوغان و در نهایت مورد سرزنش رسانه‌ها و احزاب اوپوزیسیون در آلمان قرار گرفت.

درگیری شهروندان ترک تبار و کردتبار ترکیه در آلمان

در سوی دیگر شهروندان کرد تبار ترکیه بودند که در پی اختلافات داخلی این کشور، در آلمان نیز با شهروندان ترک درگیر شدند. این درگیری‌ها نیز در مقاطع مختلف در چندین شهر آلمان صورت گرفت و بارها وزیر داخلی فدرال آلمان به هر دو قوم هشدار داد تا درگیری‌های خود را به داخل آلمان نکشانند. اردوغان و طرفداران وی بارها مدعی شدند که دولت آلمان از حزب کردهای ترکیه دفاع می کند و یا به آنها در آلمان پناه داده است. حتی در سخنرانی های انتخاباتی اخیر نیز اردوغان حضور کردها در آلمان را محکوم کرد و آنها را تروریست خطاب نمود.

کودتای ناموفق در ترکیه و واکنش همراه با تأخیر از سوی آلمان

دلخوری اردوغان از مسئولین آلمانی پس از کودتای ناموفق ترکیه کامل تر شد. وی نسبت به واکنش با تاخیر مقامات آلمان علیه کودتاچیان معترض شد و گلایه‌های خود را چندین بار اعلام نمود. پس از این کودتا چندین هزار شهروند ترک تبار در غرب آلمان گرد هم آمدند و با قاطعیت از اردوغان حمایت کردند. این تجمع بزرگ برای مسئولین آلمانی نشانه‌ای مهم و جدی در برخورد با موضوع ترکیه به شمار آمد. از آن زمان بیم مقامات از برپایی چنین گردهماییهایی در آلمان بیشتر شد.  اما چرا چنین گردهماییهایی باعث نگرانی دولت آلمان می شود و یا این اتفاقات (رویارویی با اردوغان و ترکیه) چرا برای مسئولین آلمانی گران تمام می شود

شهروندان ترک تبار آلمانی، ابزاری مهم برای دولت ترکیه

در پاسخ به سوال بالا می توان چند عامل مهم را نام برد؛ ابتدا اینکه شهروندان ترک تبار بزرگترین قومیت از نظر فرهنگی، ملی و مذهبی در آلمان به شمار می آیند. در حال حاضر حدود دو و نیم میلیون ترک در آلمان زندگی می کنند که حدود یک و نیم میلیون نفر از آنها دارای گذرنامه آلمانی می باشند. این گروه نه تنها از منظر قومی و فرهنگی، بلکه از نظر مذهبی نیز معرف بزرگترین مذهب یعنی اسلام میان سایر اقلیت ها در آلمان به شمار می آیند.

این جمعیت عظیم ویژگی‌های زیادی دارند که هر کدام مخاطرات فراوانی را برای دولت آلمان به همراه دارد. قبل از هر چیز گرایش سخت وسنتی مسلمانان ترک به اسلام است که ارتباط جامعهی سکولار آلمانی با آنها را سخت کرده است. طبق امارهایی که از کنفرانس معروف اسلام در آلمان وجود دارد، مسلمانان ترک شاخص‌های مذهبی اسلام را بیش از سایرین رعایت می کنند.  شاخص هایی که شاید برای سایر گروه های مسلمان با این درجه از اهمیت روبرو نباشد. از این رو طبیعی است که این جمعیت بزرگ تأثیر زیادی بر روی جامعه مسلمانان (چهار میلیون و پانصد هزار مسلمان در آلمان) در آلمان داشته باشد. البته قابل ذکر است که تمام جمعیت ترک تباری که در آلمان زندگی می کنند جزو طرفداران اردوغان به شمار نمی آیند و یا از اهل تسنن نیستند. به طور مثال گروه های سیاسی طرفدار گولن، گروه های کرد تبار، جمعیت علوی های ترک در آلمان و مسلمانان لیبرال ترک اقشاری هستند که کاملا با سیستم فعلی حاکم بر ترکیه مخالفت می کنند.

با این حال اردوغان خوب می داند که جمعیت زیادی از شهروندان ترک در آلمان کاملا از وی حمایت می کنند. طبق آمارها گفته می شود حداقل 60 درصد از جمعیت کل ترک ها حامی اردوغان می باشند.  وی از این پتانسیل برای مقابله با چالش هایی که در آلمان دارد، کاملا استفاده می کند. برای نمونه در درگیری ها مقابل ارامنه، کردها، جنبش گولن و حتی مخالفت و رویارویی با دولت آلمان.

