فراتاب - گروه اقتصادی: منصور اولی صنعت گردشگری به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی یکی از مهمترین پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی کشورمان است که می‌تواند در مسیر توسعه پایدار به صورت ویژه مورد بهرهبرداری قرار بگیرد، برای بهرهبرداری از هر ظرفیت بالقوه‌ای اما باید موانع و چالش‌ها را شناخت و راهکارهای متناسب را اتخاذ کرد تا این ظرفیت‌ها به مرز شکوفایی برسند. صنعت گردشگری یکی از بخش‌های ارز آور و اشتغالزا است و می‌تواند رسته‌های مختلف خدماتی و صنعتی را فعال کند. براساس آخرین گزارش‌های منتشر شده ایران از نظر جذابیت گردشگری در میان 10 کشور برتر دنیا قرار دارد، اما براساس آخرین گزارش منتشر شده از سوی مجمع جهانی اقتصاد، ایران از نظر «رقابت‌پذیری در حوزه گردشگری» از میان 141 کشور مورد بررسی رتبه 97 را به خود اختصاص داده است. مقایسه این دو شاخص کافی است تا متوجه بشویم یکی از ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی کشورمان در برنامه‌‌ریزی‌ها کلان در مسیر توسعه مغفول مانده است. دولت یازدهم البته هم به لحاظ نظری و هم در عرصه عمل گام‌‌هایی در این زمینه برداشته و جهت‌گیری‌ها نشان می‌دهد که آینده توسعه این صنعت در صورت تداوم این سیاست‌ها می‌تواند روشن باشد. براساس آخرین آماری که رییس جمهور در هفدهمین کنوانسیون جهانی راهنمایان گردشگری اعلام کرد در 6 ماهه اول امسال نسبت به 6 ماهه اول سال گذشته، حضور گردشگران از فرانسه 104 درصد، از جمهوری چک 53.4 درصد، از هلند 43.3 درصد، از سوئیس 38.3 درصد، دانمارک 37.5 درصد، ایتالیا 33.8 درصد، انگلستان 33 درصد، لهستان 33 درصد، بلژیک 32.3 درصد، اتریش 28 درصد، اسپانیا 27.9 درصد، یونان 24.4، فنلاند 19.2 درصد، آلمان 16.6 درصد و روسیه 13.6 درصد رشد داشته است. این آمار نشان می‌دهد که اتفاقات مثبت در این حوزه در حال وقوع است و سرمایه‌گذاران و فعالان حوزه صنعت گردشگری باید خود را برای روزهای رونق در این صنعت آماده کنند. اما به صورت بنیادی نگاهی به شاخص‌های بررسی شده در آمار مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد که در حوزه‌های مختلف نیازمند کار و تلاش جدی هستیم. این مجمع در گزارش خود 12 شاخص مختلف را مورد بررسی قرار داده که رتبه‌های ایران در هر کدام از این شاخص‌ها نشان می‌دهد در چه زمینه‌هایی باید سرمایهگذاری کنیم و چه دورنمایی در انتظار این صنعت است.
