فراتاب - گروه بین الملل: رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه روز یکشنبه ادعا کرد که نیروهای نظامی ترکیه با همکاری نیروهای شبهنظامی سوری تحت حمایت این کشور شهر باب در استان رقه را تصرف کردهاند و آماده ادامه مسیر برای حمله به شهر رقه هستند. اردوغان میگوید که عملیات نیروهایش در شمال سوریه تا آزادی کامل رقه ادامه پیدا خواهد کرد. این در شرایطی رخ میدهد که نیروهای ارتش سوریه نیز به دروازههای شهر باب رسیدهاند و از سوی دیگر نیروهای کرد با پشتیبانی ائتلاف تحت رهبری آمریکا در حال عملیات برای آزادسازی رقه هستند.
اردشیر پشنگ، کارشناس مسائل خاورمیانه معتقد است که نوعی توافق غیرمستقیم میان دولت اسد و دولت ترکیه برای عدم رو در رویی در شهر باب شکل گرفتهاست و احتمال کمی وجود دارد که ارتش سوریه با ترکیه رو در روی یکدیگر قرار بگیرند. در عین حال در این منطقه از خاک سوریه، دولت مرکزی قدرت آنچنانی ندارد. اما به اعتقاد تحلیلگر مسائل خاورمیانه احتمال مواجهه ارتش ترکیه با نیروهای کرد بسیار زیاد است.
به اعتقاد پشنگ انگیزه اصلی دولت اردوغان برای ورود به خاک سوریه جلوگیری از تشکیل یک دولت خودمختار کرد در این منطقه و اتصال سرزمینهای تحت کنترل کردها به یکدیگر است. او معتقد است که ترکیه از هیچ بهانهای برای جنگ با کردها چشمپوشی نخواهد کرد و آمادهاست تا هر لحظه وارد درگیری با آنها شود.
در عین حال پشنگ ادعا تصرف کامل باب را هم ادعایی تردیدبرانگیز میداند و معتقد است که باید منتظر بود تا صحت این ادعا کاملاً آشکار شود. از سوی دیگر او معتقد است که ترکیه توان نظامی برای پیشروی بیشتر در رقه را ندارد و تنها در صورتی میتواند در عملیات آزادسازی رقه مشارکت کند که در قالب ائتلاف تحت رهبری آمریکا وارد عمل شود، نه به تنهایی.
در ادامه متن کامل گفتگوی «روزنامه امید ایرانیان» با اردشیر پشنگ را مطالعه میکنید.
آقای پشنگ طی روزهای اخیر شاهد تکرار این ادعا از سوی دولت ترکیه هستیم که شهر الباب در شمال شرقی سوریه توسط ارتش ترکیه و شبهنظامیان تحت حمایتش کاملاً تصرف شدهاست، از سوی دیگر خبر از نزدیک شدن ارتش سوریه به این شهر از طرف دولت سوریه میرسد، آیا نزدیک شدن این دو نیرو به یکدیگر ممکن است باعث رویارویی و درگیری نظامی بین نیروهای ارتش سوریه و ارتش ترکیه شود؟
پیش از هر چیز بر اساس آنچه از برخی گزارشها و شواهد به نظر میرسد نوعی توافق غیرمستقیم با واسطهگری روسیه بین دولتهای ترکیه و سوریه وجود دارد، که نظامیان دولت اسد برای جلوگیری از رویارییشان با شبهنظامیان تحت حمایت ترکیه و نیروهای ارتش ترکیه که قسمت شمالی و شمال شرق و غرب شهر باب توافق شدهاست که نیروهای اسد از نقطهای جلوتر نروند. از آن رو که روسیه دولتی است که روابط نزدیکی با هر دو طرف دارد این توافق توافقی است که طرفین روی آن به اجماع رسیدهاند و اجرای آن به احتمال زیاد تضمین شدهاست.
باید دید که نهایتا دولت ترامپ از کدام یک از طرفین (کردها یا ترکیه) سعی میکند برای عملیاتی کردن شعار ایجاد مناطق امن در سوریه استفاده میکند این موضوع تاثیر بسزایی در سرنوشت آتی کُردها خواهد داشت.