یکی از علل حمایت ترک ها از اردوغان می تواند شرایط زندگی و اجتماعی ترک های نسل فعلی در آلمان باشد. برای روشن شدن این موضوع باید نگاهی کوتاه به پیشینه ترک ها در آلمان داشت. در دهه 60 و 70 میلادی شمار زیادی از کارگران خارجی و یا به اصطلاح کارگران مهاجر ترک وارد آلمان شدند. آن زمان دولت آلمان هیچ گونه برنامه و نقشه مشخصی برای آینده آنها در نظر نداشت. تنها با این نیت آنها را وارد کرد که مدتی در آلمان بمانند و پس از چند سال به وطن خود بازگردند. اما آن پروسه به شکل دیگری پیش رفت. ترک های مهاجر در آلمان ماندند اما با جامعه آلمان ارتباط نزدیکی نتوانستند برقرار کنند. عدم تسلط به زبان و عدم برخورداری از شرایط اقتصادی مناسب (فقط در حد زندگی یک کارگر) و سنت گرایی و دین گرایی باعث شد تا اختلاف میان این گروه با جامعه آلمان بسیار زیاد شود. اگرچه نسل های جدید ترک در آلمان از دانش زبانی خوبی برخوردارند و یا ارتباط نزدیک تری با جامعه آلمانی برقرار کردند، اما آن اختلافات برای جمعیت غالب ترک ها باقی مانده است. از سوی دیگر جامعه آلمان به خوبی ترک ها را در درون خود حل نکرد. بسیاری از جوانان نسل فعلی ترک معتقدند که اطرافیان آنها، این جوانان را با تصاویر نسل های پیشین قیاس می کنند، نسلی که کارگر بود، دانش زبانی کافی نداشت و ارتباط خوبی با جامعه آلمانی نتوانست برقرار کند. به زبان ساده تر می توان گفت، این عوامل باعث شدند که حس تعلق به جامعه آلمان در بین ترک ها کمتر باشد. هر چند این قشر از هویت زبانی در آلمان برخوردار است، اما در مورد هویت اجتماعی و سیاسی هنوز بحث های فراوانی باقی مانده است.

سایر ابزارهای استراتژیک، ژئواستراتژیک و اقتصادی ترکیه برای فشار به آلمان

مرکل خوب می داند که تنها راه پیشگیری از گسترش نیروهای راست و افراطی در کشورش حفظ امنیت داخلی و کنترل بحران پناهجویان است. از سوی دیگر مرکل حداقل تا ماه سپتامبر 2017 و انتخابات صدراعظمی و مجلس فدرال آلمان به توافق با ترکیه در موضوع پناهندگان نیازمند است. به همین دلیل در مقابل برچسب هایی از قبیل "رفتارهای نازی"، "فاشیستی" و غیره که از سوی اردوغان به وی نسبت داده می شود، کمی محافظه کارانه برخورد می کند. این تمام ماجرا نیست. ترکیه حلقه ی واصل اروپا با خاورمیانه است. مرز مشترک ترکیه با سوریه، ایران و عراق اهمیت این کشور را برای آلمان دوچندان کرده است. عضویت ترکیه در ناتو نیز برای اروپا و آلمان از اهمیت بسیاری برخوردار است. از زمانی که آلمان در حملات سوریه شرکت کرده، اهمیت پایگاه نظامی اینجرلیک برای آلمان ها دو چندان شده است. در زمینه های اقتصادی می توان به رقم و حجم بالای تبادلات تجاری میان ترکیه و آلمان اشاره کرد. سالانه بیش از 30 میلیارد دلار بین این دو کشور تبادلات تجاری صورت می گیرد که سهم صادرات ترکیه در سال 2016 حدود 14 میلیارد دلار بوده است. علاوه بر آن حدود 6500 شرکت آلمانی در ترکیه فعال هستند که هر گونه درگیری و اختلاف به شدت به این شرکت ها نیز آسیب می رساند.

در نتیجه می توان گفت که ترکیه علی رغم هزینه هایی که برای اروپا و آلمان دارد، اما در حال حاضر سود آن برای این قاره بیش از ضرر ان بوده و تابحال با وجود تلاش هایی که انجام گرفته، هیچ جایگزینی برای این کشور در سیاست های اتحادیه و آلمان پیدا نشده است. در این نوشته سعی شد تا زمینه های اختلاف اردوغان با آلمان تشریح شود. سپس به پتانسیل های ترکیه برای بی ثباتی در آلمان پرداخته شد. در نهایت نیز به صورت کوتاه به ابزارهای اقتصادی و ژئواستراتژیک ترکیه برای فشار به آلمان اشاره گردید. هر چند در بحث ترکیه و آلمان به موضوعاتی مانند نقش روسیه و یا رویکرد آلمان در عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا هم می توان پرداخت، اما گستردگی مطالب اجازه این امر را نمی دهد و از حوصله این بحث خارج می باشد.

محمد زارعی, پژوهشگر مطالعات کشورهای آلمانی زبان

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است