رئالیسم رفتاری در روابط ایران و ترکیه | فراتاب
کد خبر: 5963
تاریخ انتشار: 14 فروردین 1396 - 13:31
دکتر افشین زرگر
اگرچه دو کشور در موضوعات مختلف از جمله بحران سوریه، کماکان اختلافاتی خواهند داشت، ولی در مجموع دورنمای روابط دو کشور بنابر سیگنال های کنونی، روشن و امیدوارکننده نشان می دهد.

فراتاب – گروه بین الملل: وقتی در ترکیه کودتایی در حال وقوع بود، در ایران برخی دولتمردان و تصمیم گیران سیاست خارجی بیدار ماندند تا تحولات کشور همسایه را به درستی رصد کنند، تحلیل دقیقی داشته باشند و موضع درست و منطقی اتخاذ کنند تا منافع ملی ایران به بهترین نحو تامین شود، و بیداری واقعی در سیاست یعنی همین. این از جمله وظایف اصلی دستگاه سیاست خارجی است که در برهه های حساس این چنینی، سریعا وارد عمل شده و موضع عقلانی و واقع بینانه اتخاذ کند. ایران به درستی و با شناخت دقیق شرایط سیاسی ترکیه و با احترام به قواعد و هنجارهای بین المللی، در کوتاه ترین زمان ممکن از حکومت قانونی ترکیه حمایت و کودتا را محکوم کرد، و همین نقطه عطفی شد برای بهبود روابط دو کشور در یک ماه اخیر که اوج آن را می توان در دیدار محمدجواد ظریف از آنکارا دید. فرض کنیم که ایران موضعی برخلاف این داشت و یا اصلا تا مشخص شدن سرنوشت نهایی کودتا سکوت می کرد، نتیجه برای روابط دو کشور چه می توانست باشد؟ بدون تردید پیامد مثبتی نمی توانست داشته باشد و اگر نگوییم روابط دو طرف به سمت سردی و تنش بیش تر حرکت می کرد، حداقل نبایستی گشایشی هم در روابط را سریعا شاهد بودیم. اما ایران در سریع ترین زمان به طور رسمی موضع شفاف خود را بیان و عملا به ترکیه نشان داد که به حسن همجواری کاملا پایبند است، به استقلال و حاکمیت ترکیه احترام می گذارد و صرفاً از رویه های قانونی و دموکراتیک برای جابه جایی قدرت در کشور همسایه حمایت می کند.

چنین موضعی در شرایطی اتخاذ شد که در سال های اخیر روابط دو کشور رو به سردی داشته، اختلافات دو طرف در مسائل منطقه ای همچون سوریه و عراق بسیار جدی بوده و در ایران تعداد زیادی از مردم و دولت مردان و سیاست مداران نسبت به سیاست های ترکیه خصوصا در سوریه معترض بوده و دولت اردوغان را در تداوم بحران در این کشور و کشته شدن تعدادی از جوانان ایرانی(مستشاران نظامی) مسئول می دیدند. به همین خاطر، در همان ساعات اولیه وقوع کودتا، در شبکه های مجازی و رسانه های غیردولتی، برخی ضمن غافلگیر شدن از وقوع کودتا در ترکیه، چنین تحولی را مثبت دیده و ابراز مسرت کردند. واقعیت این است که در افکار عمومی ایران در چند سال گذشته به دلایل مختلف نگاه مثبتی به سیاست های ترکیه خصوصا در قبال ایران وجود نداشته و دولت اردوغان را در جبهه مخالف ایران می دیدند. به این درک عمومی در میان عامه مردم، می توان یک عنصر دیگر هم اضافه کرد که می توانست بر موضع تصمیم گیران تاثیر گذار باشد: اتخاذ موضع منفعلانه و حتی در برخی موارد پشتیبانی از کودتا توسط برخی کشورهای غربی. چنین امری هم بدون تردید خارج از رصد تصمیم گیران سیاست خارجی قرار نداشت و در تحلیل های شان طبیعتا باید مورد توجه قرلر می گرفت. اما اتاق بحران سیاست خارجی، بهترین تصمیم ممکن را می گیرد: ابراز نگرانی نسبت به شرایط ترکیه و محکوم کردن کودتا. وزیر امور خارجه ایران با همتای ترک خود به گفت و گوی تلفنی پرداخته و دولت مردان ترکیه را مطمئن می کند که ایران به موضع عقلانی و متعهدانه پایبند خواهد ماند.

اما به چند نکته در مورد موضع ایران می توان اشاره کرد:

  1. احتمالاً، ایران از مجاری و مکانیسم هایی که در اختیار دارد، اطلاعات و گزارش های محیطی دقیقی از ترکیه داشته و لذا در چنین وضعیت بحرانی غافل گیر نشد
  2. در اتخاذ مواضع و سیاست گذاری خارجی، معمولا هم برداشت ها Perceptions و هم سوء برداشت ها Misperceptions تاثیرگذار هستند. اما دولت مردان و تصمیم گیرانی می توانند بهتر عمل کنند که کم تر تحت تاثیر برداشت های نادرست باشند و بالعکس بیش تر بر مبنای برداشت های درست تصمیم بگیرند. به نظر می رسد علی رغم نگرش عمومی خصوصاً جریان رادیکال و حامی تقابل جویی با کشورهایی مانند ترکیه، تصمیم گیران ارشد بر مبنای برداشت های درست، تصمیم منطقی را اتخاذ کردند.
  3. ایران تلاش دارد خود را عضو متعهد، مسئولیت شناس و پایبند به قواعد و هنجارهای جامعه بین المللی نشان دهد. هدایت کنندگان و مجریان سیاست خارجی کنونی در تلاشند، تصویر و پرستیژ بین المللی ایران را بهبود بخشند. طبیعتا چنین امری حکم می کند که در رفتارها نیز متعهدانه، مسئولیت شناسانه و پایبند به قانون نشان دهند. حمایت از حکومت قانونی ترکیه در چارچوب چنین رفتاری قابل دفاع است.
  4. حسن همجواری و احترام به حقوق بین الملل حکم می کند، کشورها در امور داخلی یک دیگر مداخله نکرده، به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی یک دیگر احترام گذاشته و از روندهای قانونی برای جابه جایی قدرت در کشورهای دیگر حمایت کنند. بر حسب همین اصل، مجریان سیاست خارجی خصوصاً شخص وزیر امور خارجه که شناخت دقیقی از اصول روابط بین الملل و قواعد و هنجارهای جامعه بین المللی دارد، موضعمنطقی در قبال ترکیه اتخاذ کردند.
  5. تصمیم گیران سیاست خارجی ایران به درستی با شرایط سیاسی ترکیه آشنا بوده و آلترناتیوهای احتمالی برای دولت اردوغان را خطرناک تر و تهدیدزاتر برای روابط دوجانبه و معادلات منطقه ای تشخیص دادند. در واقع ایران، حفظ وضع موجود در ترکیه را گزینه بهتر و تامین کننده منافع ملی دید. بدون تردید روی کار آمدن فتح الله گولن و جریان سیاسی و فکری وابسته به او، یا ارتشیان، و یا حتی دیگر احزاب و جریان های سیاسی رقیب حزب اعتدال و توسعه، به مراتب می توانستند به روابط دو جانبه آسیب زده و منافع منطقه ای ایران را تهدید کنند.
  6. به نتیجه رسیدن کودتا و سقوط دولت اردوغان، می توانست شرایط سیاسی این کشور را بی ثبات تر کرده و آن را نیز در مدار خطرناک ناامنی روبه گسترش در خاورمیانه قرار دهد. بدون تردید چنین امری برای ایران وضعیت مناسبی قلمداد نشده و محیط پیرامونی آن را تهدیدزاتر و خطرناک تر می کند. حداقل در سالیان اخیر، جابه جایی های ناگهانی قدرت در کشورهای خاورمیانه، شرایط ناگواری را در منطقه ایجاد کرده است.
  7. شاید یک امر دیگر هم در نوع انتخاب ایران تاثیر گذار بوده باشد و آن تجارب تاریخی اش باشد، ایران خود در گذشته قربانی یک توطئه بزرگ بوده و کودتایی هولناک و مخرب(28 مرداد 1332) را تجربه کرده است. طبیعتا در ذهن تصمیم گیران سیاست خارجی و حتی عموم مردم، کودتا اقدامی ضد دموکراتیک، مخرب و توطئه خارجی تلقی شده و طبیعتا نمی توانند نظر مثبتی بدان داشته باشند.

و اما در نهایت پس از گذشت حدود یک ماه، حداقل می توان در حال حاضر ارزیابی کلی از نوع موضع ایران داشت. برخورد ایران با کودتای ترکیه همچون کاتالیزوری در جهت تسریع بهبود روابط دو جانبه عمل کرده و می تواند برای مدت ها در اذهان دولت مردان کنونی و حتی عموم مردم ترکیه اثر مثبتی داشته باشد. دیدار اخیر وزیر امور خارجه ایران از آنکارا و ایستادن در صف نماز جمعه در کنار اردوغان و دیگر دولتمردان ترکیه گواه بزرگی است بر اینکه دو کشور عزم گسترش روابط همکاری جویانه را دارند، دو کشور تاثیرگذار در منطقه که می توانند به نظم و ثبات منطقه ای کمک شایانی نمایند. ایران در قبال کودتای ترکیه، کاملاً موضع واقع بینانه، عمل گرایانه و هوشیارانه اتخاذ کرد و به خوبی یا تشخیص درست شرایط بحرانی، بهترین تصمیم ممکن را اتخاذ کرد. در دوره پسا برجام، ایران به گشایش در روابط بین المللی و بهبود روابط با کشورهای مختلف خصوصا همسایگانی مانند ترکیه نیاز دارد، و چنین رفتارهای سنجیده، عقلانی و مسئولانه می تواند به بهبود شرایط متطقه ای و بین المللی ایران و محسوس تر شدن اثر مثبت کاهش تحریم ها کمک کند. به نظر می رسد اگرچه دو کشور در موضوعات مختلف از جمله بحران سوریه، کماکان اختلافاتی خواهند داشت، ولی در مجموع دورنمای روابط دو کشور بنابر سیگنال های کنونی، روشن و امیدوارکننده نشان می دهد. برای تامین منافع ملی، همواره باید سیاست خارجی عقلانی، واقع بینانه، سنجیده و هوشیارانه اتخاذ کرد، کاری که به نظر دستگاه سیاست خارجی ایران در قبال تحولات ترکیه اتخاذ کرد.

آری بایستی در صحنه سیاست بیدار و هوشیار بود تا هرگز دچار غافل گیری نشد، بایستی سنجیده و عقلانی و واقع بینانه تصمیم گرفت، تا در تنگناها و بحران های بین المللی بتوان منافع خود را به خوبی تامین کرد.

 

 

دکتر افشین زرگر عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و عضو شورای اساتید مشاور فراتاب

منبع: دیپلمات

نظرات
آخرین اخبار