از سوی دیگر نکتهای که قابل تأمل است این است که در یک وضعیت جنگی امور و تحولات قابل پیش بینی نیستند، حادثه هفته گذشته کشته شدن چند سرباز ترکیهای توسط هواپیماهای روسیه یا برعکس ساقط شدن یک جنگنده روسیه توسط ترکیه در سال گذشته، نشان دهنده این مساله مهم است که در میدان جنگ هیچ چیز قابل پیشبینی و برنامه ریزی نیست. در نتیجه نزدیک شدن و مماس شدن نیروهای ترکیه و نیروهای ارتش سوریه در یک منطقه، امکان وقوع حوادث پیش بینی نشده فراتر از توافق غیرمستقیم موجود را ایجاد میکند.
به خصوص اینکه کیفیت تعامل نیروهای ترکیهای با داعش مشخص نیست از یک سو میبینیم که در حال جنگ هستند و از سوی دیگر شاهد این هستیم که تعاملاتی هم میان آنها جریان دارد و داعش گاهی بدون مقاومت زیادی نقاطی را به ترکیه تحویل میدهد. این باعث میشود که این عنصر پیشبینی ناپذیری در برخورد محتمل بین طرفین خیلی بیشتر شود.
دولت ترکیه از ابتدای بحران سوریه تا کنون همواره بر ایجاد نوعی منطقه حائل پرواز ممنوع در مرزهای شمالی سوریه درون خاک این کشور برای نگهداری از آوارگان تاکید داشتهاست، این کشور از روشهای مختلفی از جمله شورای امنیت سازمان ملل متحد، مذاکره با روسیه و آمریکا برای رسیدن به این هدف تلاش کردهاست اما موفق نشدهاست، امروز که دولت ترکیه مستقیماً با نیروهای نظامی خودش وارد خاک سوریه شدهاست آیا احتمال ایجاد چنین منطقه حائلی وجود دارد؟ و از آنجا که میدانیم دولت سوریه کاملاً با چنین پیشنهادی مخالف است به نظر شما چه واکنشی در صورت وقوع این اتفاق، از سوی سوریه در پی خواهد داشت؟
نکته اول در این مورد این است که امروز استان رقه در شمال سوریه در اختیار دولت این کشور قرار ندارد بلکه در اختیار داعش است، در نتیجه در حال حاضر واکنش دولت سوریه نمیتواند خیلی واکنش جدی و عملی باشد، چرا که نیروهای سوریه عملاً در این منطقه حضور ندارند که بتوانند واکنشی نشان دهند.
نکته دیگر این است اگر دولت سوریه توانایی این را داشت چه توانایی نظامی و چه وجاهت دیپلماتیک چه از نظر سازمان ملل متحد و چه دیگر بینالمللی، آنگاه تا کنون موفق شده بود که جلوی حضور نیروهای ترکیه در خاک خودش را بگیرد. کما اینکه دولت سوریه در خصوص حضور ترکیه در خاک خودش چه در منطقه باب و چه در دیگر سرزمینهای سوری رسماً اعتراض کردهاست اما این اعتراضات تا کنون وقعی به آن نهاده نشدهاست. پس از اگر بر فرض مثال اعتراض دیگری هم بخواهد بکند چندان عملی نخواهد بود و آثار عملی نخواهد داشت.
ترکیه هر کاری بتواند از درگیری نظامی گرفته تا افزایش فشارهای دیپلماتیک را انجام خواهد داد. چرا که به اعتقاد ترکیه تشکیل یک حکومت خودمختار کردی در شمال سوریه یک خط قرمز محسوب میشود
اردوغان ادعا کردهاست که شهر باب کاملاً در تصرف نیروهای ترکیه و شبهنظامیان تحت حمایتش درآمدهاست و تاکید کردهاست که این عملیات را تا آزادی رقه ادامه خواهد داد، آیا چشماندازی برای آزادی رقه توسط نیروهای ترکیهای وجود دارد؟
سؤال این است که آیا ترکیه میتواند شهر باب را آنگونه که ادعای تسخیرش را کردهاست کاملاً آزاد کند؟ عملیات تصرف باب اکنون نزدیک به سه ماه است که ادامه پیدا کردهاست. تاکنون بین ادعاهای نظامی ترکیه با توانمندیهای عملیاش در میدان تفاوت جدی وجود داشته، باید منتظر بود و دید اولاً ادعای ترکیه مبنی بر آزادسازی شهر باب درست است و دوما اینکه آیا توانایی حفظ این منطقه استراتژیک را دارد؟
مساله دیگر این است که ما شاهد شروع مرحله سوم عملیات خشم فرات توسط نیروهای سوریه دموکراتیک کرد (SDF) که شامل اکثریت شبهنظامیان کرد و اقلیتی از اعراب تشکیل شده، هستیم. این عملیات تحت حمایت ائتلاف بینالمللی به رهبری ایالات متحده آمریکا برای آزادی رقه انجام میشود. رهبری این ائتلاف یعنی آمریکا چه به صورت مستقیم از طریق عملیات جنگندهها و چه از طریق غیرمستقیم یعنی از طریق نیروهای سوریه دموکرات در این عملیات مشارکت دارد.