فضای کسب و کار باید تقویت شود
اولین شاخصی که در گزارش مجمع جهانی اقتصاد مورد بررسی قرار گرفته است، شاخص میزان آمادگی فضای کسب و کار در کشور مقصد برای توریست‌های اقتصادی است. رتبه ایران در این شاخص براساس این گزارش 119 در میان 141 کشور است و نشان می‌دهد که فضای کسب و کار کشورمان برای پذیرایی از توریست‌های اقتصادی آمادگی لازم را ندارد و باید تقویت شود. نحوه نگاه قوانین به سرمایه‌گذاران، قوانین مربوط به حقوق مالکیت، میزان آمادگی نهاد و دستگاه‌های برای تسهیل فرآیند کسب و کار و ... از جمله مواردی است که در سنجش این شاخص از سوی مجمع جهانی اقتصاد مورد بررسی قرار گرفته و نتایج به دست آمده از آن مناسب نیست. یکی از نیازهای اساسی کشورمان اتفاقا جذب سرمایهگذاری خارجی است و به باور کارشناسان یکی از موانع مهم این کار هم آماده نبود فضای کسب و کار در کشور است. با این حساب می‌توان گفت، تلاش برای رفع موانع بهبود فضای کسب و کار در کشور می‌تواند برای اقتصاد کشورمان به مثابه زدن دو نشان به یک تیر باشد به این معنی که هم باعث افزایش جذب سرمایهگذاری خارجی در کشور میشود و هم به افزایش رتبه رقابت‌پذیری کشورمان در جذب توریست‌های اقتصادی منجر میشود. فضای کسب و کار کشورمان از دردهای بسیاری از جمله قوانین مزاحم و عدم پیوستن به سازمان تجارت جهانی و نبود شفافیت اقتصادی رنج می‌برد و کارشناسان بر این باورند باید هر چه سریع‌تر همه قوای کشور در قالب یک برنامه جامع اقدام به رفع این موانع کنند. مشکلات موجود در فضای کسب و کار کشور فرصت‌های بسیاری را برای توسعه کشورمان به باد داده و این موانع نباید همچنان پابرجا باشد. به هر روی یکی از مهمترین شاخص‌های تعیین کننده میزان رقابت پذیری در حوزه گردشگری، فضای کسب و کار مناسب است و اگر می‌خواهیم از ظرفیت‌های این صنعت بهره ببریم باید در جهت بهبود آن فعال باشیم.
لزوم اطلاع‌رسانی بیشتر در مورد امنیت کشور
دومین شاخصی که در گزارش مجمع جهانی اقتصادی برای سنجش میزان رقابت‌پذیری کشورها در حوزه گردشگری مورد توجه قرار گرفته، «شاخص امنیت و سلامتی» است. توجه این شاخص معطوف به میزان احساس امنیت توریست‌ها در کشور مقصد از نظر تهدیدها بیرونی و همچنین میزان درجه سلامتی جسمانی است. در این شاخص براساس این گزارش ایران رتبه 96 را در میان 141 کشور مورد بررسی دارد. این شاخص بیشتر مربوط به میزان امنیت جانی است و به نظر می‌رسد حتی کمی اجحاف در مورد ایران داشته چرا که در میان کشورهای منطقه میزان امنیت ایران بالا است. به هر روی ما باید میزان امنیت خود را همچنان ارتقاء داده و آن را به کشورهای مختلف معرفی کنیم تا موجب افزایش اطمینان توریست‌ها به کشورمان شود. در این زمینه بیشتر به نظر می‌رسد نوعی کوتاهی در اطلاع‌رسانی در مورد میزان امنیت در ایران وجود دارد که باید جبران شود.
ضرورت ارتقاء سطح سلامتی و بهداشت
یکی دیگر از شاخص‌های مهمی که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته، درجه کیفی سلامتی و بهداشت در کشور مقصد است. رتبه کشورمان در این شاخص براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد 93 از میان 141 کشور است و نشان می‌دهد که باید سطح سلامتی و بهداشت در کشور برای جذب توریست و توسعه صنعت گردشگری و ارتقای رتبه رقابت‌پذیری در این حوزه افزایش یابد. میزان آمادگی بیمارستان‌ها و مراکز خدمات درمانی، گستره جغرافیایی آنان در مناطق توریست پذیر، کیفیت غذاها و مواد خوراکی، سطح استانداردهای غذایی و ... مواردی است که برای سنجش این شاخص از آن استفاده شده است و نشان می‌دهد که رتبه کشورمان چندان مناسب نیست.کارشناسان بر این باورند خدمات بهداشتی و درمانی با محوریت توریست‌پذیری باید در کشور گسترش یابد و این مسئله می‌تواند نقشی گسترده در افزایش سطح رقابت پذیری کشور در جذب توریست‌ها داشته باشد. در این حوزه هم به نظر می‌رسد نیاز به یک برنامه‌ریزی جدی برای گسترش مراکز خدمات بهداشتی در مناطق توریست پذیر جدی است و سازمان‌ها و نهادهای مربوطه باید به سرعت در جهت ارتقای این شاخص هم اقدام کنند.