در موارد پیشین که اختلافات و درگیریهایی میان کردها و ترکیه پیش آمده بود آمریکا یا تلاش کردهبود که سیاست عدم دخالت را در پیش بگیرد یا اینکه مانع برخورد شود. در چنین شرایطی که خود آمریکاییها در حال مشارکت در عملیات آزادسازی رقه هستند، مستقیماً مانعی در برابر حرکت ترکیه به سمت رقه خواهند بود تا از درگیری مستقیم میان ترکیه با نیروهای کرد جلوگیری کنند.
همچنین باید تاکید کرد که توانمندی ترکیه خود مساله مهمی است که به لحاظ نظامی ترکیه آن اندازه توان نظامی در اختیار ندارد که به تنهایی موفق به فتح رقه شود و مساله دیگر این است که اگر ترکیه بخواهد از منطقه باب وارد منطقه دیگری شود بیشک درگیری جدی میان ترکیه و کردها رخ خواهد داد. اگر تاکنون با وجود شیطنتها و دشمنیهای متعدد ترکیه، شاهد خویشتنداری یا درگیریهای محدود بین کردها و ترکیه بودهایم، اما ادامه مسیر ترکیه از شهر باب به مناطق دیگر شمال سوریه باعث میشود که درگیری جدی میان ارتش ترکیه و نیروهای کرد رخ بدهد که قطعاً باعث افزایش مشکلات ارتش ترکیه خواهد شد.
پس من فکر میکنم در عالم عمل بین ادعای جدید آقای اردوغان با توانمندی و عملکرد ارتش ترکیه باید تمایز قائل شد. پیش از این هم شاهد بودیم که ادعاها و اظهار نظرهای متعددی از سوی دولت ترکیه و شخص رئیس جمهور در مورد سوریه و کردها روی داده و عملی نشدهاست. اما اگر ترکیه عملاً بخواهد از باب فراتر برود، پیچیدگیها و درگیریهای خیلی شدید و جدی برای ترکیه پیش خواهد آمد و بحران و درگیریها در سوریه را به خصوص در شمال این کشور بیش از پیش عمیق خواهد کرد.
به نظر میرسد که به نوعی مسابقه برای رسیدن به شهر رقه، مرکز استان رقه و پایتخت خودخوانده داعش در سوریه بین سه گروه مختلف، یعنی ارتش سوریه به پشتیبانی ایران و روسیه، ارتش آزاد سوریه با پشتیبانی ترکیه و نیروهای کرد با پشتیبانی نیروهای ائتلاف بینالمللی تحت رهبری آمریکا وجود دارد. آنگونه که پیش از این در مورد موصل شاهد بودیم، برای آغاز عملیات موصل در عراق ماهها برنامهریزی و هماهنگی میان نیروهای مختلف از اقوام و مذاهب مختلف صورت گرفت تا احتمال درگیری میان نیروها کاهش یابد، آیا امکان چنین هماهنگیهایی برای آزادسازی شهر رقه وجود دارد؟ یا ممکن است شاهد درگیر شدن این سه گروه در جبهههای مختلف با یکدیگر به جای داعش باشیم؟
چنین اتفاقی رخ نخواهد داد، چرا که همانگونه که اشاره کردم مرحله سوم عملیات آغازسازی رقه با حضور نیروهای کرد و حمایت ائتلاف تحت رهبری آمریکا آغاز شدهاست.