نیروهای متخصص تربیت کنیم
یکی دیگر از شاخص‌های مورد بررسی در این گزارش «شاخص بازار و نیروهای فنی» است که براساس یافته‌های گزارش مجمع جهانی اقتصاد رتبه ایران در این بخش 114 در میان 141 کشور مورد بررسی است. این نتیجه نشان می‌دهد یکی از ضرورت‌های مهم برای گسترش رقابت‌پذیری در صنعت گردشگری کشورمان تربیت نیروهای فنی و گسترش تخصص محوری در بازار کار است. یکی از مهمترین بخش‌هایی که در این حوزه نیاز به تقویت جدی دارند، نیروهای خدماتی در هتل‌ها و محل‌های اقامت توریست‌ها است. در این بخش نیاز شدیدی به هماهنگ شدن به استانداردهای جهانی حس میشود و نهادها و اتحادیه‌های مرتبط باید از فضای سنتی موجود به سمت نوآوری و ارایه خدمات براساس آخرین استانداردها اقدام کنند. لزوم جلب رضایت توریست‌ها از کیفیت خدمات ارایه شده به شدت احساس میشود و باید برای آن برنامه‌ریزی گسترده انجام شود.
آی . سی . تی را به کمک بگیریم
یکی دیگر از شاخص‌های مورد بررسی در گزارش مجمع جهانی اقتصاد میزان بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و آماده بودن بسترهای آی. سی. تی است. براساس یافته‌های این گزارش رتبه کشورمان در این شاخص 98 از میان 141 کشور مورد بررسی است. پهنای باند، میزان الکترونیکی بودن فعالیت‌ها و زیرساخت‌های فناوری‌های نوین باید به کمک توسعه گردشگری کشورمان بیاید. دولت یازدهم در این عرصه در سال‌های اخیر اقدامات مثبتی انجام داده اما براساس یافته‌های این گزارش ظاهرا به هیچ کافی نیست و متولیان توسعه صنعت گردشگری کشورمان باید به بررسی کاستی‌ها در این حوزه بپردازند و با کمک وزارت ارتباطات تلاش کنند این کاستی‌ها برطرف شود. به نظر می‌رسد یکی از مشکلات مهم در حوزه توسعه صنعت گردشگری عدم ارتباط این بخش با فناوری‌های نوین است و کارشناسان بر این باورند با توجه به ظرفیت‌های آی. سی. تی در کشور این فناوری‌ها باید به سرعت در بخش‌های مختلف گردشگری و پذیرش توریست به کار گرفته شود تا در این شاخص هم رتبه کشورمان ارتقاء پیدا کند.
سیاست‌‌گذاری‌ها پیام خوش‌آمد گویی بدهد
یکی دیگر از شاخص‌های مورد توجه در گزارش مجمع جهانی اقتصاد میزان اولویت‌دهی به پذیرش توریست در سیاست‌گذاری‌هاست. از سخنان رییس جمهور کشورمان به عنوان رییس دولت این پیام فهمیده میشود که جذب توریست برای کشورمان یک اولویت است و همه دستگاه‌ها آماده پذیرایی از توریست‌ها هستند. اما این حرف‌ها به اعتقاد کارشناسان باید به عرصه عمل برسد و برنامه‌ها و قوانین و سیاست‌گذاری‌های کلی در کشور باید بیش از پیش حاوی پیام خوشامدگویی به توریست‌ها باشد. بیشتر توجه هم به قوانین مربوط به بحث کسب و کار و سرمایهگذاری است. برنامه‌ریزی‌های کشورمان باید به گونه‌ای باشد که توریست‌ها خصوصا توریست‌های اقتصادی این پیام را دریافت کنند که ایران فراهم کردن زمینه برای حضور آنها را در اولویت قرار داده است. رتبه ایران در این حوزه در میان 141 کشور مورد بررسی در این گزارش 130 است که نشان می‌دهد توریست‌ها و نهادهای تحلیل‌گر در این حوزه هنوز این پیام را از کشورمان دریافت نکرده‌اند. بنابراین در این حوزه باید رایزنان فرهنگی و اقتصادی را به کمک بگیریم و از آنها بخواهیم تبیین کنند که جذب توریست برای ایران یکی از اولویت‌های مهم است.
فضای بین‌المللی در حال آماده شدن است
یکی دیگر از شاخص‌های مهمی که در این گزارش مورد توجه مجمع جهانی قرار گرفته میزان باز بودن فضای داخلی کشورهای مورد بررسی برای ارتباطات بین‌المللی است. براساس یافته‌های این گزارش رتبه ایران در حال حاضر در میان 141 کشور بررسی شده، 116 است. اما کارشناسان بر این باورند بعد از خصوص توافق هسته‌ای و با توجه به سیاست‌های بین‌المللی دولت یازدهم این شاخص ارتقاء خواهد یافت و با توجه به آمار ارایه شده از سوی رییس جمهور کشورهای اروپایی در حال بازسازی رابطه خود با کشورمان هستند. در این مورد قوانین صدور ویزا و میزان آمادگی‌های سخت افزاری و نرم‌افزاری در این زمینه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. به هر روی با رفع تحریم‌ها به نظر می‌رسد در این زمینه شاهد تحولات مثبتی خواهیم بود و برجام در این خصوص می‌تواند یک فرصت مناسب برای توسعه صنعت گردشگری کشور باشد.
قیمت ارزان برگ برنده
برگ برنده اصلی برای ما در حوزه رقابت‌پذیری در جذب توریست، شاخص قیمت است. براساس یافته‌های گزارش مجمع جهانی اقتصاد، رتبه ایران در میان 141 کشور مورد بررسی در این حوزه یک است و ما در این شاخص در صدر جدول هستیم. به باور کارشناسان باید از این شاخص استفاده کنیم و با افزایش کیفیت خدمات فضا برای بهرهبرداری از آن فراهم کنیم. ایران کشور ارزانی برای توریست‌هاست و ما باید از این موقعیت بکر بالاترین استفاده را ببریم. در این مورد نقش رایزنان اقتصادی و فرهنگی بسیار حائز اهمیت است.
پایداری محیطی باید افزایش یابد
یکی دیگر از شاخص‌های مورد بررسی در این گزارش میزان پایداری محیطی است که به موضوعاتی مانند آلودگی هوا و مسائل زیست محیطی بر می‌گردد، رتبه کشورمان در این شاخص در میان 141 کشور مورد بررسی 115 است و نشان دهنده این است که باید همه مسئولان تلاش خود را برای افزایش میزان پایداری محیطی به کار ببرند. مسائل زیست محیطی یکی از پیش‌نیازهای مهم برای توسعه صنعت گردشگری است و این مهم باید در سیاست‌گذاری‌های این بخش به صورت ویژه مورد توجه قرار بگیرد.
حمل و نقل در حال بهبود
شاخص حمل و نقل یکی از مهمترین پیش‌نیازهای توسعه صنعت گردشگری است. براساس یافته‌های گزارش مجمع جهانی اقتصاد رتبه کشورمان در میان 141 کشور بررسی شده از نظر حمل و نقل هوایی 93 و حمل و نقل دریایی و زمینی 76 است. یکی از سیاست‌های مهم دولت افزایش زیرساخت‌ها و امکانات حمل و نقل در همه بخش‌ها و از جمله حمل و نقل هوایی است و به همین دلیل کارشناسان به بهبود وضعیت در این شاخص در آینده نزدیک امیدوارند. نوسازی ناوگان هوایی و نیز نوسازی و احداث شبکه های ریلی در سراسر کشور و در کنار احداث اتوبان‌ها و جاده‌ها، از جمله اقداماتی است که دولت در راستای توسعه صنعت گردشگری و جذب جهانگردان پیگیری می‌کند.