ترکیه تنها در شرایطی میتواند در این عملیات شرکت کند که نیروی هواییاش در چارچوب ائتلاف بینالمللی تحت رهبری آمریکا وارد عملیات شود و بخواهد به ائتلاف کمک کند. اما در بعد زمینی چون نیروهای سوریه دموکرات (SDF) هستند که مسوول اجرای بخش زمینی عملیات هستند، بعید میدانم که ترکیه اگر هم که بخواهد بتواند وارد عملیات شود. اما اگر چنین ارادهای هم در میان مسوولان ترکیه وجود داشتهباشد، به اعتقاد من اصولاً امکان ایجاد هماهنگی به هیچ وجود وجود ندارد، چون میزان خصومت و اختلاف میان ترکیه و نیروهای کرد آنچنان عمیق است که امکان هر نوع همکاری را در کوتاه مدت بسیار ضعیف میکند.
عملیات آزادسازی رقه در حال انجام است و اینکه ترکیه به آن اضافه شود واقعاً موضوعی جدید است، در شرایطی که هماهنگیها و برنامهریزیها برای آن پیش از این انجام شدهاست و فرماندهی نیروهای ائتلاف بینالمللی تحت رهبری آمریکا احتمالاً ترجیح میدهند که با همین ترکیب نیروها به عملیات ادامه دهند تا یک عنصر جدید را که میتواند باعث ایجاد مشکلات و درگیریهایی شود به آن اضافه کنند.
اگر فرض کنیم که مشکل داعش به هر شکلی در منطقه حل شود، با توجه به حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه وضعیت کردها چگونه خواهد بود؟ آیا باید منتظر رویاروییها و درگیریها نظامی میان ارتش ترکیه و کردها باشیم؟
این درگیریها به صورت محدود در جاهای مختلف تا کنون هم روی دادهاست. بی شک هدف اصلی حضور ترکیه در شمال سوریه، جنگ با داعش نیست بلکه جلوگیری از قدرت گرفتن بیش از پیش کردها و جلوگیری از الحاق سه کانتون کردی در شمال سوریه و تشکیل یک نظام فدرالی کردی در منطقه است.
جلوگیری از قدرتگیری کردها و جلوگیری از استقرار نظام مورد نظر کردها در منطقه که یک نظام پارلمان فدرالیستی نیمه متمرکز، که خواسته کردها برای آینده سوریه است، هدف اصلی ترکیه در این منطقه به شمار میرود
به باور من جنگ با داعش فقط بهانهای بود که ترکیه وارد منطقه شمال سوریه شود. شاهد هستیم که در مورد شهر باب پس از پیروزیهایی که کردها به صورت دومینووار در برابر داعش در منطقه به دست آوردند و آماده حمله به باب بودند، ترکیه پیش دستی کرد تا پیش از اینکه کردها به باب برسند، تا جلوی الحاق سه کانتون کردی به هم را بگیرد و در عین حال جلوی قطع شدن ارتباط مرزی داعش با ترکیه را نیز گرفت.
جلوگیری از قدرتگیری کردها و جلوگیری از استقرار نظام مورد نظر کردها در منطقه که یک نظام پارلمان فدرالیستی نیمه متمرکز، که خواسته کردها برای آینده سوریه است، هدف اصلی ترکیه در این منطقه به شمار میرود. ترکیه از هیچ اقدامی برای ممانعت از کردها برای رسیدن به هدفهایشان فروگذار نخواهد کرد. ترکیه هر کاری بتواند از درگیری نظامی گرفته تا افزایش فشارهای دیپلماتیک را انجام خواهد داد. چرا که به اعتقاد ترکیه تشکیل یک حکومت خودمختار کردی در شمال سوریه یک خط قرمز محسوب میشود.
اگر ما فرض کنیم که داعش به صورت نظامی از میان برود امکان برخورد و درگیریهای نظامی میان نیروهای کرد و ترکیه بسیار زیاد خواهد بود، و امکان اینکه نیروهای ترکیه به بهانههای مختلف درگیریهایی را ایجاد کنند که به نوعی جنگ گسترده تبدیل شود وجود دارد. اما یک عنصر وجود دارد که این تحولات را با سؤال جدی مواجه میکند و آن هم نقش دولت آمریکا و تصمیم گیری و سیاستهای دولت جدید آمریکا خواهد بود.