منابع طبیعی و فرهنگی
رتبه کشورمان بر اساس یافته‌های گزارش مجمع جهانی اقتصاد در حوزه منابع طبیعی 98 و در حوزه منابع فرهنگی 37 است. براین اساس یکی از پیش‌نیازهای توسعه صنعت گردشگری توسعه مراکز فرهنگی و فراهم کردن زمینه دسترسی به این منابع و همچنین گسترش منابع طبیعی کشور و معرفی ناشناخته‌های کشور در این زمینه به مردم دنیا است. ما از حیث منابع فرهنگی بسیار غنی هستیم و منابع طبیعی ناشناخته هم کم نداریم و باید برای معرفی بیشتر این منابع یک برنامه‌ریزی دقیق با بسیج همه دستگاه‌های کشور انجام شود.
ظرفیت‌های سرمایهگذاری را جدی بگیریم
یکی از مهمترین ظرفیت‌های کشورمان برای جذب توریست براساس این گزارش سرمایهگذاری اقتصادی است. براساس این گزارش رتبه کشورمان در این شاخص 37 است و این نشان می‌دهد که ایران یکی از مقاصد مهم و کلیدی برای سرمایهگذاری است. دولت هم در این زمینه برنامه‌های جدی دارد و طبیعتا گسترش این نوع توریسم باعث رونق در سایر بخش‌های صنعت گردشگری هم میشود. از این نظر به اعتقاد کارشناسان باید همه ظرفیت‌های مهم اقتصادی کشور برای سرمایهگذاری به صورت دقیق معرفی شده و قوانین مزاحم برطرف شود تا بتوانیم از این ظرفیت بسیار مهم کشورمان بهرهبرداری کنیم.
اهمیت توسعه صنعت گردشگری
به باور کارشناسان صنعت گردشگری صنعتی پویا با آینده‌ای روشن است و سرمایهگذاری در این صنعت در تمام کشورهای دارای جاذبههای جهانگردی روبه افزایش است. جذب گردشگران خارجی به رقابتی فزاینده در بین نهادهای درگیر در صنعت گردشگری تبدیل شده است. زیرا این صنعت نه تنها در پیشبرد اقتصاد ملی و درآمدهای ارزی نقش دارد بلکه صنعتی است پاکیزه و عاری از آلودگی و در عین حال ایجاد کننده مشاغل جدید است. گردشگری برای کشورهای دارای جاذبههای جهانگردی همچون ایران می‌تواند به مهمترین منبع کسب درآمد ارزی تبدیل شود. مشروط بر اینکه برنامه‌ریزی صحیح و همه جانبه توام با آینده‌نگری برای آن تنظیم و اجرا شود. متاسفانه در کشور ما، صنعت توریسم چنان که شایسته است گسترش و توسعه نیافته است. با وجودی که در تمامی برنامه‌های توسعه سالیان اخیر بر رهایی از اقتصاد تک محصولی متکی بر صادرات نفت تأکید شده ولی در مقام عمل موفقیت و کامیابی قابل توجه و ملموس و محسوسی در این زمینه به دست نیامده است. رشد و توسعه صنعت توریسم در ایران به عنوان یکی از راهکارهای عملی رهایی از اقتصاد تک محصولی و متنوع‌سازی منابع درآمدی کشور باید بیش از پیش مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشور قرار گیرد. بدون شک امروزه صنعت گردشگری به عنوان صنعت جهانی، رشد سریعی در اقتصاد جهان داشته که در نتیجه افزایش نرخ رشد سالانه از تولید ناخالص ملی در سطح جهان، صادرات، تجارت جهانی و خدمات، سهم گردشگران بین‌المللی در فعالیت اقتصادی جهان نیز به‌طور مداوم بالا رفته است. سرمایهگذاری جهانی در صنعت گردشگری حاکی از آن است که گردشگری صنعتی از زمره صنایع توزیع‌‌کننده درآمد است و هنگامی که جهانگرد وارد کشور میشود، در مقابل خدماتی که به وی ارائه میشود، باید هزینه پرداخت کند و این پرداخت ارزی است. بنابراین این صنعت می‌تواند جایگزین اقتصاد تک محصولی یعنی درآمد نفتی شود. اینکه امروزه مشاهده میشود که کشورهای صنعتی اروپا و آمریکا تمام نیرو و توان خود را برای جذب جهانگرد به کار می‌گیرند، موید جایگاه این صنعت در اقتصاد است، عایدی حاصل از گردشگری پایدار و در عین حال امکان بهرهبرداری از آن در کوتاه‌‌مدت فراهم است. همچنین اشتغال‌‌زایی در این صنعت بالا بوده و نیروی انسانی مورد نیاز آن محتاج به آموزش بلندمدت نیست. امکانات موجود در ایران نشان می‌دهد که ایران ظرفیت پذیرایی بیش از دو تا سه میلیون گردشگر خارجی را در سال دارا است و این صنعت بعد از صنعت نفت، مهمترین گزینه برای درآمد ارزی در کشور است. چون کشور ایران در این موارد یک موقعیت بسیار استثنایی و ممتاز از نظر جذب جهانگرد داشته که درآمدهای ارزی هنگفتی را به دنبال خواهد داشت و موضوعات مورد علاقه جهانگردان در ایران به فراوانی یافت میشود، که از جمله طبیعت زیبا با خصوصیات اقلیمی و آب و هوایی ویژه، مردمی با فرهنگ و تمدن کهن، آداب و رسوم و سنن باستانی و اسلامی و اماکن بسیار قدیمی با سبک معماری بی‌نظیر، که در کمتر کشوری می‌توان پیدا کرد. سرمایهگذاری جهانی در صنعت گردشگری حاکی از آن است که گردشگری صنعتی از زمره صنایع توزیع کننده درآمد است و هنگامی که جهانگرد وارد کشور میشود، در مقابل خدماتی که به وی ارائه میشود، باید هزینه پرداخت کند و این پرداخت ارزی خواهد بود. لذا این صنعت می‌تواند جایگزین اقتصاد تک محصولی یعنی درآمد نفتی گردد. اینکه امروزه مشاهده میشود که کشورهای صنعتی اروپا و آمریکا تمام نیرو و توان خود را در جهت جذب جهانگرد به کار می‌گیرند، موید جایگاه این صنعت در اقتصاد است، عایدی حاصل از گردشگری پایدار و در عین حال امکان بهره برداری از آن در کوتاه مدت فراهم است. همچنین اشتغال زایی در این صنعت بالا بوده و نیروی انسانی مورد نیاز آن محتاج به آموزش بلند مدت نیست. امکانات موجود در ایران نشان می‌دهد که ایران ظرفیت پذیرایی بیش از 2 الی 3 میلیون گردشگر خارجی را در سال دارا است و این صنعت بعد از صنعت نفت، مهمترین گزینه برای درآمد ارزی در کشور خواهد بود. چون کشور ایران در این موارد یک موقعیت بسیار استثنایی و ممتاز از نظر جذب جهانگرد داشته که درآمدهای ارزی هنگفتی را به دنبال خواهد داشت و موضوعات مورد علاقه جهانگردان در ایران به فراوانی یافت میشود، که از جمله طبیعت زیبا با خصوصیات اقلیمی و آب و هوایی ویژه، مردمی با فرهنگ و تمدن کهن، آداب و رسوم و سنن باستانی و اسلامی و اماکن بسیار قدیمی با سبک معماری بی نظیر، که در کمتر کشوری می‌توان پیدا کرد.
منصور اولی, خبرنگار اقتصادی