یعنی دولت آمریکا به عنوان میانجی بین ترکیه و کردها عمل میکند؟ یا اینکه تسهیلکننده کردها برای رسیدن به اهدافشان خواهد بود؟
دولت ترامپ اعلام کردهاست که از یک منطقه ویژه امن در شمال و جنوب سوریه برای نگهداری آوارگان سوریه حمایت میکند. پیش از این ترکیه هم اعلام کردهبود که قصد دارد یک منطقه حائل و پرواز ممنوع در شمال سوریه ایجاد کند که تاکنون در اجرای این خواسته خود موفق نبود.
اگر ما فرض کنیم که داعش به صورت نظامی از میان برود امکان برخورد و درگیریهای نظامی میان نیروهای کرد و ترکیه بسیار زیاد خواهد بود، و امکان اینکه نیروهای ترکیه به بهانههای مختلف درگیریهایی را ایجاد کنند که به نوعی جنگ گسترده تبدیل شود وجود دارد
از طرف دیگر در میدان عمل این نیروهای کرد هستند که بیشتر سرزمین به لحاظ وسعت و بیشترین امنیت را در مناطق تحت کنترل خودشان دارند. آنها همچنین روابط سازنده و خوبی را با آمریکاییها در میدان عملیاتی تاکنون داشتهاند. باید دید که در عمل دولت ترامپ از کدام یک از طرفین سعی میکند برای عملیاتی کردن شعار ایجاد مناطق امن در سوریه استفاده میکند این موضوع تاثیر بسزایی در سرنوشت آتی کردها در شمال سوریه خواهد داشت.
مناطقی که در دست ترکیه است مناطقی از لحاظ وسعت جغرافیایی محدود و ثبات این مناطق هم با علامت سؤال جدی مواجه است. در عین حال از لحاظ حقوق بینالملل حضور ترکیه برای ایجاد منطقه حائل در آن منطقه به شدت زیر سؤال است. باید منتظر بود و دید که در عمل آیا روابط دولت جدید آمریکا مانند دولت اوباما با ترکیه به دلیل عدم برخورد یا بعضاً حمایتهای غیر رسمی که از داعش و دیگر نیروهای برهم زننده ثبات در شمال سوریه و دیگر مناطق این کشور داشت، به سردی میگراید و به سوی کردها متمایل میشود یا خیر.
به اعتقاد من استراتژی دولت ترامپ برای آینده سوریه و همچنین نقش دولت روسیه در این مورد بسیار مهم خواهد بود. روسیه هم از یک سو شاهد هستیم که روابطش را با ترکیه بهبود داده اما از سوی دیگر همچنان به حمایت از نیروهای کرد ادامه میدهد. حتی مسکو در پیشنویس پیشنهادی قانون اساسی جدید سوریه نظام فدرالی با دولتی غیرمتمرکز را پیشنهاد کردهاست.
باید دید اجماع قدرتهای بزرگ در مورد آینده سوریه چه خواهد بود و استراتژی ترامپ برای اسکان مهاجران در شمال سوریه به کدام سو خواهد رفت. ترکیه بدون موافقت و جلب حمایت این قدرتها نمیتواند وارد یک درگیری جدی با کردها شود. از نظر بینالمللی چه از نظر حقوقی و چه از نظر رسانهها و افکار عمومی چنین مشروعیت برای ترکیه در حال حاضر قابل تصور نیست.
ما شاهد هستیم که ادعاهای مختلف ترکیه در خصوص تروریست خواندن گروههای کردی نه در منطقه و نه در جهان چندان مورد استقبال واقع نشدهاند. در عالم عمل طی چند سال اخیر نیروهای کرد جدیترین نیروها در مبارزه با داعش در سوریه شناختهشدهاند. با ادعای محض نمیتوان کارنامه عملی کردها که رسانهها و افکار عمومی به عینه دیدهاند زیر سؤال برد.
به هر حال وضعیت پیچیدهای است و ترکیه از هر بهانهای برای درگیری با کردها استقبال خواهد کرد، اما عملاً هر کاری که ترکیه بکند، نهایتاً مجبور به خروج از سوریه خواهد بود.
گفت و گو با اردشیر پشنگ پژوهشگر مسائل خاورمیانه و سردبیر گروه پژوهشی رسانه ای فراتاب
منبع: روزنامه الکترونیکی امید ایرانیان
گفت و گو از شهاب شهسواری